"Latarnik" został napisany w 1880 roku i należy do szczytowych osiągnięć Sienkiewicza. Z uznaniem pisał o utworze Stanisław Brzozowski, krytyk Młodej Polski:
"Sienkiewicz przed Trylogią napisał utwór, który prawdopodobnie przeżyje inne jego pisma, "Latarnika" (…). Dzisiaj wyda się to oczywiście paradoksem, pomimo to jest dla mnie rzeczą pewną, że "Latarnik" jest tym jedynym momentem, w którym dusza Sienkiewicza stopiła się z duszą narodu."
"Latarnik" powstał po dłuższej nieobecności Sienkiewicza w kraju, spowodowanej podróżami do Stanów Zjednoczonych, Włoch i Francji. Nowelę należy zaliczyć do nowel patriotycznych. Sienkiewicz czerpał z "Listów z Kolumbii" dziennikarza Juliana Horaina. Na związek z Horainem wskazał Sienkiewicz na początku noweli, umieszczając objaśniającą informację.
Skawiński, główny bohater noweli, pełniący obowiązki latarnika w Aspinwall, to polski emigrant. Skawiński opuścił ojczyznę w 1832 roku, po upadku powstania listopadowego. Tęskni za ojczyzną, ale próbuje sobie ułożyć życie na nowo. Kiedy przybywa do Panamy, wydaje się być dojrzałym i odpowiedzialnym człowiekiem. Z polskiego towarzystwa, które powstało w Nowym Jorku, Skawiński dostaje książki. Szczególne wrażenie wywiera na nim "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza. Skawiński czyta na głos pierwsze wersy poematu, pod wpływem "Inwokacji" budzi się tęsknota za Polską. Bohater rzuca się na ziemię i prosi ojczyznę o przebaczenie, że zapomniał o niej. We śnie widzi piękne krajobrazy Polski. Jego nieodpowiedzialność staje się przyczyną tragedii, bo Skawiński zapomina włączyć latarnię. Nic złego się nie stało, nikt nie zginął, ale Skawiński stracił pracę. Wyjeżdża do Nowego Jorku, trzymając ze sobą ukochaną książkę. Skawiński został skazany na dalsze tułacze życie, bez ojczyzny.
Skawiński zmęczony wieczną tułaczką, osiadł w Aspinwall. Dni upływały mu spokojnie, ale zmieniło się to w momencie gdy otrzymał paczkę z polskimi książkami. "Pan Tadeusz" zburzył spokój Skawińskiego. Bohater odnalazł w sobie miłość do ojczyzny, obudziła się w nim tęsknota za Polską. "Pan Tadeusz" na nowo obudził w nim patriotyzm. Los Skawińskiego jest ilustracją losów politycznej i żołnierskiej emigracji. "Latarnik" jest utworem o głębokiej tęsknocie za utraconą ojczyzną i obrazem przeżyć starca, znużonego tułaczką po świecie. Powrót Skawińskiego do ojczyzny dokonał się dzięki lekturze "Pana Tadeusza", najwybitniejszego dzieła polskiej literatury romantycznej. "Pan Tadeusz" przypomniał Skawińskiemu kim jest i skąd pochodzi. Zatęsknił za ojczyzną i rozbudził w sobie patriotyzm. Utracił posadę, ale "oczy miał błyszczące", odzyskał nadzieję, którą dało mu dzieło Adama Mickiewicza.
