Genetyka jest obecnie prężnie rozwijającą się gałęzią biologii. Dzięki metodom genetycznym możliwa jest m.in. ocena genetycznych predyspozycji ludzi do niektórych chorób, zbadanie zdrowia płodu na bardzo wczesnym etapie jego rozwoju. Istnieją także niezawodne testy, które pozwalają wykluczyć ojcostwo. Również badania DNA mogą zostać wykorzystane jako dowody w sądzie.
Ustalanie ojcostwa przy użyciu badań DNA staje się coraz tańsze, popularniejsze i ogólnie dostępne. W Polsce jest już możliwe prywatne zbadanie ojcostwa, przy czym samo badanie jest badaniem bardzo prostym i jednocześnie pewnym. Dlaczego tak jest? Na jakiej zasadzie się ono opiera? Do czego może służyć tego typu badanie? Odpowiedzi na te pytania znajdują się poniżej.
Człowiek (podobnie jak każdy żywy organizm) posiada indywidualną informację genetyczną zawartą w podwójnej nici DNA w jądrze komórkowym. Zapis ten nazwany został genomem. Złożony jest z ok. 80 000 genów, każdy utworzony z nukleotydów z ułożonymi w charakterystycznej dla nich kolejności komplementarnych par zasad pirymidowych i purynowych. Tych par zasad w całym genomie ludzkim jest bardzo dużo, bo ok. 3,5 miliarda. Dzięki ich sekwencji ułożony jest genetyczny kod, który gromadzi praktycznie całą informację na temat naszego organizmu. Kod ten jest unikalny i zawiera go każda komórka naszego ciała. U człowieka cząsteczki DNA pogrupowane są w 46 chromosomów, tworzących 23 pary. Kiedy dochodzi do zapłodnienia, każdorazowo powstaje unikatowy zestaw DNA u dziecka, który również posiada 46 chromosomów połączonych w pary, przy czym 23 pochodzą od ojca (z plemnika), a 23 od matki (z komórki jajowej). W ten sposób jest dziedziczone DNA, a testy polegają na porównaniu materiału genetycznego domniemanego ojca, matki oraz dziecka (bądź tylko ojca oraz dziecka), ustalając stopień pokrewieństwa. Mężczyzna może być biologicznym ojcem danego dziecka w momencie, gdy połowa kodu genetycznego dziecka jest zgodna z odpowiednią częścią (połową) jego kodu.
Wykonywanie tego typu porównań oraz ogromna ich precyzja jest możliwa dzięki polimorfizmowi DNA. Chodzi tu o to, że pewna część DNA u wszystkich ludzi jest identyczna, ponieważ należymy wszyscy do tego samego gatunku. Jednak istnieją również fragmenty u każdego człowieka wyjątkowe, niepowtarzalne. Test DNA bada właśnie te unikalne miejsca, tzw. markery (układy niekodujące), porównując ich zgodność z odpowiednikami u dziecka. Wynik testu pozwala na wykluczenie ojcostwa o 100 % stopniu pewności, bądź też na potwierdzenie go z 99,99 % pewnością, przy czym istnieje założenie, że domniemany ojciec oraz matka dziecka nie są osobami ze sobą spokrewnionymi. Test można również przeprowadzić pobierając materiał genetyczny jedynie od domniemanego ojca oraz od dziecka, czyli bez angażowania w to badanie matki, przy czym i w takiej sytuacji pewność przeprowadzonego badania jest równie wysoka. Zdarzyć się mogą jednak także wyniki nie rozstrzygające, ale to w bardzo niewielkiej ilości sytuacji szczególnych, np. kiedy domniemani ojcowie to bliźnięta jednojajowe. Wtedy nie jest możliwe stwierdzenie, który z braci jest dla dziecka ojcem biologicznym.
Samo pobranie materiału do badania jest bardzo proste i można to zrobić samodzielnie (chyba, że wynik badania ma zostać przedstawiony w sądzie jako materiał dowodowy, wtedy musi to się odbyć w obecności upoważnionego pracownika laboratorium). Materiał do testu pobiera się używając wacików bawełnianych - pocierając nimi policzek od strony wewnętrznej, aby pobrany został nabłonek śluzówki (a nie ślina). Ta metoda jest łatwa, bezbolesna, bezpieczna i nieinwazyjna, więc można pobrać przy jej użyciu materiał genetyczny nawet od noworodków. Dodatkową jej zaletą jest dyskrecja. W szczególnych przypadkach (np. nieobecność danej osoby) można również przeprowadzić analizę tzw. mikrośladów z takich przedmiotów danej osoby, jak: używana szczoteczka do zębów, smoczek, zużyta chusteczka higieniczna, włos wraz z cebulką czy guma do żucia. Pamiętać jednak trzeba, że w tym wypadku może zaistnieć potrzeba powtórzenia badania.
W laboratorium, po otrzymaniu próbek materiału genetycznego, zaczyna się jego analiza. Najpierw DNA zostaje wydzielony do czystej postaci, następnie namnożony przy zastosowaniu reakcji PCR, po czym odpowiedni przyrząd (sekwenator automatyczny) analizuje DNA wykorzystując zjawisko elektroforezy i przesyła dane uzyskane na tym etapie do komputera, gdzie zostają one poddane analizie statystycznej. Wynik zostaje sprawdzony dwukrotnie, a następnie zostaje przekazany zainteresowanej osobie.
Tego typu analizy genetyczne służą badaniu stopnia pokrewieństwa, co może być przydatne w wielu sytuacjach życiowych, np. przy domniemaniu ojcostwa, ale nie tylko. W przypadku imigracji - można sprawdzić, czy osoby chcące do Polski emigrować, powołujące się w tej sytuacji na pokrewieństwo, rzeczywiście są z Polakami spokrewnione. W badaniu bliźniąt - można ustalić, czy jest to rodzeństwo jednojajowe. Stworzenie profilu DNA dla danej osoby - może być przydatne w sprawach spadkowych. Ważną rolę odgrywają testy DNA w kryminalistyce - badania np. plam krwi, włosów czy komórek pobranych z ubrania ofiary, bądź miejsca przestępstwa.
