yiyguig

4. 1. Polska w nowych granicach 1. Kształtowanie się granic Polski po II wojnie światowej

a. granica wschodnia – wschodnia granica Polski została ustanowiona na tzw. linii Curzona  – ostateczne ustalenie granicy polsko-sowieckiej nastąpiło na mocy układu zawartego 16 VIII 1945 r. – Polska straciła na rzecz ZSRS Kresy Wschodnie wraz z Wilnem i Lwowem b. w ramach rekompensaty za utracone ziemie na wchodzie Polska otrzymała: – Warmię i Mazury – Gdańsk – ziemie do Odry i Nysy Łużyckiej (Pomorze, Ziemia Lubuska, Dolny Śląsk) – ziemie odebrane Niemcom nazwano Ziemiami Odzyskanymi d. rozstrzygnięcie polsko-czeskich sporów granicznych: – Zaolzie pozostało przy Czechach – Polska otrzymała Kotlinę Kłodzką 2. Powojenne migracje ludności a. na mocy postanowień poczdamskich z Ziem Odzyskanych zostało wysiedlonych ok. 3 mln Niemców b. z utraconych Kresów Wschodnich do Polski przeniosło się ponad 1,5 mln polskich repatriantów c. z obszarów wschodnich do ZSRS przesiedlono: – Ukraińców (ok. 500 tys.) – Białorusinów (ok. 36 tys.) – Litwinów (kilkanaście tys.) d. z Zachodu do Polski wróciło ok. 2 mln. byłych więźniów, jeńców, robotników przymusowych i uchodźców e. ponad 500 tys. Polaków ze względu na zachodzące w Polsce zmiany polityczne, pozostało na Zachodzie 3. Problemy narodowościowe a. działalność nacjonalistów ukraińskich – w Bieszczadach antypolską działalność zbrojną prowadziły oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) – w celu powstrzymania UPA władze polskie przeprowadziły tzw. Akcję Wisła, polegającą na przesiedleniu Ukraińców z Bieszczad na Ziemie Odzyskane b. w 1946 r. miał miejsce tzw. pogrom kielecki, w którym śmierć poniosło 37 Żydów 4. Bilans strat Polski w wyniku II wojny światowej a. Obszar Polski zmniejszył się o ok. 20% w stosunku do stanu przedwojennego b. straty demograficzne – zginęło ok. 6 mln obywateli II Rzeczypospolitej, z czego ok. 3 mln to obywatele polscy narodowości żydowskiej – w 1945 r. liczba ludności Polski wynosiła 24 mln 

4. 1b. Walka o władzę w powojennej Polsce 1. Układ sił politycznych w Polsce po zakończeniu wojny a. od 28 VI 1945 r. władzę w Polsce sprawował Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN) b. dominującą rolę w TRJN odgrywała Polska Partia Robotnicza (PPR) oraz uzależnione od niej tzw. partie koncesjonowane: – Stronnictwo Ludowe (SL) – Polska Partia Socjalistyczna (PPS)– Stronnictwo Demokratyczne (SD) c. do walki z komunistami przystąpiły – utworzone przez Stanisława Mikołajczyka Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) – Stronnictwo Pracy  2. 30 VI 1946 r. odbyło się tzw. referendum ludowe a. referendum ludowe miało być testem popularności głównych sił politycznych w Polsce b. w referendum zadano obywatelom Polski trzy pytania dotyczące: – likwidacji senatu – zatwierdzenia reform społeczno-gospodarczych – uznania granic na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej c. sfałszowane wyniki referendum dały zwycięstwo komunistom 3. 19 I 1947 r. odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego a. władze komunistyczne wobec zwolenników Stanisława Mikołajczyka i PSL stosowały terror b. przeciwko PSL działały: – Milicja Obywatelska (MO) – Urząd Bezpieczeństwa (UB) – cenzura prewencyjna c. sfałszowane wyniki wyborów dały zwycięstwo komunistom 4. Władze polskie po wyborach do Sejm Ustawodawczego a. prezydentem został Bolesław Bierut b. premierem rządu został Józef Cyrankiewicz z PPS c. Sejmu Ustawodawczy 19 II 1947 r. uchwalił tzw. Małą konstytucję

