Adam Cisowski- główny bohater powieści jest uczniem jednej ze szkół w Warszawie. Właśnie zbliża się koniec roku szkolnego, młodzież myśli już bardziej o wakacjach niż nauce. Klasa Adasia jest ulubioną klasą nauczyciela historii- profesora Gąsowskiego, któremu nie zdarzyło się jeszcze złapać ani jednego ucznia tej klasy na nieprzygotowaniu do lekcji. Tajemnica zawsze przygotowanych i pilnych uczniów wydaje się na jednej z lekcji. Wtedy też poznajemy naszego bohatera. Kolejni wywoływani do odpowiedzi uczniowie nie potrafią odpowiedzieć na zadawane przez profesora pytania. Zrozpaczony pedagog nie wie co się dzieje, jest zdruzgotany postawą klasy, którą uważał do tej pory za wyjątkowo uzdolnioną historycznie. Wreszcie Adaś wyjaśnia całe zamieszanie. Już dawno odkrył system, pilnie strzeżoną przez profesora Gąsowskiego tajemnicę, według którego nauczyciel wywołuje do odpowiedzi. Wraz z odgadnięciem systemu nauczyciela Adaś uprzedzał uczniów, którzy mieli być pytani następni i ci zawsze byli przygotowani, reszta zaś mogła się spokojnie niczego nie uczyć. Tym razem jednak zlepiły się kartki w kajecie profesora i przeskoczył o jedną kolejkę dalej. Dlatego trzy pytane osoby nie potrafiły wykrztusić z siebie ani słowa. Starszemu profesorowi, tak ufającemu dotąd w uczciwy wysiłek uczniów było ogromnie przykro z powodu oszustwa Adasia i jego klasy. Nie krył przed nimi swojego rozczarowania, lecz także zdumienia niezwykłymi umiejętnościami dedukcji i rozwiązywania zagadek, jakimi obdarzony był uczeń Cisowski. Na próbę zadał mu jeszcze jedno zadanie, które chłopiec bezbłędnie rozwiązał, starając się wniknąć w sposób myślenia profesora. W dochodzeniu do rozwiązania chłopcu pomagał logiczny umysł, intuicja a także umiejętność obserwowania i słuchania ludzi oraz wyciągania mądrych wniosków z tego, co się w około niego dzieje. Wreszcie chłopcu i klasie udało się przebłagać oszukanego profesora, który mimo wszystko bardzo kochał swoich uczniów. Sprawa z odgadnięciem systemu odpytywania nie była pierwszym sukcesem Adasia, którego zdolności znane były w całej szkole. Nie zawsze też wykorzystywał swoje umiejętności do nie do końca uczciwych celów. Okazało się, że wcześniej pomógł w rozwikłaniu znacznie poważniejszej zagadki- zaginionych stu złotych, stanowiących w czasach, w których rozgrywa się akcja powieści całkiem pokaźną sumę, które w niewiadomy sposób miały wyparować z kasy uczniowskiej spółdzielni. Tak przynajmniej wynikało z ksiąg spółdzielni. Chłopiec prowadzący rachunki był załamany, bo na niego spadała odpowiedzialność za brakującą kwotę. Zwrócił się jednak o pomoc do Adasia, zwanego "Szatanem" z racji swoich "nadprzyrodzonych" umiejętności. Chłopiec nie odmówił mu pomocy, mimo, że księgi były już sprawdzane przez zawodowego księgowego, który potwierdził zaginięcie pieniędzy. Dzięki jego pomocy udało się uratować dobre imię chłopca. Okazało się, że plamka na kartce z rachunkami, brana przez badających księgi za element zapisu wprowadziła tyle zamętu. Adaś cieszył się od tej pory ogromnym poważaniem kolegów, zwłaszcza, że nigdy nie starał się nad nikim wywyższać, a pomocy udzielał zawsze i zawsze bezinteresownie. Po prostu czerpał ogromną przyjemność z podejmowania nowych wyzwań, z rozwiązywania zagadek i z udzielanej przy okazji pomocy innym. Chłopiec był również bardzo wyrozumiały, nikogo nie osądzał z góry, każdemu dawał szansę poprawy. Tak było w przypadku jego kolegi, Burskiego, który pokusił się o kradzież pióra. Adaś, który domyślił się sprawcy, nie wydał chłopca, ale dał mu możliwość honorowego załatwienia sprawy. Pióro, jak przewidział Adaś znalazło się na swoim miejscu, a sam Adaś zyskał przyjaciela i podziw kolegów.
