Kopciuszek

Po śmierci swojej pierwszej żony szlachcic ożenił się ponownie z kobietą o zimnym sercu, która miała dwie córki. Nowa macocha traktowała Kopciuszka (córkę mężczyzny) jak służącą. Córki macochy uważały Kopciuszka za gorszą od siebie i wykorzystywały ją do najcięższych prac. Kopciuszek, mimo trudnego losu i złego traktowania, pozostała dobrą i pokorną dziewczyną, wzbudzającą sympatię. Siostry wykorzystywały Kopciuszka natomiast bez żadnych skrupułów. Przez postępowanie sióstr i macochy życie Kopciuszka staje się bardzo trudne, ale dziewczyna godnie to znosi. 

Pewnego pojawia się informacja o balu. Organizuje go król, który chce, aby książę wybrał swoją przyszłą żone. W domu szlachcica wybuchła ekscytacja – macocha i jej córki zaczęły szykować stroje, ignorując pragnienia Kopciuszka. Kopciuszek został wystawiony na kolejną próbę: dziewczyna sama nie mogła wziąć udziału w balu, ale musiała przygotować na niego siostry. Kopciuszek został zmuszony do pomagania im w przygotowaniach: układał włosy i prasował suknie, marząc, by choć na chwilę pojawić się na balu. Kiedy rodzina wyjechała, dziewczyna została sama w domu, pogrążona w smutku. 

Na ratunek przybyła jej matka chrzestna, dobra wróżka. Z pomocą magii przekształciła dynię w złotą karetę, myszy w konie, a szczury w stangretów, dzięki czemu dziewczyna mogła się pojawić tam, gdzie książę organizuje bal. Największym darem był szklany pantofelek i olśniewająca suknia, w której Kopciuszek pojawił się na balu. Wróżka chrzestna ostrzegła, że czar pryśnie o północy, a dziewczyna musi wrócić przed wybiciem godziny. 

Na balu temat Kopciuszka staje się głównym przedmiotem dyskusji. Wszyscy są zachwyceni jej urodą i wdziękiem, zwłaszcza książę, który nie może od niej oderwać wzroku. Mimo że na balu Kopciuszek zrobił ogromne wrażenie, uciekł przed północą. 

Kopciuszek wraca na bal kolejnego wieczoru. Tym razem spędza więcej czasu z księciem, ale ucieka, gdy zegar wybija północ, gubiąc przy tym swój słynny szklany pantofelek. Książę znalazł pantofelek Kopciuszka i postanowił, że to właśnie on doprowadzi go do fascynującej dziewczyny. 

Następnego dnia książę ogłosił poszukiwania dziewczyny, której pantofelek będzie pasował. Siostry Kopciuszka wpadają w entuzjazm pomieszany z paniką. Każdej bardzo zależy, aby to na jej stopę pantofelek idealnie pasował. 

Scena przymiarki pantofelka okazała się kluczowa – przyrodnie siostry Kopciuszka, próbowały go założyć, lecz bez powodzenia. Gdy Kopciuszek, podając pantofelek, poprosiła o możliwość przymiarki, okazało się, że pantofelek pasował idealnie. Kopciuszek został rozpoznany przez księcia. Dziewczyna ujawniła, że ma także drugi pantofelek, dowodząc swojej tożsamości. Po przymierzeniu pantofelka Kopciuszek opuszcza swój dotychczasowy dom. 

Książę zabrał Kopciuszka na swój dwór. Dziewczyna wkrótce zostaje żoną księcia. W finałowej scenie już jako żona księcia, Kopciuszek pełna dobroci, wybaczyła macosze i swoim siostrom ich wcześniejsze zachowanie. 

Kopciuszek – główna bohaterka baśni, która uosabia dobroć, pokorę i pracowitość. Niesprawiedliwie traktowana przez swoją macochę i przyrodnie siostry, znosi cierpliwie wszystkie krzywdy i upokorzenia, zachowując wewnętrzną siłę i marząc o lepszym życiu. Jej postać jest archetypem dziewczyny prześladowanej, która dzięki swojej cnotliwości oraz magicznej pomocy osiąga szczęście i nagrodę. Symbolizuje triumf dobra nad złem, a jej historia jest opowieścią o nadziei i wytrwałości w obliczu przeciwności losu. 

