Spis treści:
- Gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy – co warto wiedzieć?
- Wielka i Mała Niedźwiedzica w mitologii
- Co to jest Wielki Wóz?
- Inne obiekty Wielkiej Niedźwiedzicy – na co jeszcze zwracać uwagę?
Gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy – co warto wiedzieć?
Gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy (z łaciny Ursa Major) jest bardzo charakterystyczny i bez trudu można odnaleźć go na niebie. Tworzy go między innymi 7 jasnych gwiazd, które w polskim języku noszą nazwę Wielkiego Wozu. W innych krajach bywa on nazywany wielką chochlą lub wielkim rondlem.
Dyszel wozu jest jednocześnie ogonem niedźwiedzicy. Oś tylnych kół, która jest łatwa do odnalezienia na niebie przez cały rok i o każdej porze nocy, wskazuje natomiast położoną tuż obok bieguna niebieskiego Gwiazdę Polarną. Leży ona na przedłużeniu jego dwóch skrajnych gwiazd, czyli tylnych kół wozu. Wystarczy wyobrazić sobie biegnące w górę pięciokrotne przedłużenie linii zawartej między tymi gwiazdami, aby odnaleźć jasny punkt.
Warto wiedzieć, że gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy nie jest tym samym, co Wielki Wóz, choć bardzo często te dwa układy gwiazd są ze sobą utożsamiane. Jest to błędne. Wielki Wóz jest jedynie częścią Wielkiej Niedźwiedzicy, która oprócz niego zawiera jeszcze wiele innych obiektów. W skład gwiazdozbioru wchodzi aż 125 gwiazd, które można zobaczyć z Ziemi gołym okiem.
Przeczytaj również: Jakie gwiazdozbiory można zobaczyć w Polsce? Kiedy i jak je obserwować?
Wielka i Mała Niedźwiedzica w mitologii
Wielka i Mała Niedźwiedzica w mitologii zajmują bardzo istotne miejsce. Warto przyjrzeć się samej nazwie i zastanowić się, dlaczego tak wiele ludów wyobrażało sobie te gwiazdozbiory właśnie jako niedźwiedzie. Takie nazewnictwo jest wspólne dla wielu kultur, co samo w sobie stanowi ciekawostkę.
Nie wszędzie jednak gwiazdozbiór kojarzył się z tymi zwierzętami. W Europie przedstawiano go jako rydwan lub wóz. Arabowie widzieli w nim z kolei mary (łoże, na którym kładzie się zmarłego) lub trumnę. Nordyckie ludy Syberii postrzegały ten gwiazdozbiór jako łosia, a według niektórych legend syberyjskich jest to samica mamuta.
A jakie miejsce zajmują Wielka i Mała Niedźwiedzica w mitologii? U starożytnych Greków Wielka Niedźwiedzica była uosobieniem mitycznej nimfy Kallisto, która urodziła Zeusowi syna Arcasa. W ramach zemsty została zamieniona w niedźwiedzia przez Herę, czyli żonę Zeusa. To jednak nie wszystko. Zazdrosna bogini poprosiła boga morza, by zabronił obu niedźwiedziom odpoczywać w morzu tak, jak to robią inne gwiazdozbiory. Właśnie dlatego wciąż krążą one wokół bieguna.
Wielka Niedźwiedzica wraz z Małą Niedźwiedzicą to również nawiązanie do dwóch niedźwiedzi, na których podróżowały Artemida i Kallisto.
W mitologii indiańskiej Wielka Niedźwiedzica była z kolei uważana za symbol Siłacza, czyli ducha wojownika i strażnika plemienia.
Szczególną rolę w mitologii odgrywał Wielki Wóz. Co to jest i gdzie go znaleźć?
Co to jest Wielki Wóz?
Wielki Wóz to jedna z najbardziej rozpoznawalnych i charakterystycznych konstelacji na nocnym niebie. Składa się on z czterech jasnych gwiazd, które tworzą kształt wozu oraz trzech stanowiących jego dyszel. Jest on szczególnie ważnym elementem gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy, ponieważ pozwala on na łatwe zlokalizowanie jej na nocnym niebie.
Najłatwiej można go dostrzec w miesiącach letnich na najbardziej wysuniętej na północ części nieboskłonu. Dzięki rozpoznaniu Wielkiego Wozu można również łatwo wskazać gwiazdę północną.
Co ciekawe, gwiazdozbiór bywa w Polsce nazywany "polskim wozem", gdyż według niektórych obserwatorów ma on kształt typowej polskiej bryczki.
Gwiazda znajdująca się w miejscu złamania dyszla Wielkiego Wozu nosi arabską nazwę Mizar. Spojrzenie na tę gwiazdę może stanowić dla obserwatora dobry test ostrości wzroku. Osoby dobrze widzące bez trudu dostrzegą w bezpośredniej bliskości Mizara drugą słabszą gwiazdę – Alkor.
Inne obiekty Wielkiej Niedźwiedzicy – na co jeszcze zwracać uwagę?
Warto pamiętać, że gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy to nie tylko Wielki Wóz, ale także wiele innych obiektów.
Konstelacja zawiera 22 formalnie nazwane gwiazdy. Ich nazwy są zatwierdzone przez Międzynarodową Unię Astronomiczną (IAU). Są to: Alcor, Alioth, Alkaid, Alkaphrah, Alula Australis, Alula Borealis, Aniara, Chalawan, Dombay, Dubhe, Intercrus, Liesma, Megrez, Merak, Mizar, Muscida, Násti, Phecda , Taiyangshou, Talitha, Tania Australis i Tania Borealis.
Inne obiekty Wielkiej Niedźwiedzicy to także galaktyki. Około 95 z nich można dojrzeć już za pomocą 25-centymetrowego teleskopu. Warto również wspomnieć o mgławicach i gromadach gwiazd. Jednym z najbardziej znanych innych punktów na mapie nieba jest Galaktyka Wir, która jest dużym i jasnym obiektem. Interesująca jest też mgławica Kraba, czyli pozostałość po wybuchu supernowej.
Wielka Niedźwiedzica to również dobry punkt wyjścia do odszukania innych gwiazdozbiorów, takich jak np. Smoka, Panny czy Herkulesa. Dzięki łatwości jej zlokalizowania jest ona często wykorzystywana podczas uczenia podstaw astronomii i orientacji na nocnym niebie.
Gdzie obserwować Wielką Niedźwiedzicę i Wielki Wóz?
Jeśli zastanawiasz się, gdzie obserwować Wielką Niedźwiedzicę i Wielki Wóz, to najlepiej zrobić to z miejsca, w którym nie ma zanieczyszczenia świetlnego. Warto wybrać teren oddalony od miasta, góry lub brzeg morza.
W Polsce najlepsze warunki do obserwacji gwiazd są w Tatrach i Bieszczadach. Jeśli tam będziesz, unieś głowę, a na pewno zobaczysz nocą wiele interesujących obiektów.
Przeczytaj również: Białe karły – kiedy powstają i jak wyglądają umierające gwiazdy?
Źródło: bryk.pl
Oprac.: Redakcja
Odpowiedzi do zadań z podręczników z fizyki znajdziesz tutaj:
Fizyka – rozwiązania zadań z zeszytu ćwiczeń
Odpowiedzi do zadań z podręcznika z fizyki
Ćwiczenia z wyjaśnieniami – podręczniki z fizyki
