Spis treści:

Wprowadzenie i teza 

Wprowadzenie: Motyw przemiany bohatera należy do najważniejszych zagadnień literackich, gdyż umożliwia ukazanie procesu kształtowania się ludzkiej osobowości pod wpływem ważnych doświadczeń życiowych. Literatura, podejmując temat zmiany, bardzo często porusza zagadnienie moralności, wyborów życiowych oraz dojrzewania jednostki w obliczu prób i trudności. Poprzez przemianę postaci autorzy ukazują nie tylko jej wewnętrzne konflikty, ale również sposoby ich rozwiązywania oraz konsekwencje podejmowanych decyzji. Szczególnie interesująco temat ten przedstawia literatura realistyczno-psychologiczna, której doskonałym przykładem jest powieść Fiodora Dostojewskiego „Zbrodnia i kara”. Dzieło to ukazuje głęboką, wewnętrzną przemianę bohatera pod wpływem dramatycznych przeżyć, dowodząc, że człowiek nie jest istotą statyczną, lecz stale się zmieniającą.  

Teza: Tezą, którą zamierzam udowodnić, jest stwierdzenie, iż przemiana bohatera literackiego wynika najczęściej z silnego konfliktu moralnego, który prowadzi do istotnej zmiany światopoglądu i postępowania. Literatura wielokrotnie podejmuje tego typu zagadnienie, pozwalając nam obserwować bohaterów w różnych sytuacjach konfliktowych. Dzięki literaturze możemy także obserwować, co i jak może wpływać na metamorfozę jednostki. 

Rozwinięcie – „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego 

Rozwinięcie: Literatura, podejmując temat zmiany, bardzo często porusza zagadnienie moralności, wyborów życiowych oraz dojrzewania bohatera do odpowiedzialności za własne czyny. Literatura realistyczno-psychologiczna, której doskonałym przykładem jest powieść Fiodora Dostojewskiego „Zbrodnia i kara”, w szczególny sposób koncentruje się na analizie psychologicznej bohatera, ukazując jego wewnętrzną walkę i ewolucję. Pokazuje, że prawdziwa przemiana bohatera literackiego dokonuje się w wyniku głębokiego konfliktu moralnego, prowadząc do istotnych zmian w jego postawie i postępowaniu. 

Główny bohater „Zbrodni i kary”, Rodion Raskolnikow, jest młodym studentem o bardzo wyraźnych, choć kontrowersyjnych poglądach, zbliżonych do koncepcji nadczłowieka Nitzschego. Uważa on, że istnieją ludzie niezwykli, którzy mają prawo przekraczać powszechnie obowiązujące normy etyczne dla realizacji swoich wyższych celów.  

Aby udowodnić tę teorię i potwierdzić własną wyjątkowość, dopuszcza się zbrodni – morduje starą lichwiarkę. Chodzi nie tylko o próbę zdobycia pieniędzy, lecz przede wszystkim test własnej odwagi i moralnej odporności. Jednak po dokonaniu zbrodni Raskolnikow zaczyna doświadczać coraz większego konfliktu wewnętrznego. W jego duszy pojawiają się wyrzuty sumienia, strach oraz poczucie zagubienia. Te odczucia prowadzą go do wewnętrznego chaosu, izolacji od świata i poczucia beznadziejności. 

Kluczowym momentem dla przemiany Raskolnikowa staje się spotkanie z Sonią Marmieładową – postacią, która mimo swojej trudnej sytuacji życiowej, emanuje niezwykłą dobrocią, wiarą i moralną czystością. Sonia, jako uosobienie miłosierdzia i chrześcijańskiego przebaczenia, pokazuje mu inną drogę, opartą na pokorze, empatii oraz odpowiedzialności za swoje czyny. Pod wpływem jej postawy Raskolnikow zaczyna stopniowo kwestionować swoją teorię wyjątkowości oraz rozumieć, że dokonana zbrodnia wymaga odkupienia. Ostatecznym dowodem jego wewnętrznej przemiany jest dobrowolne przyznanie się do winy i podjęcie pokuty. W ten sposób Dostojewski pokazuje, że prawdziwa przemiana bohatera zawsze wiąże się z odrzuceniem własnych złudzeń i zaakceptowaniem moralnych wartości jako podstawy życia człowieka. 

