Krótki opis regionu Mazowsza

Trochę historii

Mazowsze jest historyczną oraz etnograficzną krainą położoną w Polsce środkowej, na obszarze Niżu środkowoeuropejskiego i obejmuje tereny po obydwu stronach Wisły. Należy do jednych z najstarszych historycznych dzielnic Polski. Do państwa polskiego należy od X wieku, w latach 1037-1047 był ośrodkiem terytorialnym państwa niejakiego Miecława. Mocą sukcesyjnej ustawy powołanej przez Bolesława Krzywoustego III w roku 1138 razem z Kujawami weszło w posiadanie księcia Bolesława IV Kędzierzawego.

Przez kolejne wieki proces rozpadu Mazowsza na coraz to mniejsze księstwa bardziej się pogłębiał. W okresie XII-XIV wieku Mazowsze nękane było najazdami Prusów, Litwinów oraz Jaćwingów. Mazowsze nie zostało wcielone do odbudowanego przez króla Władysława I Łokietka oraz Kazimierza III Wielkiego polskiego państwa, mimo to książęta mazowieccy w latach 1351-1370 oraz 1388-1526 uznawali królów Polskich jako swych lennych zwierzchników.

Poszczególne fragmenty Mazowsza były włączane do Korony w sposób stopniowy, po śmierci bezpotomnych książąt, którzy nimi władali. W roku 1462 wcielono do ziem Korony gostyńską oraz rawską ziemie, w roku 1476 ziemię sochaczewską, w 1495 roku ziemię płocką. W 1526 roku, gdy zmarł ostatni książę mazowiecki z linii Piastów, Janusz III, włączono także wschodnie oraz środkowe Mazowsze. W ciągu następnych kilku dziesięcioleci teren Mazowsza zachowywał pewną odrębność jeśli chodzi o sądownictwo, prawodawstwo (do roku 1577), posiadało także swój własny sejm aż do roku 1540.

Z końcem XVI wieku Mazowsze nie posiadało już żadnych atrybutów swej odrębności i stało się nierozłączną partią Wielkopolski. Głównymi ośrodkami były:

• Płock
• Ciechanów
• Czersk
• Rawa
• Warszawa - w okresie późniejszym

Mieszkańcy Mazowsza, który był regionem rolniczym odznaczającym się słabymi glebami, na dużą skalę emigrowała i osiedlała się przede wszystkim w rządzonych przez krzyżaków Prusach, leżących na litewskich ziemiach oraz Podlasiu. Na terenie Mazowsza utworzyła się bardzo duża klasa zubożałej szlachty, a także klasa kmieci, którzy byli dziedzicznymi właścicielami nadanej im ziemi.

W odróżnieniu do innych części Korony, a przede wszystkim ziem ruskich, w obrębie Mazowsza nie znajdowały się wielkie latyfundia magnackie. Od chwili zawarcia unii polsko-litewskiej w roku 1569 stołecznym miastem Mazowsza została Warszawa, tam właśnie odbywały się polsko-litewskie sejmy oraz przeprowadzano elekcje. Z chwilą przeniesienia się króla Zygmunta III w 1596 roku wraz całym swoim dworem do Warszawy, ta przeistoczyła się w nową stolicę polskiego państwa.

Podczas drugiego (rok 1793) oraz trzeciego (rok 1795) rozbioru Polski prawie cały obszar Mazowsza wszedł w granice zaboru pruskiego, natomiast nieduża część przypadła Austrii. Mazowsze weszło w granice utworzonego w roku 1807 Księstwa Warszawskiego, po czym wedle ustaleń Kongresu Wiedeńskiego w roku 1815, zostało przyłączone do Królestwa Polskiego (w zaborze rosyjskim). Po roku 1866 utożsamiane było z takimi guberniami jak: warszawska, płocka oraz łomżyńska. W roku 1918 zostało włączone do odradzającego się państwa polskiego i wchodziło w skład województw: warszawskiego a częściowo lubelskiego oraz białostockiego.

Gospodarka

Jest to region o przemysłowo-rolniczy w którym silnie rozwija się gospodarka a potencjał produkcyjny należy do najwyższych w Polsce. Również w tym przypadku główną rolę odgrywa Warszawa i jej pobliskie gminy. Ma tu miejsce duża kontrastowość jeśli chodzi o rozwój poszczególnych terenów i poziom życia zamieszkałych tam ludzi. Rozwinęły się prawie wszystkie wiodące branże przemysłowe, na przykład: środków transportu ( w tym samochodowy oraz ciągniki rolnicze), elektroniczny, paliwowy (znajduje się tam rafineria ropy naftowej), maszynowy, chemiczny(farmaceutyczny oraz kosmetyczny), spożywczy (warzywno-owocowy, mięsny, mleczarski, cukrowniczy, tłuszczowy, tytoniowy i inne), energetyczny(elektrociepłownie w Kozienicach, Ostrołęce, Warszawie oraz Płocku), hutnictwo żelaza, precyzyjny, metalowy(narzędzia oraz broń), papierniczy, odzieżowy, włókienniczy, skórzany, a także poligraficzny. Największym znajdującym się tutaj ośrodkiem przemysłu jest oczywiście stołeczna Warszawa, tworzy ona wespół z sąsiednimi miastami Warszawski Okręg Przemysłowy. Ważnymi ośrodkami Mazowsza są także: Płock, Siedlce, Radom, Ostrołęka oraz Ciechanów.

