po przegranej wojnie krymskiej (1853- 56) sytuacja społeczno-gospodarcza Rosji znacznie się pogorszyła. Trudną sytuację spotęgowały jeszcze nieurodzaje, które doprowadziły do głodu i chłopskich wystąpień antyfeudalnych. Przestraszeni tym właściciele ziemscy zaczęli domagać się reform.
W tej sytuacji Aleksander II zdecydował się na wydanie 19 II 1861 r. ukazu o reformie uwłaszczeniowej. Zniosła ona niewolę chłopów i pozwalała im na wykup ziemi. To rozwiązanie jednak nikogo nie zadowoliło, gdyż chłopów nie było stać na zakup parceli, a ich dotychczasowi właściciele niechętnie rezygnowali z taniej siły roboczej.
W 1864 r. przeprowadzono reformę samorządową, tworząc lokalne samorządy: na wsiach ziemstwa, a w miastach dumy. Samorządy decydowały o najważniejszych sprawach lokalnych (budowa dróg, szkolnictwo, opieka lekarska), a wybory do nich przeprowadzano w oparciu o system kurialny.
W tym samym czasie dokonano też reformy sądownictwa. Wprowadzono nieusuwalnych sędziów, pełny przewód sądowy oraz prawo do obrony. W ten sposób powstało niezawisłe sądownictwo. Zmiany nie ominęły też wojska. Wprowadzono powszechny obowiązek służby wojskowej, ale samą służbę skrócono z 25 do 6 lat i zawieszono karę chłosty (przynajmniej w teorii). Reformy przeprowadzone przez Aleksandra II nie zadowoliły nikogo. Liberalna inteligencja zarzucała carowi, że nie odważył się na wprowadzenie konstytucji, a radykalnie nastawieni Narodnicy marzyli o rewolucji, która zmieniłaby nie tylko strukturę polityczną Rosji, ale też społeczno-własnościową. Reformy te nie objęły Królestwa Polskiego ani też Litwy, Łotwy i Estonii.
