AKT 1
Scena 1
Poranek. Pani Dulska budzi kucharkę, Hankę i córki.
Scena 2
Hanka budzi Hesię i Melę, a następnie zwraca się do Dulskiej z prośbą, by od kolejnego miesiąca mogła odejść z pracy na służbie z powodu Zbyszka (syna Dulskiej). Dulska się nie zgadza.
Scena 3
Mela i Hesia rozmawiają o tym, jak się to dzieje, że dzieci podobne są do rodziców. Hesia twierdzi, że wie, ale nie powie siostrze. Dodaje, że ich brat Zbyszek znów nie wrócił z nocnych imprez i że lata za Hanką. Mela w swej niewinności nic z tego nie rozumie, a Hesia się z niej wyśmiewa.
Scena 4
Dulska pogania córki do grania gam. Hesia nadal dopytuje o nocne kawiarnie, Mela wstydzi się o tym słuchać.
Scena 5
Zbyszko wraca do domu. Dulska strofuje Zbyszka, by nie włóczył się po nocach, jednak ten odnosi się do matki wyraźnie lekceważąco. Wypomina także matce obłudę – Dulska wynajmuje pewnej kokocie mieszkanie, choć oficjalnie jej się nie kłania. Twierdzi, że pieniądze za czynsz od niej przeznacza na podatki, a nie na własne potrzeby.
Scena 6
Dulski wchodzi do pokoju i w milczeniu szykuje się do wyjścia. Zbyszko podaje ojcu cygaro i przekomarza się z matką.
Scena 7
Zbyszek zaczepia Hankę, ale ta nie chce z nim rozmawiać i odsyła do panien z kawiarni. Mela widzi ich rozmowę i obiecuje dochować tajemnicy. Sądzi, że Zbyszko i Hanka żywią do siebie jakieś piękne uczucie.
Scena 8
Dziewczynki wychodzą z domu na pensję. Dulska upomina dziewczynki, aby zachowywały się skromnie. Dziewczynki wychodzą z Hanką.
Scena 9
Do mieszkania przychodzi lokatorka, której Dulska wypowiedziała najem z powodu jej próby samobójczej z żalu o romans męża ze służącą. Dulska twierdzi, że lokatorka, trując się, sprowadziła wstyd na jej kamienicę i nie może tego dłużej tolerować. Dodaje, że własne brudy pierze się we własnych ścianach.
Scena 10
Rozmowa Dulskiej z Juliasiewiczową, która chce wynająć mieszkanie po lokatorce. Dulska nie zgadza się na to, obawiając się, że Juliasiewiczowa nie będzie płacić, bo żyje z mężem ponad stan.
Scena 11
Zbyszko wstaje z drzemki i dołącza do rozmowy Dulskiej i Juliasiewiczowej. Staje w obronie lokatorki, jako uczciwej osoby.
Scena 12
Wraca Hanka, Juliasiewiczowa zauważa, jak Zbyszek się patrzy na Hankę. Zbyszek mówi, że jest kołtunem i choćby nie wiadomo co robił, ów kołtuństwa nie zdoła się pozbyć i przekaże je kolejnym pokoleniom. Juliasiewoczowa mówi Zbyszkowi, by lepiej trzymał się od Hanki z daleka.
Scena 13
Dulska bezskutecznie goni Zbyszka do pracy.
Scena 14
Juliasiewiczowa ostrzega Dulską, że Hanka się Zbyszkowi podoba i będą z tego kłopoty. Radzi by odprawić Hankę. Dulska na to, że lepiej, jak Zbyszek wyszumi się w domu zamiast lumpić się po kawiarniach.
AKT 2
Scena 1
Dulska pilnuje, aby mąż spacerował po pokoju, ponieważ lekarz zalecił mu chodzić tyle, co droga na Wysoki Zamek (we Lwowie). Dulski bierze ukradkiem cygaro z pieca i ubiera się do wyjścia. Hesia po wyjściu wszystkich z pokoju kradnie jedno cygaro.
Scena 2
Wchodzi Mela, zauważa, że Hesia ukradła cygaro i strofuje siostrę. Mela źle się czuje.
Scena 3
Hesia pyta Hankę co taka blada. Mela mówi, że wie dlaczego, ale nie może powiedzieć. Następnie Hesia każe Meli grać na fortepianie i tańczyć.
Scena 4
Do pokoju wchodzi Zbyszek. Hesia chce by nauczył ją tańczyć cake walk. W trakcie tańca do pokoju wchodzi Dulska.
Scena 5
Dulska gani tańce, jako nieprzyzwoite. Zbyszek przekomarza się z matką. Mela nadal źle się czuje i zostaje w domu ze Zbyszkiem. Dulska z Hesią wychodzi na balet.