Zaraz po rozpoczęciu wakacji Adaś został zaproszony przez profesora Gąsowskiego do wyjazdu na wieś pod Wilnem, gdzie brata profesora. Nauczyciel, pamiętając o niezwykłych wyczynach Adasia poprosił go o pomoc w rozwikłaniu tajemnicy trapiącej jego brata- Iwo Gąsowskiego. Cała sprawa wydaje się dosyć dziwna a dotyczył domu pana Iwa. Otóż jakiś czas temu zjawili się u niego ludzie, którzy koniecznie chcieli odkupić od niego dom. Pan Gąsowski nie zgodził się na sprzedaż, a w jakiś czas później ktoś w nocy ukradł drzwi wejściowe. Sprawa kradzieży wydawała się panom Gąsowskim bardzo dziwna i zastanawiająca, bo i po cóż komu drzwi wejściowe, dlatego postanowili poprosić "Szatana" Adasia o rozwikłanie tej zagadki. Chłopiec chętnie przystał na tę propozycję, mimo, że podjęcie wyzwania zmusiło go do zrezygnowania z wczasów nad morzem. Dzięki zdolnościom chłopca szczęśliwie udaje mu się rozwiązać pozornie niemożliwą do rozwikłania zagadkę, popadając przy tym nieraz w ogromne tarapaty i przeżywając wiele niebezpiecznych przygód. Wszystko jednak daje się logicznie wytłumaczyć, a rozwiązanie zagadki da się odkryć dzięki logice, uważnej obserwacji i precyzyjnej dedukcji. Chłopiec zyskuje sobie wdzięczność pana Iwa, profesora oraz ślicznej Wandy.
Nie da się nie polubić bohatera powieści Makuszyńskiego, chłopiec jest pełen życia, humoru, dystansu do siebie oraz swoich zalet i wad, nie ma w nim krztyny egoizmu, pychy. Jest otwarty, sympatyczny i lubi ludzi, którzy odpłacają mu tym samym- uśmiechem za uśmiech, sympatią za sympatię. Adaś jest synem znanego w stolicy lekarza, opiekuje się nim i jego czwórką rodzeństwa kochająca matka, która w całości poświęciła się prowadzaniu domu i wychowywaniu ukochanych dzieci- siedemnastoletniego Adasia i jego dwóch młodszych braci i dwóch młodszych sióstr. Adaś jest chłopcem ogromnie rozwiniętym intelektualnie, nie zaniedbuje jednak także swojej tężyzny fizycznej. Bardzo lubi ćwiczyć, jest silny i wysportowany, nie unika wyzwań. Jest chłopcem bardzo grzecznym, jednak nierzadko bierze w nim górę jego porywcza natura. Jest też ogromnie spostrzegawczy, ma czujne spojrzenie, przed którym żaden szczegół wnoszący nowe informacje do zagadki się nie ukryje. Jego odwaga, dobre serce, śmiałość i niezwykłe zdolności detektywistyczne zaskarbiają mu sympatię panny Wandy. Jedną z najważniejszych cech charakteru Adasia jest jego niezłomna uczciwość i poczucie honoru. Dlatego właśnie śmiało przyznaje się przed profesorem, że to on jest winien rozszyfrowania systemu odpytywania. Nie boi się przyznać do błędu i prosić o wybaczenie starszego profesora, którego darzył przecież ogromną sympatią i szacunkiem. Mimo wszystkich zalet jest też Adaś zwykłym chłopcem, jeszcze trochę dzieckiem, który czuje się pokrzywdzony, gdy młodsze rodzeństwo porywa jego porcję lodów, który czuje się dumny, że rodzice traktują go jak dorosłego, a jednocześnie pragnąłby czasem być po prostu dzieckiem, któremu wiele uchodzi na sucho, które nie musi niczego wiedzieć ani rozumieć.
Zdolności intelektualne Adasia bardzo pomagały mu w szkole. Zarówno na lekcjach- gdzie potrafił rozwikływać zagadki, zadania matematyczne czy choćby odkryć system odpytywania, jak i w stosunkach z rówieśnikami, niosąc im pomoc, radę, dyskretnie sprowadzając ich znów na dobrą drogę. Nigdy nikomu nie odmówił pomocy ani szansy na poprawę. Każdy ma w sobie tendencje do czynienia zła i Adaś to rozumiał, kwestia polega na tym, aby umieć przyznać się do błędu i wrócić na właściwą drogę. Dlatego też chłopiec jest nie tylko lubiany, ale i bardzo szanowany przez rówieśników. To do niego zwracają się ze swoimi problemami- zaskarbił sobie ich zaufanie. Adaś- rozsądny i mądry chłopiec nie pozbawiony jest też jednak odrobiny szaleństwa, które dodaje jego postaci energii, radości, które sprawia, że od początku z takim przejęciem śledzi się jego przygody. Lubi ryzyko, czasem niepotrzebnie pakuje się w kłopoty. Pod tym względem jest jak każdy chłopiec w jego wieku. Wyróżniają go jednak inne cechy charakteru takie jak ogromna życzliwość, mądry upór, czyli konsekwencja w dążeniu do celu, niezrażanie się chwilowymi niepowodzeniami.
