LELEWEL JOACHIM (1786-1861)

historyk, poseł na sejm, działacz demokratyczny. Pochodził z rodziny ziemiańskiej, ukończył szkołę pijarów w Warszawie, a następnie studiował na Uniwersytecie Wileńskim. Po ukończeniu studiów nauczał historii w Liceum Krzemienieckim, a w 1815 r. rozpoczął wykłady z historii powszechnej na Uniwersytecie Wileńskim. Wcześniej zajmował się też redagowaniem "Tygodnika Wileńskiego". W 1818 r. został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a rok później został zastępcą profesora bibliografii na Uniwersytecie Warszawskim. W 1820 r. otrzymał doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim, a rok później objął katedrę historii powszechnej na Uniwersytecie Wileńskim.

Ponieważ popierał Towarzystwo Filaretów, został usunięty z uczelni w 1824 r. Przeniósł się wtedy do Warszawy, gdzie nie tylko zajął się pracą naukową, ale nadal prowadził aktywną działalność polityczną. W 1825 r. nawiązał kontakt z Towarzystwem Patriotycznym, a następnie ze Sprzysiężeniem Podchorążych. Został też posłem na sejm w 1828 r.

Gdy wybuchło powstanie listopadowe Lelewel został powołany do Rady Administracyjnej, a później do Rządu Narodowego. Został też okrzyknięty prezesem Towarzystwa Patriotycznego. Był zwolennikiem zrównania w prawach ludności żydowskiej, pozyskania dla powstania mieszczaństwa oraz chłopów (tych ostatnich proponował oczynszować).

Po upadku powstania musiał emigrować i wyjechał do Paryża, gdzie powołał Komitet Narodowy Polski (grudzień 1831 r.). Celem tej organizacji było doprowadzenie do trójzaborowego powstania i odbudowanie wolnej Polski jako republiki. Z powodu utrzymywania kontaktów z europejskimi ruchami rewolucyjnymi Lelewel musiał opuścić Francję. W 1833 r. wyjechał do Brukseli, gdzie mieszkał do końca życia. Przez cały czas pracował naukowo i prowadził działalność niepodległościową.

Z jego inicjatywy powstała organizacja Młoda Polska (1834 r.), której zamiarem było kierowanie ruchem konspiracyjnym na ziemiach polskich i doprowadzenie do wybuchu trójzaborowego powstania.

Spory jest dorobek naukowy Lelewela (ponad 100 dzieł), a do najważniejszych należy zaliczyć: Bibliograficznych dzieł dwoje (1823-26 r.), Polska, dzieje i rzeczy jej (1851-61 r., 20 tomów), Polska wieków średnich, Uwagi nad dziejami Polski i ludów jej, Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane. Lelewel podjął się w swoich pracach przedstawienia historii Polski w powiązaniu z historią powszechną oraz sytuacją społeczno-gospodarczo-kulturalną. Uważał, że decydującą rolę w rozbiorach państwa polskiego odegrały państwa ościenne, które prowadziły zaborczą politykę.