Scena 6
Zbyszek z Hanką czulą się do siebie, Hanka mówi, że pójdzie tam, gdzie kazał jej Zbyszek.
Scena 7
Mela pyta czemu Zbyszek wszystkich nie lubi. On odpowiada, że nienawidzi wszystkich i siebie także. Potem nawiązuje do miłości – jak sądzi – Zbyszka i Hanki. Brat każe jej nie mieszać się w nieswoje sprawy.
Scena 8
Hanka mówi Zbyszkowi, że potwierdziły się jej przypuszczenia i nie wie co robić. Zbyszek każe jej jechać do domu i nie płakać, wychodzi do swojego pokoju.
Scena 9
Hanka płacze, Mela cicho stara się ją pocieszyć i wesprzeć obiecując, że jej pomoże. Hanka na to, że nikt jej z dzieckiem nie przyjmie. Mela nie rozumie, o co chodzi, Hanka rozpacza.
Scena 10
Mela rozmawia z Juliasiewiczową. Opowiada jej o rozmowie z Hanką, mając nadzieję, że ciotka pomoże jej w przekonaniu matki do ślubu Zbyszka z Hanką.
Scena 11
Zbyszek ubiera się do wyjścia do kawiarni i każe na siebie nie czekać. Juliasiewiczowa próbuje go bezskutecznie zatrzymać.
Scena 12
Dulska wraca zdenerwowana z Hesią. Dulska zaprasza Juliasiewiczową na herbatę. Dulska zarzuca Juliasiewiczowej, że ta nie dba o swoją reputację, na co rozzłoszczona Juliasiewiczowa mówi Dulskiej, że ta będzie babką, bo Zbyszek zrobił dziecko Hance. Dulska się wścieka i woła Hankę.
Scena 13
Dulska pyta Hankę, czy jest w ciąży, ta potwierdza. Dulska chce, by służąca od przyszłego miesiąca się wyniosła, Hanka proponuje, że może odejść od razu.
Scena 14
Hanka mówi Julasiewiczowej, że Dulska ją wypędza. Wraca Zbyszek, dowiaduje się, że ciąża wyszła na jaw.
Scena 15
Juliasiewiczowa mówi Zbyszkowi, że Dulska wiedziała wcześniej o jego romansie, a teraz wyrzuca Hankę. Zbyszek postanawia, że wobec tego on się z Hanką ożeni. Dulska wściekła.
AKT 3
Scena 1
Poranek. Mela budzi Hankę, podaje jej jedzenie i pociesza. Do pokoju wpada Hesia i wyśmiewa się z Hanki.
Scena 2
Dulska odsyła Hankę do pokoju z bielizną i nakazuje tam siedzieć. Posyła po Juliasiewiczową i po matkę chrzestną Hanki.
Scena 3
Wstaje Zbyszko i pyta gdzie Hanka. Zabrania wykorzystywać ją do pracy.
Scena 4
Dulska prosi o pomoc Juliasiewiczową, aby pomogła wywinąć się jej rodzinie ze skandalu. Ta radzi jej dobrze przyjąć matkę chrzestną - Tadrachową.
Scena 5
Przychodzi Tadrachowa. Juliasiewiczowa wypytuje ją o to, czy Hanka dobrze się zawsze prowadziła.
Scena 6
Wpada Zbyszko i informuje Tadrachową, że żeni się z Hanką, po czym wychodzi z pokoju. Chrzestna nie może uwierzyć, sugeruje, że jeśli Dulska nie zgadza się na ślub, to pieniądze mogą pomóc Hance zniknąć z ich życia.
Scena 7
Dulska prosi Juliasiewiczową, aby porozmawiała jeszcze ze Zbyszkiem, by zrezygnował ze ślubu.
Scena 8
Juliasiewiczowa mówi Zbyszkowi, że nie poradzi sobie finansowo bez pomocy rodziców. W końcu Zbyszek ulega i zgadza się zrezygnować ze ślubu, choć widział w nim jedyną ucieczkę od kołtuństwa.
Scena 9
Zbyszek wzburzony mówi matce, że cofa decyzję o ślubie.
Scena 10
Juliasiewiczowa mówi Tadrachowej, że ślubu nie będzie, ale że Dulska chce Hance wynagrodzić sytuację pieniędzmi.
Scena 11
Matka chrzestna rozmawia z Hanką i przekonuje ją, by Hanka wzięła pieniądze od Dulskich.
Scena 12
Hanka żąda 1000 koron za swoje odejście, grozi sądem i alimentami. Dulska się wreszcie zgadza.
Scena 13
Mela dalej naiwnie ma nadzieje na szczęśliwy finał.
Scena 14
Hanka odchodzi z Tadrachową. Mela zrozpaczona ją żegna, jakby nie wierząc w to, co się dzieje. Juliasiewiczowa pyta czy teraz Dulska jej wynajmie mieszkanie, ale ta nie zamierza zmienić zdania. Twierdzi, że tylko ona wie, jak żyje się po bożemu. Życie w domu Dulskich wraca do normy.