4. 2. Walka z antykomunistyczną opozycj 1. Po przejęciu władzy komuniści nasilili terror wobec opozycji a. Stanisław Mikołajczyk w obawie o swoje życie musiał wyjechać z kraju b. do walki z antykomunistyczną opozycja zostały utworzone: – Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) – Urząd Bezpieczeństwa (UB) 2. Działalność antykomunistycznego podziemia niepodległościowego a. uczestników podziemia niepodległościowego nazywamy żołnierzami niezłomnymi lub żołnierzami wyklętymi b. organizacje kontynuujące działalność rozwiązanej Armii Krajowej – „Niepodległość” („Nie”) – Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj - Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” (WiN) – płk. Jan Rzepecki – w dalszym ciągu działała część oddziałów partyzanckich – 5 Wileńska Brygada AK pod dowództwem majora Zygmunta Szendzielarza, ps. Łupaszka c. organizacje podziemne ruchu narodowego weszły w skład Narodowego Zjednoczenia Wojskowego – oddział partyzancki kpt. Henryka Flamego, ps. Bartek 3. Organizacje niepodległościowe były stopniowo likwidowane, a ich przywódcy i uczestnicy skazywani na śmierć lub wieloletnie więzienie a. wybitni działacze antykomunistycznego podziemia skazani na śmierć lub zamordowani: – Jan Rodowicz, ps. Anoda – żołnierz Szarych Szeregów i uczestnik powstania warszawskiego – Danuta Siedzikówna, ps. Indka – 18-letnia sanitariuszka – rotmistrz Witold Pilecki – więzień KL Auschwitz, żołnierz Kedywu i uczestnik powstania warszawskiego b. 1 III 1951 r. wykonano wyroki śmierci na członkach IV Zarządu Głównego WiN - dla upamiętnienia tego wydarzenia 1 III obchodzony jest Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” c. Władze komunistyczne ścigały również działaczy Polskiego Państwa Podziemnego i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – w 1953 r. został skazany na śmierć gen. Emil Fieldorf, ps. Nil – wyrok śmierci zamieniony później na karę więzienia wydano na Stanisława Skalskiego d. w okresie powojennym represje dotknęły ok. 1 mln osób m– poległo ok. 8600 żołnierzy organizacji niepodległościowych – ok. 9 tys. zostało sądownie skazanych na kary śmierci – dziesiątki tysięcy osób zostało skazanych na kary więzienia

4. 3. Odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych 1. Zniszczenia wojenne a. straty ekonomiczne Polski spowodowane wojną zostały ocenione na 38% wartości majątku przedwojennego b. zniszczeniu uległo: – 1/3 urządzeń przemysłowych – 3/4 infrastruktury komunikacyjnej 2. Zagospodarowanie Ziem Odzyskanych a. tzw. Ziemie Odzyskane zostały mocno zniszczone w czasie działań wojennych, a następnie ograbione przez Armię Czerwoną i szabrowników b. zostało utworzone specjalne Ministerstwo Ziem Odzyskanych – ministrem był Władysław Gomułka c. mieszkańcy Ziem Odzyskanyc – ludność niemiecka, poza nielicznymi wyjątkami, została wysiedlona – na Ziemiach Odzyskanych pozostało ok. 1 mln dotychczasowych mieszkańców – na Ziemie Odzyskane sprowadzono ponad 4 mln Polaków z centrum kraju i repatriantów 3. Reforma rolna a. reforma rolna została przeprowadzona na podstawie dekretu PKWN z 6 września 1944 r. b. reforma rolna polegała na: – odebraniu majątków ziemskich o powierzchni powyżej 50 ha użytków rolnych bez odszkodowania dla właścicieli – parcelację tych majątków, czyli ich podział na kilkuhektarowe gospodarstwa rolne – rozdzielenie tych gospodarstw między chłopów w zamian za wartość jednorocznych plonów c. reforma rolna doprowadziła do likwidacji wielkiej własności ziemskiej i klasy społecznej ziemiaństwa d. pomoc dla polskiego rolnictwa ze strony organizacji UNRRA (Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy) 4. Nacjonalizacja przemysłu i handlu a. nacjonalizacja przemysłu została przeprowadzona na podstawie ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. b. nacjonalizacji, która została przeprowadzona bez odszkodowani dla właścicieli, podlegały: – zakłady o kluczowym znaczeniu dla gospodarki i bezpieczeństwa państwa – zakłady zatrudniające powyżej pięćdziesięciu pracowników na jedną zmianę c. likwidacji prywatnego handlu służyła wojna ekonomiczna i propagandowa wymierzona we właścicieli hurtowni i sklepów, nazywana bitwą o handel 5. Trzyletni plan odbudowy 1947-1949 a. wprowadzona przez komunistów gospodarka była: – gospodarką centralnie zarządzaną – gospodarką planową b. w latach 1947-1949 realizowany był tzw. plan trzyletni, który zakładał m.in. – odbudowę zniszczeń wojennych – głównie zakładów produkujących dobra konsumpcyjne na potrzeby ludności – podniesienie poziomu życia ludności – włączenie w system gospodarki Polskiej Ziem Odzyskanych