Kontekst –  „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego 

Kontekst: Podobnie Stefan Żeromski w powieści „Przedwiośnie” przedstawia postać Cezarego Baryki, którego poglądy i postawa ewoluują pod wpływem doświadczeń związanych z wydarzeniami historycznymi, takimi jak rewolucja bolszewicka czy obserwacje sytuacji społecznej w Polsce. 

Cezary Baryka to młody człowiek, który przechodzi głęboką przemianę duchową i światopoglądową. Początkowo Cezary jako dziecko żyje w dobrobycie, dorasta już jednak atmosferze rewolucyjnych ideałów, którymi fascynuje się z naiwnym entuzjazmem. Jednakże wydarzenia rewolucji bolszewickiej, których jest świadkiem w Baku, gwałtownie burzą jego dotychczasowy świat wartości. Brutalność rewolucji, której jest świadkiem, okrucieństwo oraz krzywda niewinnych ludzi sprawiają, że młodzieńcze ideały zaczynają ulegać przewartościowaniu. Kolejnym ważnym etapem w przemianie bohatera jest podróż do Polski wraz z ojcem oraz konfrontacja z rzeczywistością odradzającego się państwa i forsowaną przez ojca ideą „szklanych domów”.  

Początkowe nadzieje Cezarego związane z wyidealizowaną wizją Polski szybko ustępują miejsca rozczarowaniu, kiedy obserwuje ubóstwo i niesprawiedliwość społeczną. Widok kontrastu pomiędzy bogatymi elitami a ubogimi chłopami budzi w nim krytycyzm oraz pragnienie poszukiwania nowych rozwiązań społecznych, które pogłębiają się podczas pobytu w Nawłoci. Ostatecznie przemiana Cezarego Baryki prowadzi go do poszukiwania własnej drogi ideowej, opartej na świadomej refleksji, a nie tylko bezkrytycznym przyjęciu gotowych schematów ideologicznych. Jego doświadczenia związane z rewolucją bolszewicką oraz realiami społecznymi II Rzeczypospolitej sprawiają, że dojrzewa do krytycznej oceny rzeczywistości, odrzucając skrajności i dostrzegając konieczność własnych poszukiwań, co wyraźnie obrazuje to ostatnia scena powieści. 

Kontekst – „Potop” Henryka Sienkiewicza 

Kontekst: Motyw przemiany bohatera w powieści „Potop” Henryka Sienkiewicza jest szczególnie interesujący ze względu na to, jak diametralnie zmienia się główny bohater pod wpływem doświadczeń życiowych oraz sytuacji historycznej, w jakiej się znajduje. Andrzej Kmicic, początkowo przedstawiony jako impulsywny awanturnik, odznaczający się nieposkromionym temperamentem i skłonnością do przemocy, z czasem zaczyna dostrzegać konsekwencje swojego postępowania oraz wpływ swoich działań na losy innych ludzi i całego kraju. Momentem przełomowym staje się dla niego spotkanie z patriotami, których wcześniej nie rozumiał lub ignorował. Ważna jest tutaj postać Jana Skrzetuskiego czy Michała Wołodyjowskiego. Szczególnie ważne są również relacje z Oleńką Billewiczówną, która stawia przed nim jasne moralne wymagania, oraz księciem Januszem Radziwiłłem, wobec którego początkowo czuje lojalność, lecz którego zdrada jest prawdziwym wstrząsem dla Kmicica i zmusza go do przewartościowania dotychczasowych przekonań. Zaczyna rozumieć, jak bardzo się mylił w swojej wcześniejszej postawie, dostrzega wartość idei patriotyzmu i honoru. Podczas oblężenia Jasnej Góry i dalszych wydarzeń potopu szwedzkiego nie ulega wątpliwości jego gotowość do najwyższych poświęceń w obronie ojczyzny. Ostatecznie Kmicic staje się symbolem człowieka, który dzięki sile ducha i moralnej refleksji potrafi przeobrazić własne słabości w szlachetną postawę oddania i bohaterstwa. 