Macocha – postać jednoznacznie negatywna, uosabiająca zło, zazdrość i chciwość. Jest bezwzględna wobec Kopciuszka, faworyzuje swoje biologiczne córki. Pozbawiona empatii i moralności, celowo utrudnia życie bohaterce, wykorzystując ją jako służącą. Jej rola w baśni polega na reprezentowaniu przeszkód, które główna bohaterka musi pokonać. Jest archetypem złej macochy, znanej z wielu innych baśni. 

Przyrodnie siostry – złośliwe, próżne i egoistyczne. Chociaż poniżają Kopciuszka i traktują ją z pogardą, są jednocześnie zazdrosne o jej naturalną dobroć i piękno. Ich postacie stanowią dodatkowy element przeciwności losu, z którymi Kopciuszek musi się zmagać. W niektórych wersjach baśni ich zło zostaje ukarane, co podkreśla moralny porządek świata i triumf sprawiedliwości. W wersji Perraulta Kopciuszek im jednak po prostu przebacza. 

Wróżka chrzestna – (występuje w wersji Perraulta, nie braci Grimm) postać dobra i opiekuńcza. Pojawia się w kluczowym momencie, by odmienić los bohaterki, zapewniając jej piękne stroje, karocę i możliwość wzięcia udziału w balu. Jest symbolem nadziei i wsparcia, które otrzymuje człowiek o czystym sercu. Jej obecność podkreśla motyw magicznej pomocy, która jest charakterystyczna dla baśni. 

Książę – postać idealizowana, mężczyzna pełen szlachetności i romantyzmu. Jego miłość do Kopciuszka jest natychmiastowa i szczera, a determinacja w poszukiwaniach tajemniczej dziewczyny świadczy o jego oddaniu. Książę symbolizuje spełnienie marzeń Kopciuszka oraz nagrodę za jej dobroć i wytrwałość. Jego rola w fabule to końcowy element przemiany bohaterki – z prześladowanej sieroty staje się ona szczęśliwą żoną. 

Ojciec – jest postacią marginalną, przedstawiony jako bierny i obojętny, nie zauważa krzywdy swojej córki lub nie potrafi przeciwstawić się macosze. Reprezentuje postawę słabości i zaniechania, co kontrastuje z siłą i wytrwałością Kopciuszka. 

Czas i miejsce akcji „Kopciuszka” są celowo niekonkretne, co podkreśla uniwersalność baśni i jej moralnego przesłania. Dom i pałac symbolizują dwa przeciwstawne światy: cierpienia i triumfu, a czas magiczny wzmacnia dynamikę opowieści. 

Baśń jest utrzymana w konwencji „dawno, dawno temu”, co nadaje jej ponadczasowy charakter. Akcja nie jest związana z konkretnym okresem historycznym, co pozwala odbiorcy skupić się na uniwersalnym przesłaniu, a nie na realiach historycznych. Wydarzenia rozgrywają się w stosunkowo krótkim czasie, obejmując przygotowania do balu, sam bal i poszukiwania właścicielki pantofelka. W historii pojawia się element magii – zaklęcie wróżki działa tylko do północy, co wprowadza dodatkowy wymiar narracyjny, wzmacniający napięcie. 

Dom Kopciuszka opisany jest jako miejsce pełne kontrastów – dziewczyna żyje w nim jak służąca, choć jest córką szlachcica. Mieszka w skromnym kącie przy kominku, co symbolizuje jej upokorzenie. Przeciwwagą jest pałac królewski – przestrzeń luksusu, przepychu i radości. To miejsce, gdzie odbywają się bale, podczas których Kopciuszek staje się centrum uwagi. Pałac symbolizuje świat, do którego bohaterka pragnie należeć – przestrzeń marzeń, miłości i akceptacji. Droga, którą Kopciuszek przemierza karetą, to przestrzeń łącząca dwa światy: jej codzienne życie w domu i magiczny moment w pałacu. 

Królestwo jest uniwersalnym tłem, na którym rozgrywa się historia. Jest ono idealizowane, bez nazw i szczegółów geograficznych, co pozwala odbiorcy utożsamić się z baśniową narracją. 

Geneza baśni o Kopciuszku sięga głęboko w tradycje ludowe i mitologiczne, a jej motywy były obecne w różnych kulturach na przestrzeni wieków. 