Historia rodziny Dulskich, gdzie „moralności” strzeże Pani Dulska. Moralność, w jej rozumieniu, to pranie brudów w swoim domu i stwarzanie pozorów na zewnątrz. W takim duchu wychowuje Melę, Hesię i Zbyszka. Syn jednak nocami chodzi po kawiarniach. Dulska sądzi, że romans ze służącą – Hanką zatrzyma Zbyszka w domu i pozwoli mu się wyszumieć w zaciszu czterech ścian. Dulska krytykuje niemoralne w jej odczuciu zachowanie innych, wyrzuca lokatorkę, która przyniosła jej wstyd próbując popełnić samobójstwo, a z drugiej strony pozwala mieszkać w kamienicy kokocie, która dobrze płaci za najem. Dulska źle ocenia także sposób na życie Juliasiewiczowej, dla której jest ciotką. Wreszcie okazuje się, że Hanka jest w ciąży ze Zbyszkiem.
Dulska próbuje ją wyrzucić z domu, ale Zbyszek w złości oznajmia, że zamierza ożenić się z Hanką. W końcu zjawia się matka chrzestna Hanki, która negocjuje jak najlepsze warunki dla dziewczyny. Gdy Zbyszek rezygnuje ze ślubu za namową Juliasiewiczowej, pada propozycja zapłacenia Hance za szkody. Początkowo nie chce pieniędzy, aż w złości żąda 1000 koron i grozi alimentami. Dulska zgadza się ze strachu o skandal. Hanka wyprowadza się i wszystko wraca do normy, zaś pani Dulska jest niezmiennie przekonana, że w jej domu wszystko odbywa się z największą moralnością.
1. Pobudka w mieszkaniu Dulskich, Hanka chce odejść, ale Dulska się nie zgadza.
2. Wyjście Meli i Hesi na pensję.
3. Poranny powrót Zbyszka z nocnych wypraw do kawiarni.
4. Wypowiedzenie mieszkania lokatorce przez Dulską.
5. Rozmowy sióstr na „dorosłe” tematy.
6. Romans Zbyszka z Hanką z niemym przyzwoleniem pani Dulskiej.
7. Hanka mówi Zbyszkowi o ciąży.
8. O ciąży dowiaduje się Juliasiewiczówna, która w złości mówi to Dulskiej.
9. Hanka potwierdza Dulskiej ciążę i chce od razu odejść.
10. Zbyszek chce żenić się z Hanką.
11. Dulska prosi o pomoc Juliasiewiczową i wzywa matkę chrzestną Hanki.
12. Juliasiewiczowa namawia Zbyszka do rezygnacji ze ślubu.
13. Po rozmowach i negocjacjach Hanka odchodzi z domu Dulskich po zapłaceniu przez Dulską 1000 koron.
14. Życie w domu Dulskich wraca do „normy”.
Pani Dulska – Aniela zarządza rodziną, fundując dzieciom wychowanie pełne obłudy i zakłamania. Ważne są dla niej tylko pieniądze i opinia innych. Ochoczo krytykuje wszystkich po kolei, siebie uważając za wzór godny do naśladowania. Tymczasem wynajmuje mieszkanie kokocie, bo dobrze płaci, a wyrzuca lokatorkę, która w akcie desperacji targnęła się na własne życie. Woli by syn romansował ze służącą, zamiast noce spędzać w kawiarniach. Uważa, że własne brudy pierze się w swoim domu.
Pan Dulski – w całej sztuce wypowiada tylko jedno zdanie. Jest milczący i podporządkowany żonie.
Mela – córka Dulskich, poczciwa i naiwna. Wierzy w piękną miłość między Zbyszkiem i Hanką. Jest uczciwa i dobra dla ludzi, myśli o wstąpieniu do zakonu.
Hesia – córka Dulskich, przeciwieństwo Meli. Wyrachowana i wygadana. Marzy o nocnym życiu w kawiarniach, którego zazdrości bratu. Podobna do matki, gardzi innymi ludźmi.
Zbyszek – syn Dulskich, urzędnik. Prowadzi hulaszczy tryb życia „lumpiąc” się nocami po kawiarniach. Nienawidzi kołtuństwa, jakie widzi w rodzinnym domu i próbuje się przeciwko niemu buntować. Ślub z Hanką miał być dla niego właśnie odcięciem od ów kołtuństwa, jednakże ostatecznie przegrywa sam ze sobą rezygnując z ożenku i nie tracąc tym samym wsparcia finansowego rodziców.
