Fraszka „Na zdrowie” to jeden z najbardziej znanych utworów Jana Kochanowskiego. Poeta w prostych słowach i krótkich wersach wylicza jak ważne się zdrowie, zestawiając je z szeregiem życiowych atutów, które stają się błahe w obliczu choroby. Tym samym podkreśla, że zdrowie jest największym skarbem człowieka, choć często bywa niedoceniane. Kochanowski wymienia liczne dobra materialne, które ludzie często uznają za klucz do szczęścia i powtarza, że żadne z nich nie jest cenniejsze od zdrowia. W jego przekonaniu to właśnie zdrowie decyduje o jakości życia, a bez niego wszystkie inne dobra tracą na znaczeniu. Kochanowski uczy pokory wobec losu, sugerując, że prawdziwe szczęście nie wynika z dóbr materialnych.
Poeta wskazuje także na przewrotność ludzkich pragnień – ludzie dążą do materialnych sukcesów, ale zapominają, że prawdziwe szczęście zależy od dobrego samopoczucia i sił witalnych. Paradoks polega na tym, że wartość zdrowia zauważa się dopiero wtedy, kiedy się je traci.
Wśród środków stylistycznych we fraszce „Na zdrowie” można wymienić:
- apostrofa – zwrócenie się do zdrowia w sposób podkreślający jego wagę: „Szlachetne zdrowie”;
- epitety – przymiotniki podkreślające właściwości osób, rzeczy i zjawisk, pozwalają bardziej zrozumiale opisać wybrany temat, np. „szlachetne zdrowie”, „mieśca wysokie”, „władze szerokie”;
- paradoks – ludzie często doceniają zdrowie dopiero wówczas, gdy je stracą: „Jako smakujesz, aż się zepsujesz”;
- wyliczenia – zestawienie dóbr materialnych, które na pozór wydają się ludziom cenne, ale tracą wartość w obliczu choroby;
- kontrast – między tym, co ludzie uważają za najważniejsze (bogactwo, stanowiska), a tym, co naprawdę determinuje szczęście (zdrowie);
- wykrzyknienie – podkreśla ważność tematu, wprowadza ekspresję, np. „Ulubuj sobie!”.
Fraszka „Na zdrowie” podejmuje temat wartości zdrowia jako najważniejszego dobra w życiu człowieka. Jan Kochanowski zwraca uwagę na to, że ludzie często nie doceniają zdrowia, dopóki go nie stracą. Wskazuje, że wszystkie inne dobra – bogactwo, władza, piękne stroje – tracą znaczenie, gdy człowiek choruje.
Fraszka ma charakter refleksyjny, ale jednocześnie dydaktyczny – przypomina czytelnikowi o tym, co w życiu najważniejsze. Jest to również przykład renesansowego humanizmu, który kładł nacisk na harmonię ciała i ducha oraz życie zgodne z naturą.
Fraszka pozostaje aktualna do dziś – wciąż przypomina, że warto dbać o zdrowie i je szanować, ponieważ jest ono podstawą szczęśliwego życia. Kochanowski w prostych słowach przekazuje mądrość, która ma uniwersalne znaczenie, niezależnie od epoki.
Tytuł fraszki Jana Kochanowskiego „Na zdrowie” odnosi się do tematyki, podjętej w utworze, czyli bezcennej wartości zdrowia.