• Motyw niesprawiedliwie traktowanej bohaterki pojawia się już w starożytnych mitologiach. Przykładem jest historia greckiej niewolnicy w Egipcie, której sandał został porwany przez orła i dostarczony faraonowi. Zauroczony jej pięknem, faraon odnalazł ją i poślubił. 
• Elementy opowieści o Kopciuszku występują w ludowych podaniach wielu kultur. W Chinach, w VII wieku, znana była historia Ye Xian, dziewczyny, która dzięki magicznej pomocy rybiej kości zdobywa suknię i pantofelki, by wziąć udział w święcie i oczarować księcia. 
• W świecie zachodnim publikowane wersje Kopciuszka zaczynają się od XVII-wiecznego utworu pod tytułem „Kotka Cenerentola” Basilego. 
• W 1697 roku Charles Perrault opublikował swoją wersję Kopciuszka w zbiorze „Histoires ou contes du temps passé”. To on wprowadził do historii takie elementy jak szklany pantofelek, dynia przemieniona w karocę oraz wróżka chrzestna. Jego wersja była bardziej elegancka i dostosowana do gustów dworu królewskiego. 
• W XIX wieku bracia Grimm opublikowali swoją wersję zatytułowaną „Aschenputtel”. W ich interpretacji historia ma bardziej mroczny charakter, a magiczną pomoc zapewniają ptaki nad grobem matki bohaterki. Pod koniec baśni, złe siostry są surowo ukarane, tracąc wzrok. 

Historia oper opartych na fabule „Kopciuszka” obejmuje różnorodne interpretacje muzyczne, które adaptują klasyczną baśń do różnych estetyk i epok. Najbardziej znaną adaptacją jest libretto opery Kopciuszek „La Cenerentola” Gioachina Rossiniego z 1817 roku, komediowa opera seria, która zamiast elementów magicznych wprowadza realistyczne rozwiązania, takie jak zastąpienie wróżki filozoficznym mentorem Alidorem. Dzieło to podkreśla moralne przesłanie o dobroci i cnotach nagradzanych przez los.

Kolejną ważną adaptacją jest „Cendrillon” Julesa Masseneta z 1899 roku, liryczna opera francuska, która zachowuje baśniowy klimat, jednocześnie wprowadzając psychologiczne pogłębienie postaci oraz subtelną muzykę pełną romantyzmu i fantastyki. Oprócz tych klasycznych dzieł, istnieją mniej znane opery, takie jak „Aschenbrödel” Johanna Straussa II z 1901 roku czy współczesne kompozycje, które łączą tradycyjne motywy z nowoczesnymi technikami narracyjnymi i scenograficznymi.

Wszystkie te adaptacje ukazują ponadczasową uniwersalność fabuły „Kopciuszka”, dostosowaną do różnych kontekstów kulturowych i muzycznych, przy jednoczesnym zachowaniu jej rdzenia – opowieści o triumfie dobra nad złem. 

Gatunek 

Baśń o Kopciuszku należy do gatunku baśni literackiej, która wyróżnia się: 

• obecnością fantastyki: występują elementy magiczne, np. wróżka chrzestna, przemiana dyni w karocę, magiczne sukienki. 
• uniwersalnością czasu i miejsca: akcja nie jest przypisana do konkretnego miejsca ani czasu. Rozgrywa się „dawno temu” i w „dalekim królestwie”. 
• dydaktyzmem: baśń zawiera moralne przesłanie – dobro zostaje nagrodzone, a zło ukarane. 
• prostą fabuły: wyraźny podział na dobro (Kopciuszek) i zło (macocha, przyrodnie siostry) oraz zwycięstwo dobra nad złem. 
• obecnością archetypowych postaci: Bohaterowie reprezentują typowe role, np. Kopciuszek jako osoba dobra i pokorna, macocha jako uosobienie zła. 

Baśń literacka powstaje często na podstawie baśni ludowych, spisana zostaje w celu dotarcia do szerszego odbiorcy, uzupełniona często o elementy charakterystycznego dla stylu danego autora (np. elegancja wersji Perraulta). 

Baśń o Kopciuszku to opowieść, która pod płaszczem prostoty zawiera głębokie przesłanie o życiu, sprawiedliwości i walce z przeciwnościami losu. Jej problematyka czyni ją uniwersalnym tekstem, który przemawia do ludzi niezależnie od czasów i kultur. 