Rolnictwo

Na Mazowszu znajduje się blisko 2,4 miliona hektarów użytków rolnych, to tyle co w Norwegii, Luksemburgu oraz Belgii razem. Wymienione państwa muszą wyżywić 14 milionów ludności, natomiast województwo mazowieckie jedynie ok. 5 milionów osób. Jeśli rolnictwo na Mazowszu charakteryzowałoby się taka intensywnością byłoby najprawdopodobniej wielkim eksporterem żywności. W rzeczywistości jednak w związku z realiami polskimi wystarcza to zaledwie na zaspokojenie własnych potrzeb.

Biorąc pod uwagę sumę użytków rolnych/mieszkańca Mazowsze odznacza się wartością zbliżoną do średniej krajowej a mianowicie 0,47 hektara, natomiast średnia krajowa to 0,48 hektara. O wiele mniej korzystne w odniesieniu do średniej krajowej są warunki klimatyczne oraz glebowe.

Jeśliby przyjąć wskaźnik tyczący się waloryzacji przestrzeni rolniczej dla całej Polski 100, to w dawnych województwach leżących na Mazowszu wynosiłby on:

• warszawskie - 89,6
• ciechanowskie - 89,2
• siedleckie - 89,6
• ostrołęckie - 72,4
• radomskie - 93,4
• płockie - 106,6

Do terenu województwa mazowieckiego włączono fragment województwa płockiego oraz powiat Żyrardów (woj. Skierniewickie) i powiat Łosice (woj. Bialsko-podlaskie), które posiadają dość słabe gleby.

Mazowsze przoduje jeśli chodzi o produkcje ziemniaków. Znajduje się tam aż 12,97% wszystkich krajowych użytków rolnych. Jest to czterokrotnie więcej aniżeli choćby w województwie lubuskim czy też opolskim.

Udział wybranych upraw Mazowsza w produkcji krajowej:

• zboża - 12,72%
• rzepaku - 1,45%
• ziemniaków - 16,85% (daje mu to miejsce 1 w Polsce)
• buraków cukrowych - 8,80

• • 49,33% powierzchni województwa - grunty orne
  • 2,20% powierzchni województwa - sady (najwyższy współczynnik w kraju)
  • 10,20% powierzchni województwa - łąki
  • 5,62% powierzchni województwa - pastwiska
  • 24% użytków rolnych to użytki zielone
  • 94,91% - użytków rolnych należy do indywidualnych gospodarstw (najwyższy współczynnik w kraju)

Jeśli chodzi o intensywność zwierzęcej produkcji to województwo mazowieckie odznacza się wartościami podobnymi do krajowej średniej. Trochę większa niż przeciętna jest tutaj liczba bydła.

Produkcja:

