wojna secesyjna

wojna domowa w USA 1861-65 pomiędzy stanami południowymi a stanami północnymi. Kiedy w 1860 r. prezydentem został przeciwny niewolnictwu republikanin Abraham Lincoln, Karolina Południowa ogłosiła 20 XII 1860 r. swoją secesję z Unii. Dołączyło do niej jeszcze 10 stanów, które utworzyły Konfederację, na czele której stanął wybrany na prezydenta Jefferson Davis.

Ponieważ na terenie Karoliny Południowej (w Charleston), w Forcie Sumter, stacjonował garnizon wierny Unii, wojska Konfederacji zbombardowały go i 12 IV 1861 r. zmusiły do kapitulacji. Północ uznała to za wypowiedzenie wojny.

Siły Konfederacji i Unii były nierówne. Południowcy mogli wystawić armię tylko w połowie dorównującą liczbie wojsk z Północy, mieli za to lepsze wyszkolenie bojowe i doświadczony korpus oficerski. Na czele wojsk Południa stanął gen. Robert E. Lee, a świetnym taktykiem był też T. J. Jackson. W armii Północy wyróżnili się natomiast generałowie William Sherman i Ulysses Grant. Federaliści, którzy dysponowali całą amerykańską flotą wojenną, przystąpili do blokady portów Południa, uniemożliwiając konfederatom kontakt z Europą. Rozwinęli też propagandę abolicjonistyczną i tłumaczyli opinii publicznej, że walka toczy się o demokrację i prawa człowieka. Prezydent Lincoln nie chciał jednak od razu znieść niewolnictwa, gdyż uważał, że utrudni to jeszcze bardziej porozumienie z Południem, a utrzymanie całości państwa było dla niego celem nadrzędnym.

23 IX 1862 r. ogłoszono deklarację, która zapowiadała, że jeśli do I stycznia 1863 r. stany południowe nie powrócą do Unii, to ich niewolnicy otrzymają wolność. Faktycznie, tego dnia Lincoln ogłosił dekret o zniesieniu niewolnictwa w całych Stanach Zjednoczonych, który 18 XII 1865 r. wszedł do konstytucji jako 13 poprawka. Decyzja ta została z entuzjazmem przyjęta w Europie.

Wojna secesyjna toczyła się do kwietnia 1865 r. Prowadzono ją z dużą zaciekłością i okrucieństwem. Uważa się powszechnie, że była to pierwsza w historii wojna totalna. Niszczono pola, wsie, miasta, zabijano ludność cywilną. Brały w niej udział także kobiety, a przemysł i propaganda obu stron pracowały głównie na potrzeby tej wojny.

Początkowo przewagę w walce mieli południowcy, ale po zaciętej trzydniowej bitwie pod Gettysburgiem (1-3 VII 1863 r.) do ofensywy przeszła Unia. Ostatecznie 9 IV 1865 r. konfederaci podpisali akt kapitulacji. Prezydent Lincoln, który jak najszybciej chciał przystąpić do odbudowy zniszczonego kraju i załagodzić dotychczasowe antagonizmy, nie zdążył nacieszyć się odzyskaną jednością USA: 14 IV 1865 r. został zamordowany przez fanatycznego południowca.