• Konflikt dobra i zła – baśń wyraźnie ukazuje walkę między dobrem (Kopciuszek) a złem (macocha i przyrodnie siostry). Kopciuszek, mimo licznych przeciwności i niesprawiedliwości, pozostaje dobry i uczciwy, co ostatecznie prowadzi do jej triumfu. Jest to alegoria moralnego porządku świata, w którym dobro jest nagradzane, a zło ukarane. 
• Niesprawiedliwość społeczna – historia przedstawia nierówności społeczne i niesprawiedliwe traktowanie. Kopciuszek, jako sierota, staje się ofiarą macochy, która wykorzystuje swoją władzę, by uczynić ją służącą. Baśń odzwierciedla sytuację osób marginalizowanych, które są traktowane z pogardą przez innych, mimo swoich zalet. 
• Motyw nadziei i spełnienia marzeń – pomimo trudności, Kopciuszek wierzy w możliwość zmiany swojego losu. Magiczna pomoc symbolizuje wsparcie, które pojawia się, gdy najmniej się tego spodziewamy, dając bohaterce szansę na nowy początek. To przesłanie inspiruje czytelników, pokazując, że wytrwałość i nadzieja mogą prowadzić do spełnienia marzeń. 
• Transformacja i nagroda – Kopciuszek przechodzi przemianę zarówno fizyczną, jak i społeczną – z biednej, prześladowanej dziewczyny staje się księżniczką. Ta przemiana pokazuje, że cnota, praca i dobroć mogą prowadzić do osiągnięcia wyższego statusu i szczęścia. 
• Rodzina i relacje międzyludzkie - baśń przedstawia trudne relacje rodzinne, szczególnie toksyczne więzi z macochą i przyrodnimi siostrami. Konflikt rodzinny jest jednym z kluczowych problemów, który ukazuje brak miłości, zazdrość i niesprawiedliwość w rodzinie. Jednocześnie relacja Kopciuszka z matką (w wersji Grimmów przez symbolikę grobu i ptaków) podkreśla motyw tęsknoty za rodzicielską miłością i wsparciem. 
• Rola magii w życiu - magiczna pomoc w baśni jest symbolem nadprzyrodzonych sił, które wspierają tych, którzy są godni nagrody. Wróżka lub ptaki w wersji Grimmów podkreślają, że siła wyższa czuwa nad dobrymi ludźmi, pomagając im pokonać trudności. 
• Motyw sprawiedliwości - Kopciuszek otrzymuje nagrodę za swoje cnoty, podczas gdy macocha i przyrodnie siostry ponoszą karę za swoje złe postępowanie. To podkreśla moralne przesłanie baśni – dobroć i uczciwość są zawsze wynagradzane, a zło nieuchronnie prowadzi do porażki. 
• Wartości estetyczne i wewnętrzne - Kopciuszek zdobywa serce księcia nie tylko swoim wyglądem, ale przede wszystkim skromnością, dobrocią i szlachetnością. Baśń pokazuje, że wartości wewnętrzne są równie ważne, jak powierzchowność. 

Baśń o Kopciuszku przedstawia konflikt dobra i zła. Kopciuszek, mimo cierpień, pozostaje uprzejmy i pokorny, co prowadzi do jego triumfu. Historia ta podkreśla znaczenie nadziei, magii i przebaczenia. 

Wersje operowe, takie jak „La Cenerentola” Rossiniego, wzbogacają historię o dodatkowe wątki. Finałowa aria Angeliny czy postacie takie jak Don Ramiro, Alidoro i Dandini nadają narracji uniwersalny wymiar. Opera buffa Rossiniego wyróżnia się lekkością i humorem, pozostając wierna przesłaniu baśni. 

Tytuł baśni Charles’a Perraulta – „Kopciuszek” – ma istotne znaczenie symboliczne i odnosi się bezpośrednio do głównej bohaterki oraz jej trudnego losu. 