• rolnictwo i leśnictwo
  • użytki rolne (w tysiącach hektarów) - 2 393,1
  • grunty orne (w tysiącach hektarów) - 1 757,7
  • powierzchnia zasiewów (w tysiącach hektarów - 1 609
• zbiory (w tysiącach ton)
• pszenica - 511,6
• żyto - 980,7
• ziemniaki - 3 228,6
• buraki cukrowe - 935,4
  • plony (w kwintalach z hektara)
    • pszenica - 29,3
    • żyto - 21,1
    • ziemniaki - 143
    • buraki cukrowe - 27
      • zwierzęta gospodarskie:
    • bydło - 1 005,8
    • trzoda chlewna - 1 977,8
      • produkcja żywca rzeźnego (w kilogramach z hektara) - 161,5
      • produkcja mleka (w litrach z hektara) - 793,4
      • ciągniki (na 100 hektarów użytków rolnych) - 7,6
      • powierzchnia gruntów leśnych (w tysiącach hektarów) - 791
      • powierzchnia lasów (w tysiącach hektarów) - 779,3
      • lesistość (w %) - 21,9
      • jednostki zarejestrowane w systemie REGON - 530 94
      • mieszkania - 1 701 378
      • liczba ogólna izb - 5 610 320
      • powierzchnia użytkowa mieszkań - 99 528 390 m²
      • mieszkania oddane do użytku - 27 456
      • liczba izb w mieszkaniach oddanych do użytku - 99 298
      • powierzchnia użytkowa mieszkań oddanych do użytku - 2 279 704 m²
      • ludność mieszkająca w mieszkaniach - 4 986 682
        • stan i ochrona środowiska
          • obszary prawnie chronione (powierzchnia ogólna w %) - 29,6
          • nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska (nakłady ogółem w %) - 4,7
          • nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną (w % nakładów ogółem) - 0,8
          • ścieki przemysłowe oraz komunalne oczyszczane (w % wymagających oczyszczenia) - 65,1
          • ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków w % ogółu ludności - 40,2
            • oświata
              • placówki biblioteczne - 1 060
              • księgozbiór w bibliotekach publicznych - 16 437 669
              • szkoły podstawowe - 1 903
              • gimnazja - 875
              • licea ogólnokształcące - 311
              • szkoły wyższe - 75
                • uczniowie w szkolnictwie (w tysiącach) - 925,7
• podstawowym - 489,3
• gimnazjalnym - 76,6
• średnim - 323,3
  • ogólnokształcącym - 128,1
  • technicznym i zawodowym - 172,6
  • w tym zasadniczym zawodowym - 63,1
  • policealnym - 22,6
• uczniowie szkół dla dorosłych (w tysiącach) - 36,5
• studenci szkół wyższych (w tysiącach) - 283,9
  • • ochrona zdrowia
• lekarze ogółem - 14 007
• stomatolodzy - 1 825;
• pielęgniarki - 25 446
• łóżka szpitalne - 24 310
• leczeni w szpitalach ogólnych (na 10 tysięcy ludności) - 1 411
• szpitale - 85
• przychodnie - 899
• ośrodki zdrowia - 285
• apteki - 909
  • • kultura
• miejsca w teatrach oraz instytucjach muzycznych (na 1000 osób) - 3,1
• widzowie oraz słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych (na 1000 osób) - 516
• muzea łącznie z oddziałami - 95
• zwiedzający muzea oraz wystawy (na 1000 osób) - 544
• kina stałe

KLIMAT

Klimat Mazowsza odznacza się charakterem przejściowym pomiędzy klimatem morskim a kontynentalnym. Jednocześnie z przemieszczaniem się w kierunku wschodnim, coraz to bardziej widoczne są wpływy kontynentalnego klimatu, co zaś ma bezpośrednie wpływ na niższe średnie temperatury w okresie zimowym, większe amplitudy roczne, a także krótszy okres wegetacji roślin. Przeciętne sumy opadów wahają się na Mazowszu w granicach 450-600 milimetrów a zatem są niższe od średniej krajowej, o blisko 50 milimetrów.

LUDNOŚĆ

Mazowsze jest zamieszkane przez ponad 5 milionów osób, co stanowi około 13,1% ludności naszego kraju. Jest ono również najludniejszym województwem w Polsce. Tutaj również położone jest największe miasto w Polsce, czyli oczywiście Warszawa. Dziś liczy ona blisko 1,6 miliona mieszkańców, a razem z sąsiednimi miejscowościami tworzy aglomeracje zamieszkałą przez około 2,5 miliona ludzi, co pozwala jej nosić miano z jednego z największych miast w tej części Europy. W aglomeracji miasta Warszawy zamieszkuje więc blisko 50% ludności całego województwa. Ludność miejska stanowi 64% ogółu ludności.

Obok zdecydowanie dominującej nad pozostałymi miastami Warszawy, do liczących się ośrodków miejskich województwa powinniśmy zaliczyć jeszcze Radom, który zamieszkuje 230 tysiące mieszkańców oraz Płock w którym mieszka 130 tysiące osób. Pozostałe miasta są wyraźnie mniejsze. W regionie Mazowsza występuje więc zjawisko koncentracji funkcji miejskich jedynie w stolicy oraz paru większych ośrodków miejskich.

Aktualne dane w skrócie:

• powierzchnia - 35 579,09 km²
• Powiaty - 37
• miasta na prawach powiatu - 5
• Gminy - 314
• miejskie - 35
• wiejskie - 230
• miejsko-wiejskie - 49
• miejscowości ogółem - 9 220
• miasta - 85
• sołectwa - 7 309
• ludność - 5 079 006
• kobiety - 2 636 064
• mężczyźni - 2 442 942
• ludność w wieku przedprodukcyjnym - 1 115 000
• ludność w wieku produkcyjnym - 3 120 069
• ludność w wieku poprodukcyjnym - 843 937
• małżeństwa - 26 194
• rozwody - 6008
• przyrost naturalny (na 1000 osób) - -0,83
• urodzenia żywe - 47 176
• zgony ogółem - 51 401
• w tym niemowląt - 345
• średnia długość życia:
  • kobiet - 77,8
  • mężczyzn - 68,7
• saldo migracji ogółem (na 1000 osób) - 1,4

