Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Literackie postaci buntowników – takie jak Prometeusz czy Kordian – są zwykle oceniane pozytywnie, a ich czyny godne pochwały i naśladowania. Ich bunt nie był bowiem bezpodstawny, ale miał wyższy cel. Konsekwencją sprzeciwu była często ofiara z własnego życia, co czyniło go aktem poświęcenia. Prometeusz chciał poprawić los ludzkości, sprzeciwiając się Zeusowi, Kordian zaś buntował się przeciwko carowi – wyrażając w ten sposób swój patriotyzm i niezadowolenie z sytuacji, w jakiej znalazła się Polska. Czy jednak każdy bunt zasługuje na uznanie? Z pewnością nie. Co więcej – nie każdy bunt kończy się pozytywnymi konsekwencjami. Ciekawą jego formę opisał Sławomir Mrożek w „Tangu” – główny bohater teoretycznie żyje w domu, w którym panuje luz i beztroska. Okazuje się jednak, że brak zasad tylko na pierwszy rzut oka jest fajny – w młodym Arturze wywołuje niepokój i chęć powrotu do tradycji.  

Teza: Bunt przeciwko porządkowi społecznemu zwykle przybiera formę sprzeciwu wobec zasad.  

Rozwinięcie - „Tango” Sławomira Mrożka

Rozwinięcie: W „Tangu” Mrożek ukazał osobliwy rodzaj buntu – przeciwko brakowi zasad. Pisarz potraktował go w swoim utworze wielowymiarowo – zilustrował bunt jednostki, ale także całego pokolenia. W niezwykle oryginalny sposób pokazał, że bunt może prowadzić do kolejnego buntu, a ład społeczny, który z niego wynika, nie zawsze okazuje się być budujący. Główny bohater „Tanga” - Artur, to młody chłopak wychowywany przez zbuntowanych rodziców. Jego matka oraz ojciec sprzeciwili się tradycyjnym wartościom – byli symbolem awangardowych ruchów, które zatrząsnęły światem w XX wieku. Buntownikami pozostali nawet wtedy, gdy urodził się ich syn. Rodzice chłopaka nie wprowadzili w domu żadnych zasad, które mogłyby uporządkować ich życie czy też być drogowskazem dla ich syna Artura. 

Mrożek pokazał pewne kuriozum – rodzice stają się buntownikami, a dziecko próbuje przywrócić domowi i życiu rodzinnemu ład i harmonię. Eleonora i Stomil, szukając wolności w odrzuceniu zasad, doprowadzili do pogrążenia życia swojego dziecka w chaosie. Artur, który był wychowywany w źle rozumianej wolności, pragnął wyznaczenia granic i norm – oczywiście nie miał wyniesionego  z domu wzorca ładu, więc działał na podstawie swoich wyobrażeń o porządku społecznym. Pragnął go przywrócić siłą – co skończyło się tragedią, gdyż zginął z rąk Edka, kochanka matki. Mrożek genialnie pokazał tą historią paradoks buntu – przywracanie porządku siłą, czyli sprzeciw przeciwko buntowi może prowadzić do narodzenia się systemu nadmiernej kontroli, a ta prawie nigdy nie kończy się dobrze. Co więcej, próby przejęcia władzy i ustanawiania swojego porządku nie zawsze muszą iść zgodnie z planem i przynosić oczekiwane rezultaty. W „Tangu” autor, poprzez historię rodziny Eleonory i Stomila, przedstawił swoją refleksję na temat granic wolności i odpowiedzialności w społeczeństwie.  

Kontekst - „Antygona” Sofoklesa

Kontekst: Bunt przeciwko zasadom prawa to motyw, który wykorzystał także Sofokles w „Antygonie”. Główna bohaterka tragedii jest siostrą wojowników, którzy giną w bratobójczej walce. Jeden z nich Polinejkes, zostaje uznany za zdrajcę, a takim – wedle prawa ustanowionego przez króla Kreona – nie należy się pochówek. Antygona, wierna prawom boskim, postanawia pochować brata tak, jak należy – czyli zgodnie z całym obrządkiem. Robi to z miłości do brata, ale również dlatego, że zgodnie z wierzeniami starożytnych Greków, dusza pochodząca z niepochowanego ciała nie może zaznać po śmierci spokoju. Czyn Antygony zostaje uznany za bunt i sprzeciw wobec prawa, które ustanowił władca, by utrzymać w kraju ład. Za sprzeciwienie się królowi, który reprezentuje porządek państwowy, Antygona zostaje ukarana.  

Podsumowanie

Podsumowanie: Bunt jest wpisany w ludzką naturę – jest to wręcz jeden z ważniejszych etapów rozwoju człowieka. Można stwierdzić także, że zdolność do buntu świadczy o tym, że człowiek myśli, obserwuje i analizuje otaczającą go rzeczywistość. Bunt przeciwko porządkowi społecznemu nie zawsze należy rozważać jako coś nagannego, bo czy każdy porządek przynosi społeczeństwu dobrobyt i szczęście? Historia pokazuje, że nie. Gdyby nie postawy polskich buntowników, którzy potrafili porwać za sobą tłumy, być może Polski nie byłoby na mapie dłużej niż 123 lata. Gdyby nie odwaga i upór polskich robotników w latach 80. XX wieku, być może nasze życie dzisiaj wyglądałoby zupełnie inaczej? Bo choć z definicji porządek społeczny jest stanem, który zapewnia istnienie i funkcjonowanie zbiorowości, to doskonale wiemy, że definicję łatwo można dopasować do swojego programu.

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.