RP

Sejm i Senat, czyli parlament

Kadencja: 4 lata Główne zadania: stanowienie prawa

Rada Ministrów, czyli rząd Okres sprawowania władzy: maksymalnie 4 lata, zależnie od poparcia w Sejmie Główne zadania: prowadzenie bieżącej polityki państwa

Sądy i trybunały Kadencja: nie ma Główne zadania: rozstrzyganie sporów, dbałość o przestrzeganie prawa, badanie zgodności ustaw z Konstytucją RP – zadanie Trybunału Konstytucyjnego

Prezydent Kadencja: 5 lat Główne zadania: reprezentowanie państwa, zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi RP, zatwierdzanie ustaw, powoływanie premiera i rządu, nadawanie obywatelstwa, korzystanie z prawa łaski. Prezydent łączy wybrane kompetencje z wszystkich trzech rodzajów władzy.

Egzekutywa składa się z Prezydenta RP i Rady Ministrów, co odpowiada istocie parlamentarno‑gabinetowego systemu rządów. Zgodnie z tym systemem funkcjonuje założenie, że rząd personalnie i politycznie jest związany z większością sejmową. Zależność rządu od głowy państwa jest bardzo ograniczona. Tylko w przypadku zakłócenia normalnego funkcjonowania sejmu i rządu Prezydent RP ma pełnić funkcję arbitrażową. W świetle konstytucji prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Stoi na straży konstytucji, suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Parlament

Funkcja kontrolna – odnosi się przede wszystkim do rządu i podporządkowanej mu administracji, a polega na możliwości samodzielnego ustalania przez Sejm stanu faktycznego w sprawach dotyczących tych podmiotów (także stanu podstawowych dziedzin życia społecznego) i porównywania go ze stanem nakazanym przez prawo. Może również dotyczyć kontroli polityki prowadzonej w danej dziedzinie (np. polityki zagranicznej).

Funkcja kreacyjna – polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu organów konstytucyjnych państwa oraz osób, które wchodzą w skład tych organów. Przede wszystkim Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu, udzielając wotum zaufania powołanej przez prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu. Sejm powołuje również członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej.

Rząd

Rząd składa się z ministerstw, czyli resortów, które zajmują się poszczególnymi dziedzinami życia państwa. Na ich czele stoją ministrowie. Premier, czyli „pierwszy minister” (z francuskiego première ministre), kieruje pracą całego rządu.

Prezydenci III RP

Wojciech Jaruzelski (19 II 1989 – 22 XII 1990)

Lech Wałęsa, prezydent RP w latach 1990–1995

Aleksander Kwaśniewski, 2000–2005 rok

Prezydent Lech Kaczyński, 2005–2010 r

Bronisław Komorowski, prezydent RP w latach 2010-2015

Andrzej Duda, prezydent RP od 2015 r.

W III Rzeczypospolitej obowiązuje w zasadzie trójpodział władzy. Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament: Sejm i Senat. Władza wykonawcza jest w rękach rządu, czyli Rady Ministrów, a sądownicza należy do niezawisłych sądów i trybunałów. Prezydent łączy kompetencje różnych rodzajów władzy.

Wybory prezydenckie

Od noweli konstytucyjnej z 27 września 1990 roku Prezydent RP jest wybierany w sposób bezpośredni przez naród. Taka bezpośrednia forma wyboru ma liczne zalety i wady. Do zalet zaliczamy:

• wzmocnienie legitymizacji Prezydenta RP, wzrost jego autorytetu i nadanie mu stosunkowo silnej pozycji w systemie władzy; zostaje on wybrany, podobnie jak parlament, z woli suwerena, którym jest naród;
• powszechne wybory prezydenckie często prowadzą do powstania dwóch dużych bloków politycznych skupiających najsilniejsze partie polityczne;
• wybory bezpośrednie są bardziej korzystne niż wybór prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe lub inny powołany w tym celu organ, ponieważ wyrażają wolę całego społeczeństwa, które tego aktu wyborczego dokonuje;
• wyborcy głosują na kandydata, z którym są w jakiś sposób emocjonalnie związani, co prowadzi do personalizacji wyborów;
• nawiązuje to do tradycyjnej demokracji ateńskiej, gdzie wybór był bezpośredni.

Wady bezpośredniej formy wyborów prezydenta

Powstaje iluzja programu wyborczego, żaden prezydent nie jest w stanie samodzielnie, bez pomocy większości parlamentarnej, realizować swojego programu wyborczego.

Pozycja Prezydenta po wygranych wyborach jest konkurencją dla rządu i jego programu.

Powszechna elekcja daje szansę na włączenie się do walki o urząd głowy państwa osób przypadkowych, które wykorzystują bezpłatny dostęp do mediów.

Organizacja powszechnych wyborów prezydenckich wpływa na partie polityczne, które wystawiają swoich kandydatów, i na system partyjny, wymuszając aktywność polityczną.

Wybory powszechne powodują pojawianie się kandydatów bezpartyjnych, którzy nie są powiązani z żadną partią. Wokół nich tworzą się często przypadkowe koalicje wyborcze, które łączy doraźny interes. Taki kandydat w przypadku wygranej będzie pozbawiony zaplecza politycznego, co wpłynie negatywnie na sprawowanie urzędu.