• Pochodzenie przezwiska – Kopciuszek to przezwisko nadane dziewczynie przez macochę i przybrane siostry. Pochodzi od jej codziennego zajęcia – sprzątania kominka, co sprawiało, że była często ubrudzona popiołem (w języku francuskim „cendre” oznacza popiół, a „Cendrillon” – postać z popiołu). 
• Symboliczny wymiar popiołu - popiół jest symbolem poniżenia, skromności i cierpienia. Bohaterka zostaje zepchnięta na najniższy poziom społecznej hierarchii, zarówno w swoim domu, jak i w oczach otoczenia. Mimo to jej wewnętrzna dobroć i uroda pozostają nienaruszone. 
• Przemiana i odrodzenie – popiół ma również wymiar metaforyczny – w wielu kulturach kojarzy się z oczyszczeniem i odrodzeniem. Przemiana Kopciuszka za sprawą wróżki, jej olśniewający wygląd na balu i w końcu odnalezienie szczęścia u boku księcia to symboliczne „powstanie z popiołów” i triumf dobra nad złem. 
• Podkreślenie kontrastu – tytuł „Kopciuszek” podkreśla kontrast między jej życiem w poniżeniu a późniejszym wyniesieniem do rangi księżniczki. Z prostego przezwiska, które miało być poniżające, „Kopciuszek” staje się imieniem kojarzonym z siłą charakteru i niezwykłą przemianą. 
• Uniwersalny archetyp - tytuł nawiązuje także do archetypu bohaterki, która mimo trudnego losu i niesprawiedliwego traktowania odnajduje swoje miejsce w świecie. Dzięki temu „Kopciuszek” stał się symbolem nadziei i wiary w sprawiedliwość. 

Charles Perrault był francuskim pisarzem, poetą i urzędnikiem państwowym, który zapisał się w historii literatury jako twórca jednych z najpopularniejszych baśni w kulturze zachodniej. Jego dzieła, w tym „Kopciuszek”, „Czerwony Kapturek” i „Kot w butach”, są uznawane za klasyki literatury dziecięcej. 

Charles Perrault urodził się 12 stycznia 1628 roku w Paryżu w zamożnej rodzinie mieszczańskiej. Był najmłodszym z siedmiorga rodzeństwa. Odebrał staranne wykształcenie, studiując prawo na Uniwersytecie w Orleanie. Po ukończeniu studiów podjął pracę jako urzędnik państwowy, co zapewniło mu stabilną pozycję społeczną. 

W młodości Perrault zajmował się poezją, satyrą i pisaniem tekstów politycznych. Jako członek Akademii Francuskiej brał aktywny udział w życiu kulturalnym Paryża, a także w tzw. „sporze starożytników z nowożytnikami” – intelektualnej debacie, w której bronił nowoczesnych idei i literatury przeciwko klasycznym wzorcom. 

Pracując dla Jeana-Baptiste’a Colberta, ministra finansów Ludwika XIV, Perrault odegrał kluczową rolę w promowaniu kultury i sztuki na francuskim dworze. Był jednym z inicjatorów budowy paryskiego Luwru oraz nadzorował projekty artystyczne na rzecz króla Słońce. 

Największą sławę przyniosły mu baśnie, które zebrał i opublikował w zbiorze „Histoires ou contes du temps passé” (1697), znanym także jako „Baśnie Babci Gąski”. Książka zawierała takie utwory jak: 

• „Kopciuszek” (Cendrillon), 
• „Czerwony Kapturek” (Le Petit Chaperon Rouge), 
• „Kot w butach” (Le Chat Botté), 
• „Śpiąca królewna” (La Belle au bois dormant), 
• „Sinobrody” (Barbe Bleue). 

Perrault oparł swoje baśnie na ludowych opowieściach, nadając im literacki charakter i adaptując je do gustów arystokratycznego dworu. Jego styl był elegancki, a przesłania dydaktyczne – zrozumiałe zarówno dla dzieci, jak i dorosłych. Dzięki temu jego baśnie zyskały uniwersalny wymiar. 

Charles Perrault jest uznawany za ojca literatury baśniowej w Europie. Jego dzieła miały ogromny wpływ na późniejszych twórców, w tym braci Grimm, którzy spisali własne wersje wielu z jego historii, oraz na rozwój literatury dziecięcej w ogóle. 

Zmarł 16 maja 1703 roku w Paryżu, pozostawiając po sobie bogatą spuściznę literacką. Do dziś jego baśnie są czytane, adaptowane i reinterpretowane w literaturze, filmie i teatrze na całym świecie.