UWAGA Termin pozytywizm w kulturze zachodniej Europy oznacza kierunek w filozofii. Inaczej jest w naszej kulturze: terminu pozytywizm używa się w podwójnym znaczeniu:

  • Nazwa szkoły filozoficznej
  • Nazwę okresu w historii naszej literatury

Na Zachodzie na określenie literatury powstającej pod wpływem filozofii pozytywnej używano terminu realizm.

  1. Sytuacja polityczna w Europie w drugiej połowie XIX wieku.
  • Wojna francusko-pruska zakończona klęską Francji i zjednoczeniem Niemiec pod przewodnictwem Prus. Rok 1870. (Francja przegrała wtedy decydującą bitwę pod Sedanem.)
  • Upadek Komuny Paryskiej - rok 1871.
  • Wzrost potęgi Rzeszy Niemieckiej i Rosji; stały się to główne siły polityczne w Europie
  1. Postęp cywilizacyjny w drugiej połowie XIX wieku
  • Rok 1851 – w londyńskim Hyde Parku odbywa się pierwsza Wystawa Światowa, czyli prezentacja dorobku światowego w dziedzinie kultury i cywilizacji.
  • Rozwój kolei, która stała się najważniejszym środkiem lokomocji
  • Wynalezienie telefonu i telegrafu
  • Stosowanie w budownictwie prefabrykatów z żelaza, szkła i stali (były to najnowocześniejsze materiały wykorzystywane w tej dziedzinie

Te i inne wynalazki spowodowały niesłychany dotąd postęp cywilizacyjny. O drugiej połowie XIX wieku zaczęto mówić jako o wieku pary i elektryczności.

  1. Sytuacja polityczna i społeczna w Polsce w drugiej połowie XIX wieku
  • Rok 1863-64 – powstanie styczniowe.
  • Rok 1864 – klęska powstania styczniowego, w którym poległo około dwadzieścia tysięcy osób, około czterdziestu tysięcy zesłano na Syberię.
  • „Noc postyczniowa” – całe dziesięciolecia restrykcji i niewoli na skutek wprowadzonego na terenie zaboru rosyjskiego i Litwy stanu wojennego na pięćdziesiąt lat.
  • Rugowanie wszelkich śladów wolności:
  • Nazwę Królestwo Kongresowe (Królestwo Polskie) zamieniono na nazwę Kraj Nadwiślański - taka nazwa wskazywała na to, że zabór rosyjski był jedną z prowincji w rosyjskim imperium.
  • Wprowadzono język rosyjski jako obowiązujący w szkołach, sądach, w administracji państwowej, na sklepach musiały być szyldy dwujęzyczne
  • Zaostrzono bardzo cenzurę, zwłaszcza w stosunku do literatury pięknej

Całe to działanie imperium rosyjskiego w stosunku do Polaków określa się jako politykę rusyfikacji.

  • Zabór Pruski:

Trwało tam przeprowadzanie długotrwałej akcji germanizacji. Językiem obowiązkowym stał się język niemiecki. Tępiono wszelkie przejawy polskiej kultury i polskiej tożsamości. Utrudniano Polakom działalność gospodarczą, tak, aby nie mogli oni dorabiać się majątków i w ten sposób zdobyć wysoką pozycję społeczną

  • Sytuacja Polaków w zaborze Austriackim

Była ona zupełnie odmienna od sytuacji Polaków w innych zaborach,. Polacy mogli swobodnie posługiwać się swoim językiem. W Krakowie i we Lwowie istniały polskie uczelnie wyższe, teatry i wydawnictwa. W całej Galicji istniały polskie szkoły.