4. 4. Polska w czasach stalinizmu 1. Utworzenie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) – 1948 r. a. Władysław Gomułka został oskarżony o „odchylenia prawicowo-nacjonalistyczne” i odwołany ze stanowiska I sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej (KC PPR), a następnie uwięziony b. 15 XII 1948 r. podczas kongresu zjednoczeniowego Polska Partia Socjalistyczna (PPS) została połączona z Polską Partią Robotniczą (PPR) tworząc Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR) c. w Polsce działały jeszcze dwie partie: – Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL) – Stronnictwo Demokratyczne (SD) d. mimo to w Polsce funkcjonował system monopartyjny, ponieważ ZSL i SD były całkowicie zależne od PZPR 2. W polskiej gospodarce został utrwalony system centralnie zarządzanej gospodarki planowej a. w latach 1950-1955 realizowany był plan sześcioletni b. celem planu sześcioletniego była przyśpieszona industrializacja c. w ramach planu sześcioletniego m.in. powstała Nowa Huta d. rezultaty planu sześcioletniego: – wzrost produkcji przemysłowej o 250% – masowa migracja ludności wiejskiej do miast – aktywizacja zawodowa kobiet   – natomiast nie uległo poprawie zaopatrzenie ludności w podstawowe dobra konsumpcyjne 3. Władze komunistyczne zamierzały na wzór sowiecki zlikwidować indywidulane rolnictwo   a. podjęta próba kolektywizacji rolnictwa (proces łączenia gruntów chłopskich w gosapodarstwa ktore hshtahwały się wlasnością grupową, spółdzielczą) przez tworzenie: – rolniczych spółdzielni produkcyjnych – Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) b. indywidualni rolnicy, którzy nie chcieli przyłączyć się do spółdzielni, byli szykanowani – w propagandzie nazywano ich obraźliwie kułakami 4. W krajach komunistycznych propaganda utrwalała kult Stalina 5. W kulturze rozpowszechnił się przesiąknięty komunistyczną propagandą socrealizm 6. 22 VII 1952 r. sejm uchwalił Konstytucję a. w treść konstytucji ingerował osobiście Józef Stalin b. konstytucja z 1952 r. wprowadzała nową nazwę państwa – Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL) c. konstytucja likwidowała trójpodział władzy i ustanawiała: – jednoizbowy sejm – 15-osobową Radę Państwa zastępowała zlikwidowany urząd prezydenta d. rzeczywista władza w państwie spoczywała w rękach I sekretarza Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) e. konstytucja ograniczała prawa obywatelskie, wprowadzając zapis, że „nie mogą one godzić w ustrój i porządek prawny PRL” 7. Prześladowania Kościoła katolickiego a. w 1951 r. został uwięziony biskup kielecki Czesław Kaczmarek b. w 1953 r. aresztowano prymasa Polski, kardynała Stefana Wyszyńskiego

