Jak napisać wypracowanie o charakterze argumentacyjnym (rozprawkę) na maturze
Rozprawka to jeden z najważniejszych gatunków wypowiedzi pisemnej. Poznają go uczniowie szkoły podstawowej, a maturzyści wykorzystują go na maturze pisemnej z języka polskiego. Trzeba tu zaznaczyć, że właśnie za wypracowanie można otrzymać największą liczbę punktów podczas egzaminu maturalnego z polskiego, dlatego warto dobrze poznać zasady rządzące pisaniem rozprawek.
Przede wszystkim raz na zawsze zapamiętaj budowę rozprawki, którą dzielimy na wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Wiele gatunków tekstu ma ten sam szkielet wypowiedzi – zmianie podlegają tylko sposoby ich rozwinięcia. W przypadku wypracowania o charakterze argumentacyjnym w formie rozprawki słowami – kluczami są: teza i hipoteza oraz argumenty, dlatego schemat wygląda następująco:
- wstęp – tu musisz nawiązać do tematu wypracowania i wskazać swoją tezę lub hipotezę, która się z nim wiąże. Warto nad tą częścią zastanowić się nieco dłużej, ponieważ zrozumienie tematu i wybór sposobu, a jaki go rozwiniesz, będzie kluczem do sukcesu (lub porażki) twojego wypracowania;
- rozwinięcie – w nim znajduje się miejsce na argumenty, które mają potwierdzić lub zaprzeczyć tezie bądź hipotezie postawionej we wstępie. W tej części także musisz zastanowić się nad tym, jak skutecznie poprowadzić swoją wypowiedź argumentacyjną. Będziesz nawiązywać tu do lektur i kontekstów. Wybieraj te, które najlepiej znasz, aby nie popełnić błędów rzeczowych. Pamiętaj, aby nie ograniczać się do suchej informacji. Każdy argument musisz umiejętnie umotywować, aby w pełni poprzeć swoją linię argumentacyjną. Rozwinięcie powinno być najbardziej rozbudowaną częścią twojej rozprawki;
- zakończenie – to czas na wnioski i podsumowanie, a przede wszystkim jasną odpowiedź na pytania postawione we wstępie. Tu reasumujesz swoje spostrzeżenia zawarte w rozwinięciu, ostatecznie potwierdzając lub obalając wcześniejszą hipotezę albo udowadniając tezę. Zakończenie stanowi spójne i logiczne domknięcie rozważań oraz twoich refleksji.
Pamiętaj, aby używać ładnego, oficjalnego języka (bezwzględnie unikaj mowy potocznej). Zanim zaczniesz pisać, kilkukrotnie przeczytaj temat. Napisz plan rozprawki. Umieść w nim stawianą tezę lub hipotezę i rozpisz swoje argumenty. Spokojne planowanie pomoże ci lepiej dobrać odpowiednie dowody i zastanowić się, jak poprowadzić wypowiedź. Nie zapominaj, że wypracowania lubią cytaty. Jeśli znasz odpowiedni, nie wahaj się go użyć w swojej rozprawce.
Zwróć uwagę na kryteria egzaminacyjne
Jak zapewne wiesz, matura pisemna z języka polskiego podzielona jest na kilka części:
-
Część sprawdzającą poziom znajomości języka polskiego m.in. w zakresie rozumienia tekstów kultury, poprawności gramatycznej, ortograficznej, interpunkcyjnej, zróżnicowania językowego oraz komunikacji językowej, kultury języka i retoryki. W tej części przyda się umiejętność pisania notatki argumentacyjnej.
-
Test historycznoliteracki, sprawdzający znajomość lektur obowiązkowych i nadobowiązkowych, a także wiedzy z historii i teorii literatury oraz odbioru tekstów literackich i kulturowych.
-
Wypracowanie o charakterze argumentacyjnym. Może to być właśnie rozprawka, ale także esej, artykuł, szkic krytyczny, przemówienie lub list otwarty. Warunkiem jest argumentacyjna forma wypowiedzi. Tu również konieczna jest znajomość lektur, ale także zasad retoryki oraz innych tekstów kultury. Oczywiście wypowiedź pisemna musi być poprawna stylistycznie, ortograficznie oraz interpunkcyjnie, a także musi być wolna od błędów merytorycznych.
