Spis treści:
- Najstarsza książka napisana przez Polaka
- Najstarsza książka napisana wyłącznie po polsku
- Najstarsza polska książka kucharska
- Najstarsze w Polsce wydawnictwo książek dla dzieci
Najstarsza książka napisana przez Polaka
Za najstarszą książkę napisaną przez Polaka uznawana jest „Kronika Polski” – dzieło kronikarza, mistrza Wincentego Kadłubka. Stworzył ją na przełomie XII i XIII wieku, przechodząc do historii jako pierwszy twórca polskiej literatury. „Kronika Polski” ma bardzo ciekawą formę – daleko jej bowiem do suchego zapisu historycznych faktów. Kadłubek nadał jej kształt błyskotliwego dialogu między gnieźnieńskim biskupem Janem a krakowskim biskupem Mateuszem. Epizody z polskiej historii opowiada Jan, natomiast Mateusz komentuje je, wykorzystując analogie ze starożytności i Biblii.
Kronika napisana jest po łacinie i według znawców stanowi dowód niezwykłej erudycji jej autora. Co więcej, dzieło jest także znakomitym świadectwem bogactwa i dojrzałości średniowiecznej polskiej myśli polityczno-prawnej w kontekście europejskim. Kronice Kadłubka „smaczku” dodaje fakt, że opisał on w niej nie tylko postaci historyczne, ale także legendarne, na przykład Kraka, Wandę, Popiela czy smoka wawelskiego.
Najstarsza książka napisana wyłącznie po polsku
Za najstarszą książkę napisaną w całości po polsku uznaje się „Rozmyślania przemyskie”. Publikacja ta pochodzi z przełomu XV i XVI wieku, ale jest odpisem starszego utworu. Zabytek liczy ponad 400 kart, na których znajduje się obszerna opowieść o życiu Maryi i Chrystusa, oparta o Ewangelię, legendy i apokryfy. Obecnie książka znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej. W komunikacie Biblioteki Narodowej można przeczytać, że „Rozmyślania przemyskie” to „arcyciekawy przykład polskiej prozy późnego średniowiecza, stanowiący dowód erudycji i literackich umiejętności pozwalających zebrać historie z rozmaitych źródeł w jeden spójny wykład”. Choć tematyka księgi wydaje się być poważna, nie brak w niej humorystycznych akcentów. Autor zawarł tam bowiem opowieści o tym, jak Jezus pomagał Marii przyprawić kapustę albo ożywił gliniane ptaszki, by nie zostały zdeptane.
Ze względu na swój unikatowy charakter księga jest przechowywana w skarbcu Biblioteki Narodowej. W 2016 roku można było ją zobaczyć w ramach obchodów 1050 rocznicy chrztu Polski. Treść „Rozmyślań przemyskich” można poznać, korzystając ze zbiorów cyfrowych Biblioteki Narodowej, gdzie zamieszczono dokładne odwzorowanie rękopisu.
Przeczytaj również: Jakie książki powinien przeczytać każdy chociaż raz w życiu?
Najstarsza polska książka kucharska
Za najstarszą polską książkę kucharską (jeśli brać pod uwagę pochodzenie autora) należy uznać „Compendium Ferculorum albo zebranie potraw” autorstwa Stanisława Czernieckiego, podstolego żytomierskiego. Był on kuchmistrzem, a więc nie tylko zwykłym kucharzem, ale i nauczycielem sztuki kulinarnej na dworze księcia Aleksandra Michała Lubomirskiego w Wiśniczu.
Kucharski poradnik wydrukowano w roku 1682 w Krakowie, a następnie wielokrotnie powielano, pod rozmaitymi tytułami i z drobnymi zmianami. Co można znaleźć w książce Czernieckiego? Dość dokładne opisy składników potrzebnych do wykonania potraw oraz niezbędnego sprzętu. Czytelnik dowie się także, że podłogę przed tańcami należy pozamiatać, a kuchnia nie może funkcjonować bez taczki i łopaty.
Książka nie jest zdecydowanie nowoczesną pozycją, ale składniki, o których wspomina autor, są bardzo „dzisiejsze” – w przepisach pojawiają się oliwki, ślimaki, pistacje, daktyle czy ostrygi. Obecnie trudno wyobrazić sobie korzystanie z tej pozycji w czasie gotowania, ale – co ciekawe – to właśnie z niej korzystał Adam Mickiewicz, opisując ucztę w „Panu Tadeuszu”.
Najstarsze w Polsce wydawnictwo książek dla dzieci
Przy wielowiekowej historii druku i czytelnictwa, rynek książek dziecięcych jest dość młody. Pierwsze polskie wydawnictwo książek dla dzieci założono bowiem dopiero w 1921 roku. Była to „Nasza Księgarnia”, która powstała z inicjatywy Związku Nauczycielstwa Polskiego. Do autorów związanych z tym wydawnictwem należeli między innymi:
- Jan Brzechwa,
- Edmund Niziurski,
- Ewa Szelburg-Zarembina,
- Wanda Chotomska,
- Adam Bahdaj.
Publikacje dla najmłodszych powstawały jednak na długo przed powołaniem pierwszego wydawnictwa książek dla dzieci. Za najstarszą książkę dla dzieci napisaną w Polsce uznaje się „Artes Dobromilenses. Nauka dobromilska w Dobromilu”, wydaną w 1613 roku. Jej autorstwo przypisuje się Janowi Szczęsnemu Herburtowi.
Najstarsze polskie książki opowiadają m.in. o codziennym życiu Jezusa i Maryi, podpowiadają, jak przygotować wykwintną ucztę, a przy okazji przypominają wiele faktów z historii Polski. To zbyt cenne egzemplarze, aby wystawiać je do publicznego przeglądania, ale większość z nich jest dostępna w wersji cyfrowej. Zarówno „Rozmyślania przemyskie”, jak i „Kronika Polska” w wersjach cyfrowych można znaleźć na przykład w kolekcji Biblioteki Narodowej – na stronie www.polona.pl.
Oprac. Redakcja
Źródła: naukawpolsce.pl, bn.org.pl, booklips.pl, ciekawostkihistoryczne.pl, bryk.pl
Odpowiedzi do zadań z podręczników do historii znajdziesz tutaj:
Rozwiązania zadań z zeszytu ćwiczeń do historii
Historia – rozwiązania zadań z podręcznika
Rozwiązania zadań z podręcznika do historii