4. 5. Poznański Czerwiec i Polski Październik 1. Sytuacja w Polsce po śmierci Józefa Stalina a. Bolesław Bierut powierzył urząd premiera Józefowi Cyrankiewiczowi b. uległ osłabieniu terror c. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) przemianowano na Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) d. zmiany w nastrojach społecznych – Adam Ważyk opublikował Poemat dla dorosłych, którego treść była sprzeczna z założeniami socrealizmu – aktywnie działało młodzieżowe pismo „Po Prostu” e. po śmierci Bolesława Bieruta w 1956 r. I sekretarzem PZPR został Edward Ochab 2. Podziały wewnętrzne w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) a. puławianie – opowiadali się za reformami, ale w ramach systemu socjalistycznego b. natolijczycy – opowiadali się za dotychczasowymi formami sprawowania władzy 3. Poznański Czerwiec 1956 r. a. w pierwszej połowie 1956 r. nastąpiło złagodzenie polityki władz – władze ogłosiły amnestię dla więźniów politycznych – cenzura uległa złagodzeniu – wśród Polaków rozpowszechniły się informacje o treści tzw. referatu Chruszczowa b. sytuacja ekonomiczna społeczeństwa nie poprawiła się w zadowalającym stopniu c. 28 VI 1956 r. robotnicy Zakładów Przemysłu Metalowego im. Hipolita Cegielskiego ogłosili strajk i przeprowadzili masową manifestację przed budynkiem Komitetu Wojewódzkiego PZPR d. w wyniku walk zginęło ok. 70 osób (wśród ofiar był 13-letni Romek Strzałkowski) 4. Polski Październik a. w październiku 1956 r. odbyło się VIII Plenum KC PZPR – funkcję I sekretarza KC PZPR powierzono Władysławowi Gomułce – wybór Gomułki zaakceptował Nikita Chruszczow, który osobiście przyleciał do Warszawy b. w pierwszym okresie rządów Gomułki nastąpiła poprawa sytuacji w kraju – uwalniano kolejnych więźniów politycznych i zrehabilitowano niesłuszni skazanych – władze zrezygnowały z przymusowej kolektywizacji – poprawie uległy stosunki z Kościołem – m. in. uwolniono prymasa Stefana Wyszyńskiego i innych duchownych – został zreformowany aparat bezpieczeństwa – utworzono Służbę Bezpieczeństwa (SB) – zmniejszono wpływy oficerów sowieckich w wojsku polskim – władze umożliwiły powrót do ojczyzny Polaków, którzy dotąd przebywali w ZSRS c. już w 1947 r. Władysław Gomułka zahamował procesy demokratyzacyjne

4. 6. Polska pod rządami Władysława Gomułki – lata 1956-1970 1. Okres rządów Władysława Gomułki umownie nazywany jest „małą stabilizacją” a. wydarzenia w dziedzinie kultury: – dzięki wybitnym reżyserom (Andrzej Wajda, Andrzej Munk) sławę zyskała tzw. polska szkoła filmowa – silną pozycję zdobył tygodnik „Polityka” b. sytuacja bytowa ludności w okresie planu pięcioletniego (1956-1960) – poprawiło się zaopatrzenie ludności w towary pierwszej potrzeby – rozpoczęto produkcję samochodów marki Syrena i Fiat 125 c. wzrosła aktywność Polski na arenie międzynarodowej – w 1957 r. Adam Rapacki zgłosił plan strefy bezatomowej w Europie Środkowej, ale nie został przyjęty – w 1970 r. Polska podpisała z RFN układ graniczny – RFN uznała granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej 2. Polityka państwa wobec Kościoła a. wrogość komunistycznych władz wobec Kościoła wynikała z – dążenia władz do wykluczenia religii z życia społecznego – dążenia do wychowania młodego pokolenia w duchu ateizmu – rywalizacji z prymasem Stefanem Wyszyńskim o wpływy w społeczeństwie b. Władysław Gomułka od 1958 r. zaczął zaostrzać politykę wobec Kościoła – zostały zlikwidowane lekcje religii w szkołach – władze utrudniały remonty kościołów i budowę nowych – kleryków powoływano do wojska, gdzie podlegali nachalnej indoktrynacji – urzędnikom, wojskowym i milicjantom zakazywano uczestniczenia w życiu religijnym c. władze komunistyczne z wrogością odniosły się do orędzia biskupów polskich z 1965 r. skierowanego do biskupów niemieckich ponieważ zawierały one słowa: „udzielamy przebaczenia i prosimy o nie” d. polem rywalizacji państwa z Kościołem stały się obchody Tysiąclecia Chrztu Polski (1966 r.) – Kościół zorganizował peregrynację kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej – władze zorganizowały obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego 3. Początek opozycji a. pojawiły się nowe podziały w elitach władzy: – rewizjoniści – dążyli do ograniczonej liberalizacji życia publicznego    dogmatycy  – starali się utrwalić dotychczasową politykę b. w 1964 r. grupa intelektualistów z inicjatywy Antoniego Słonimskiego ogłosiła tzw. List 34 c. za krytykę polityki PZPR do więzienia trafili: Jacek Kuroń i Karol Modzelewski d. tzw. komandosi (np. Adam Michnik) zakłócali posiedzenia partii i Związku Młodzieży Socjalistycznej 4. Wydarzenia marca 1968 r. a. zakaz dalszego wystawiania Dziadów Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka wywoła rozruchy studenckie b. władze wobec protestujących studentów użyły siły (8 III 1968 r.) c. władze skorzystały z okazji i zmusiły do emigracji kilkanaście tys. obywateli pochodzenia żydowskiego 5. Protesty robotnicze w grudniu 1970 r. a. protesty były spowodowane niespodziewaną podwyżką cen na żywność b. głównym ośrodkiem protestów robotniczych była Stocznia Gdańska im. Lenina c. 15 XII 1970 r. władze przeciw protestującym robotnikom użyły bronid. 17 XII wojsko otworzyło ogień do ludzi idących do pracy (czarny czwartek) c. w wydarzeniach grudniowych (14-21 XII) na Wybrzeżu łącznie zginęło 45, a rany odniosło aż 1165 osób 6. Zmiany w polskich władzach a. ze stanowiska I sekretarza KC PZPR został odsunięty Władysław Gomułka, a Józef Cyrankiewicz ze stanowiska premiera b. nowym I sekretarzem KC PZPR został Edward Gierek