Juliasiewiczowa – jej ciotką jest pani Dulska. Bohaterka, która dobrze potrafi dostosować się do sytuacji i grać na swoją korzyść, ale znacznie różni się od Dulskiej, która zresztą uważa, że Juliasiewiczowa źle się prowadzi, ponieważ farbuje włosy, za dużo chodzi po mieście, bywa w teatrze czy prenumeruje czasopisma.
Hanka – służąca w domu Dulskich, prosta i uczciwa dziewczyna z rodziny murarskiej. Ma romans ze Zbyszkiem, w wyniku czego zachodzi w ciążę. Chce honorowo zniknąć z domu, jednakże bieg wydarzeń rozwija się w zupełnie innym kierunku.
Tadrachowa – matka chrzestna Hanki i prosta praczka. Walczy o jak najlepszy los dla swojej krewnej, negocjując z Dulską.
Lokatorka – kobieta, wynajmująca mieszkanie w kamienicy Dulskich. Mąż zdradził ją ze służącą, czego lokatorka nie potrafiła znieść i targnęła się na swoje życie. Skandal (przyjazd karetki pod kamienicę), jaki tym wywołała w oczach Dulskiej, stała się przyczyną bezwarunkowego wypowiedzenia najmu mieszkania.
Lwów, początek XX w. Akcja rozgrywa się w mieszkaniu w jednej z lwowskich kamienic, której właścicielką jest pani Dulska. Całość przedstawionych wydarzeń odbywa się w ciągu jednej doby. Jest to jednak wystarczający czas, aby pokazać pełnię dulskiego kołtuństwa w całej krasie.
Na deskach teatru przedstawiana bywa także wersja „Moralności Pani Dulskiej”, której akcja toczy się w Krakowie. Ów zmiana ma na celu przybliżyć odbiorcom miejsce akcji, dzięki czemu odbiór sztuki będzie bardziej osobisty i autentyczny.
Geneza – Zapolska zgodnie z naturalistycznymi metodami, swoje postaci stworzyła na podstawie prawdziwych osób i zdarzeń. Ponoć mąż pisarki znał autentyczną historię młodzieńca (w sztuce Zbyszka), który romansował ze służącą, zaś jego matka o wszystkim wiedziała i nie ingerowała w tą relację. Natchnieniem dla postaci pani Dulskiej była z kolei mieszkanka Lwowa, pani Gołąbowa. Zapolska napisała sztukę w zaledwie 3 tygodnie w roku 1906.
Gatunek – komedia obyczajowa (choć sama autorka określa swój utwór mianem „tragifarsy kołtuńskiej”), a zatem rodzaj komedii satyrycznej, która na celu ma ośmieszenie jakiegoś rodzaju obyczajowości, charakterystycznego dla danego środowiska.
Pisarka przedstawia życie „kołtunerii”, a zatem zakłamanego, pełnego hipokryzji mieszczaństwa. Tytułowa Dulska stała się synonimem osoby pozbawionej kręgosłupa moralnego, dbająca o swój wizerunek, a nie faktyczną uczciwość swoją i swojej rodziny. Dla Dulskiej ważne są pieniądze i gra pozorów. Nie ceni uczciwości drugiego człowieka, a jedynie opinię innych ludzi na jego temat. Zapolska krytykuje taką postawę i wyśmiewa kołtuńskie zakłamanie.
Pytania i odpowiedzi z podręczników, w których omawiana jest ta lektura, znajdziesz na stronie Skul.pl
Gabriela Zapolska, a właściwie Maria Gabriela Janowska (z Korwin-Piotrowskich) urodziła się w Podhajcach w roku 1857. Marzyła o karierze aktorskiej, jednakże rodzima scena nie była jej łaskawa, a i francuska nie przyniosła sławy. Okazało się jednak, że drzemie w niej talent literacki, który szybko zaczął przekładać się na kolejne powieści i sztuki. Największą popularność zyskała Moralność Pani Dulskiej, która doczekała się licznych inscenizacji na deskach wielu teatrów. Pisarka jest główną przedstawicielką polskiego naturalizmu, czemu daje wyraz w swoich utworach. Jej życie pełne było skandali (m.in. z powodu rozwodu), zaś w swoich utworach próbowała rozliczyć się z mieszczańskim kołtuństwem i niesprawiedliwością wyrządzaną kobietą przez mężczyzn, za którymi nie przepadała. Zmarła we Lwowie 1921 r.
Ważniejsze utwory:
Przedpiekle (1889)
Kaśka Kariatyda (1885-1895)
Zaszumi las (1899)
Sezonowa miłość (1904)
Moralność Pani Dulskiej (1906)
O czym się nie mówi (1909)
Panna Maliczewska (1910)
Moralność Pani Dulskiej zapoczątkowała od nazwiska tytułowej bohaterki pojęcie „dulszczyzny” lub nazywania ludzi „Dulskimi”, jako określenia zakłamania moralnego i zachowania pod publikę.