Kontekst – „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego 

Kontekst: Z kolei w „Cierpieniach młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego przemiana bohatera jest raczej destrukcyjna – uczuciowy i pełen wrażliwości Werter pod wpływem nieodwzajemnionej miłości przechodzi przemianę od fascynacji życiem do skrajnej rozpaczy i ostatecznie do samobójczej śmierci. 

W powieści „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego motyw przemiany bohatera został przedstawiony w sposób niezwykle emocjonalny i dramatyczny.  Główny bohater, Werter, to człowiek obdarzony wyjątkową wrażliwością i romantyczną duszą, który – jako uosobienie sentymentalizmu – na początku swej historii doświadcza silnej fascynacji światem oraz głębokiego zachwytu nad pięknem natury, sztuką i uczuciami. Jego życie odmienia się diametralnie, kiedy poznaje Lottę – kobietę, która staje się dla niego ucieleśnieniem wszystkich ideałów. Jednak miłość Wertera pozostaje niespełniona, gdyż Lotta jest zaręczona z innym mężczyzną, Albertem. 

Stopniowo uczucia Wertera wobec Lotty stają się obsesyjne i zaczynają go niszczyć od środka. Bohater, coraz bardziej pogrążając się w melancholii i beznadziei, zaczyna odczuwać silną izolację społeczną oraz rosnącą niechęć wobec rzeczywistości. Jego wrażliwość przestaje być źródłem szczęścia, a staje się przyczyną bolesnego rozczarowania światem.  

Ostatecznie destrukcyjny charakter przemiany bohatera osiąga kulminację, kiedy Werter decyduje się na odebranie sobie życia. Samobójstwo staje się dla niego jedynym wyjściem, które ma zakończyć nieustający ból emocjonalny i uczucie bezsensu istnienia. Goethe w swojej powieści ukazuje w ten sposób, jak skrajne emocje, nieokiełznana uczuciowość i brak możliwości ich spełnienia mogą prowadzić do całkowitego upadku i autodestrukcji jednostki. Werter staje się symbolem tragicznej przemiany człowieka, który zagubiony w swoich uczuciach, nie jest w stanie odnaleźć sensu własnego życia. 

Podsumowanie 

Podsumowanie: Motyw przemiany bohatera, przedstawiony na przykładzie „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego, ukazuje, jak intensywny konflikt moralny prowadzi do głębokiej ewolucji osobowości. Podobny schemat obserwować można u Andrzeja Kmicica z „Potopu” Henryka Sienkiewicza, gdzie przemiana jest efektem konfrontacji własnych błędów z poczuciem obowiązku patriotycznego. Z kolei w „Przedwiośniu” Stefana Żeromskiego, przemiana Cezarego Baryki to wynik bolesnych doświadczeń historycznych, które skłaniają do samodzielnej oceny świata i poszukiwania własnych wartości. W przeciwieństwie do powyższych pozytywnych przykładów Johann Wolfgang Goethe w „Cierpieniach młodego Wertera” ukazał przemianę prowadzącą do tragicznej autodestrukcji bohatera, wywołanej niemożnością spełnienia uczuciowego i odrzuceniem przez społeczeństwo. Motyw przemiany odnaleźć można również w „Dziadach” Adama Mickiewicza, gdzie zakochany nieszczęśliwie Gustaw przeobraża się w Konrada – romantycznego bojownika gotowego poświęcić własne życie dla dobra narodu. Przykłady te dowodzą, że literatura ukazuje przemianę jako istotę ludzkiej egzystencji – może ona prowadzić zarówno do duchowego odrodzenia, jak i do klęski człowieka, zależnie od jego indywidualnych wyborów i przeżywanych doświadczeń.

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.