4. 7. Dekada Edwarda Gierka – Polska lat 70-ych XX wieku 1. Zmiana polityki w pierwszych latach rządów Edwarda Gierka a. zmiany w aparacie władzy po wydarzeniach grudnia 1970 r. – po ustąpieniu Władysława Gomułki Edward Gierek został I sekretarzem KC PZPR – po dymisji Józefa Cyrankiewicza premierem rządu został Piotr Jaroszewicz b. Edward Gierek zdołał pozyskać zaufanie społeczeństwa dzięki: – osobistym kontaktom z robotnikami – cofnięciu grudniowych podwyżek cen żywności i podwyżce płac, emerytur i rent – poprawie stosunków z Kościołem – złagodzeniu cenzury i zwiększeniu wydatków na naukę i kulturę c. program gospodarczy budowy „drugiej Polski” – władze dokonywały zakupu licencji na Zachodzie – budowa nowych zakładów przemysłowych – rozwój przemysłu ciężkiego– rozwój infrastruktury transportowej 2. Efekty polityki gospodarczej Edwarda Gierka a. symbole „dekady Gierka” – szybko rozwijało się budownictwo mieszkalne z tzw. wielkiej płyty – do masowej produkcji wprowadzono Fiata 126p, co przyczyniło się do motoryzacji polskiego społeczeństwa – poprawiło się zaopatrzenie gospodarstw domowych w sprzęt AGD i RTV (lodówki, pralki, telewizory) – poprawiło się zaopatrzenia w żywność, w tym produkty importowane (banany, cytrusy) b. stopniowo nasilały się negatywne zjawiska w gospodarce – szybko wzrastało zadłużenie kraju – w 1980 r. zadłużenie wynosiło już 20 mld dolarów – niektóre zakupione na zachodzie licencje w momencie zakupu były przestarzałe – część kosztownych inwestycji nie zwróciła się – polski przemysł był pracochłonny, energochłonny i materiałochłonny – w gospodarce pojawiło się ukryte bezrobocie – zakłady zatrudniały więcej osób, niż było potrzeba, aby zapewnić wszystkim pracę

3. Kultura „dekady Gierka”

a. szybko rozwijała się telewizja, która od 1971 r. nadawała w kolorze

– ogromną popularność zdobyły polskie seriale: Czterdziestolatek i 07 zgłoś się

– telewizja emitowała zachodnie filmy, seriale i programy rozrywkowe

b. szybko rozwijała się muzyka rozrywkowa - ogromną sławę zyskały m.in.:

– Maryla Rodowicz

– Budka Suflera

– Maanam

c. wizerunek władzy poprawiały osiągnięcia sportowe, np.:

– sukcesy piłkarskie kadry Kazimierza Górskiego

– sukcesy siatkarzy Huberta Wagnera

d. w mediach lansowano nadmiernie optymistyczny obraz sytuacji – tzw. „propaganda sukcesu”

e. dzięki liczniejszym wyjazdom zagranicznym Polacy mogli porównywać standardy życia i czerpać zachodnie wzorce

4. W 1976 r. została znowelizowana Konstytucja z 1952 r.

a. Polska Zjednoczona Partia Ludowa została uznana za „przewodnią siłę” narodu

b. wprowadzono zapis, że Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL) jest krajem socjalistycznym

c. wprowadzono zapis o nierozerwalnej przyjaźni polsko-sowieckiej