Pisząc wypracowanie o charakterze argumentacyjnym na maturze, musisz koniecznie pamiętać o poprawności argumentów, które przytaczasz. Wystarczy użyć tylko dwóch argumentów, jednakże musisz mieć pewność, że podajesz prawidłowe tytuły dzieł, nazwiska autorów, imiona bohaterów i nie mieszasz faktów z różnych utworów. Popełnienie błędów kardynalnych kosztuje odjęcie punktów i ma wpływ na końcową ocenę pracy.
Twoim argumentem może być:
- lektura lub inny tekst kulturowy – ważny jest prawidłowo odczytany sens z treści lektur, potwierdzający dobrą znajomość przytaczanych utworów, z przywołaniem elementów fabuły, bohaterów, zdarzeń;
- kontekst kulturowy, historyczny, biblijny, polityczny, społeczny itd., wykorzystany w umiejętny sposób dla potwierdzenia tezy lub hipotezy postawionej we wstępie.
Ważne, aby twoje argumenty były nie tylko przywołane, ale także poparte rozważaniami nad danym tematem. Rozwiń wątek i pogłęb opisywane zagadnienie. Ocenie będzie także poddawana twoja erudycja, a zatem umiejętność łączenia faktów, wątków i kontekstów w szerokim zakresie.
Wypracowanie w formie rozprawki na maturze musi liczyć przynajmniej 300 słów. Oprócz znajomości tekstów literackich i kulturowych oraz umiejętności ich wykorzystania w swojej argumentacji, ocenie poddawana jest także kompozycja wypowiedzi, a zatem jej styl, spójność i struktura, język i jego poprawność. Każdy z tych elementów jest osobno oceniany i punktowany, zatem warto na wstępie dobrze zastanowić się nad swoją argumentacją i planem pracy.
Słowniczek pojęć
Najważniejsze pojęcia w rozprawce:
- teza – jasne, jednoznaczne twierdzenie, które autor rozprawki chce udowodnić. To stanowisko, które przyjmujesz wobec postawionego problemu, np.: „Literatura pomaga zrozumieć ludzkie cierpienie”;
- hipoteza – przypuszczenie lub pytanie, które autor rozprawki rozważa. Nie zakłada jednej odpowiedzi, lecz prowadzi rozważania za i przeciw w rozwinięciu, np. „Czy cierpienie może być źródłem siły dla człowieka?”;
- argument – uzasadnienie tezy lub hipotezy. Jest to dowód na poparcie twojego stanowiska, potwierdzony przykładami z literatury, historii, kultury;
- argumentacja – sposób przekonywania odbiorcy do twojego stanowiska za pomocą logicznych i spójnych argumentów. To główna część rozwinięcia rozprawki.
Przydatne zwroty
Ponadto podczas pisania rozprawki mogą przydać się następujące konstrukcje zdaniowe, dzięki którym łatwiej będzie ci budować swoją wypowiedź i przechodzić od argumentu, do argumentu:
- „Pytanie zawarte w temacie skłania do głębszej analizy”
- „W swojej pracy postaram się udowodnić, że...”
- „Moim zdaniem...”
- „Uważam, że...”
- „Można postawić tezę, iż...”
- „Można przyjąć hipotezę...”
- „Aby poprzeć swoje stanowisko, odwołam się do...”
- „Dobrym przykładem potwierdzającym tę tezę jest...”
- „Pierwszym argumentem, który warto przytoczyć, jest...”
- „Kolejnym dowodem na słuszność mojej tezy może być...”
- „Opisana sytuacja doskonale ilustruje problem...”
- „W postępowaniu bohatera widać...”
- „Wydarzenia opisane w utworze potwierdzają...”
- „Podobny motyw odnajdujemy w...”
- „Zagadnienie to pojawia się również w...”
- „Dobrym kontekstem dla tych wydarzeń jest...”
- „Podsumowując, można śmiało stwierdzić, że...”
- „Wszystkie przytoczone argumenty prowadzą do wniosku, iż...”