Miejscowości wypoczynkowo-turystyczne

Do jednych z kilku głównych takich ośrodków turystyczno-wypoczynkowych zalicza się Jezioro Zegrzyńskie na którym znajdują się kąpieliska oraz istnieje możliwość uprawiania wodnych sportów. Z podobnych funkcji znane jest Pojezierze Gostynińskie, które jest najatrakcyjniejszym rejonem jeśli chodzi o ukształtowanie powierzchni terenu oraz walory przyrodnicze. Dla mieszkańców Płocka oraz jego najbliższych okolic miejscem do rekreacji (uprawiania sportów wodnych) jest Jez. Włocławskie. Dużym zainteresowaniem cieszą się także doliny rzeczne Świdru, Wkry, Liwca oraz Pilicy.

Dawne zamki i dzisiejsze rezydencje

Oprócz Warszawy dwa mazowieckie miasta, a mianowicie Płock oraz Pułtusk posiadają szczególne zabytki oraz historię. Płock swego czasu pełnił rolę faktycznej stolicy Polski w czasach Władysława Hermana oraz Bolesława Krzywoustego. Katedra płocka kryje we swym wnętrzu ich rzeźbione grobowce. Również w tej Katedrze można zobaczyć replikę bardzo słynnych Drzwi Płockich będących arcydziełem brązowniczej sztuki. W zamku piastowskim znajduje się Muzeum Mazowieckie w którym możemy obejrzeć między innymi wyjątkowo cenną kolekcję sztuki secesyjnej: grafiki, malarstwa, ceramiki, tkanin oraz wyrobów metalowych. Pułtusk zaś to była rezydencja biskupów wraz z zamkiem. Ów zamek od dwudziestu pięciu lat pełni funkcję Domu Polonii. W Pułtusku znajduje się również kilka kościołów, a także prawdopodobnie najdłuższy rynek w naszym kraju.

STALOWA WOLA - Miejscowość ta położona jest niedaleko Sochaczewa, w odległości 54 kilometrów od stołecznej Warszawy. Jest to szczególne miejsce kultu Fryderyka Chopina. Tutaj bowiem znajduje się dom, gdzie w 1810 roku urodził się największy z polskich kompozytorów. Dom, który zrekonstruowany został w okresie międzywojennym oraz ponownie po drugiej wojnie światowej, w ostatecznym rozrachunku otrzymał formę tradycyjnego polskiego dworku. Jego wyposażenie stanowią tkaniny dekoracyjne, meble, sztychy oraz instrumenty muzyczne z dawnej epoki. Budynek otacza przepiękny park, który został utworzony w okresie międzywojennym. Żelazową Wolę tłumnie odwiedzają miłośnicy muzyki Chopinowskiej z terenu naszego kraju oraz z całego świata.

Koncerty Chopinowskie rokrocznie odbywają się od roku 1954 z inicjatywy profesora Zbigniewa Drzewieckiego, który był wybitnym polskim pianistą oraz pedagogiem. Sezon koncertów trwa tutaj od początku maja aż do końca września. Do roku 1993 roku pianiści występowali jedynie w niedzielę oraz w inne świąteczne dni, od 1994 roku w miesiącu lipcu oraz sierpniu organizuje się recitale chopinowskie również w soboty, pod tytułem "Estrada Młodych". Te sobotnie koncerty są próbą promocji oraz wielką szansą dla najbardziej uzdolnionych polskich młodych muzyków. Podczas recitali niedzielnych występują na scenie najwybitniejsi polscy oraz zagraniczni pianiści, a przede wszystkim laureaci Międzynarodowych Konkursów Chopinowskich.

Dla wielbicieli natury największą chyba atrakcję regionu Mazowsza stanowi Kampinoski Park Narodowy. Jest on największy obszarowo na terytorium Polski. Posiada bardzo cenny zespół wydm oraz ostoję łosi, które zdarza się, że jakimś przypadkiem pojawiają się nagle na warszawskich ulicach.

Wybrane ciekawe muzea:

• Muzeum Wsi Mazowieckiej - mieści się w Sierpcu
• Muzeum Rolnictwa - znajduje się w Ciechanowie (w nim skansen ludowego budownictwa)
• Muzeum Kolei Wąskotorowej - mieści się w Sochaczewie
• Muzeum Motoryzacji - znajduje się w podwarszawskich (muzeum prywatne
• Muzeum imienia Kazimierza Pułaskiego - mieści się w Warce
• Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych - mieści się w Szydłowcu
• Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego - znajduje się w Pruszkowie
• Muzeum biograficzne Jana Kochanowskiego - znajduje się oczywiście w Czarnolesie.