Wybory prezydenckie ogłasza marszałek sejmu. Kandydatem do urzędu może zostać osoba, która:

• jest obywatelem polskim;
• w dniu wyborów ma ukończone 35 lat;
• korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu RP.

Prezydent jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.

Na Prezydenta RP zostaje wybrany ten kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy.

Pozycja ustrojowa Prezydenta RP

Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed sejmem. Jego pozycja ustrojowa wynika z art. 126 Konstytucji RP, gdzie zapisano, że wykonuje on swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w ustawie zasadniczej i innych ustawach. Akty wydawane przez Prezydenta RP dla swojej ważności wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów, który kontrasygnując je, ponosi za nie odpowiedzialność przed sejmem. Drugim rodzajem uprawnień Prezydenta RP są prerogatywy, czyli akty urzędowe, które nie wymagają kontrasygnaty. Wzmacniają one pozycję szefa państwa i wskazują na samodzielne atrybuty jego władzy. Prerogatywy wynikają z art. 144 ust. 3 Konstytucji RP i składają się z 30 aktów urzędowych.

Prerogatywy Prezydenta RP

• 1) zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu
• 2) zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu
• 3) skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji
• 4) inicjatywa ustawodawcza
• 5) zarządzanie referendum ogólnokrajowego
• 6) podpisywanie albo odmowa podpisania ustawy
• 7) zarządzanie ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej
• 8) zwracanie się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego
• 9) składanie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego
• 10) składanie wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli
• 11) desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów
• 12) przyjmowanie dymisji Rady Ministrów i powierzanie jej tymczasowego pełnienia obowiązków
• 13) składanie wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów
• 14) odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności
• 15) zwoływanie Rady Gabinetowej
• 16) nadawanie orderów i odznaczeń
• 17) powoływanie sędziów
• 18) stosowanie prawa łaski
• 19) nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego
• 20) powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
• 21) powoływanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego
• 22) powoływanie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego
• 23) powoływanie prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego
• 24) składanie wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego
• 25) powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej
• 26) powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
• 27) powoływanie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
• 28) nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej
• 29) wydawanie zarządzeń na zasadach określonych w art. 93
• 30) zrzeczenie się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej

Kompetencje Prezydenta RP związane z funkcjonowaniem Parlamentu

1. Zarządzanie wyborów do Sejmu RP i Senatu RP.
2. Zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu RP i Senatu RP.
3. Wyznaczanie marszałka seniora w Sejmie RP i Senacie RP.
4. Skracanie kadencjiSejmu RP, a w konsekwencji całego parlamentu.
5. Przejawianie inicjatywy ustawodawczej.
6. Zgłaszanie poprawek do przedłożonych przez siebie projektów ustaw.
7. Stosowanie weta ustawodawczego.
8. Występowanie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją RP.
9. Podpisanie ustawy.
10. Zarządzanie ogłoszenia ustawy w „Dzienniku Ustaw RP”.
11. Zwracanie się z orędziem do Sejmu RP, Senatu RP lub Zgromadzenia Narodowego.
12. Zarządzanie referendum ogólnokrajowego.
13. Występowanie do sejmu z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP.

Kompetencje Prezydenta RP związane z funkcjonowaniem władzy wykonawczej

1. Kompetencje związane z powoływaniem Rady Ministrów i przyjmowaniem jej dymisji.
2. Występowanie do Sejmu RP z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów.
3. Zwoływanie Rady Gabinetowej.
4. Wydawanie – na podstawie szczegółowych upoważnień ustawowych i w celu wykonania ustaw – rozporządzeń wykonawczych.
5. Wydawanie – na podstawie ustaw – zarządzeń. 
6. Wydawanie – na wniosek Rady Ministrów – rozporządzeń z mocą ustawy; akty te mogą być stanowione wyłącznie w czasie trwania stanu wojennego w sytuacji, gdy sejm nie może się zebrać na posiedzenie.
7. Zarządzanie – na wniosek premiera – powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia sił zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej.
8. Pełnienie funkcji najwyższego zwierzchnika polskich sił zbrojnych.
9. Mianowanie szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego i dowódców rodzajów sił zbrojnych.
10. Mianowanie – na wniosek premiera – naczelnego dowódcy sił zbrojnych RP.
11. Nadawanie stopni wojskowych na wniosek ministra obrony narodowej.
12. Powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego.
13. Określanie kierunków rozwoju sił zbrojnych RP – na wniosek ministra obrony narodowej.
14. Powoływanie dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
15. Powoływanie prokuratora generalnego spośród kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury.
16. Zlecanie przeprowadzenia kontroli Najwyższej Izby Kontroli.
17. Nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta RP oraz powoływanie i odwoływanie jej szefa.

Pod nadzorem ministra właściwego ds infrastrukturysą następujące organy:

• Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad;
• Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego;
• Główny Inspektor Transportu Drogowego;
• Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego;
• Prezes Urzędu Transportu Kolejowego.

Administracja rządowa zespolona

Organami administracji rządowej zespolonej są wojewoda oraz działający pod jego zwierzchnictwem kierownicy służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania w imieniu wojewody lub własnym, jeśli ustawy tak stanowią.

Wojewoda jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie, powoływanym i odwoływanym przez premiera na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Do zadań wojewody należy m.in.:

• zapewnienie współdziałania organów administracji rządowej i samorządowej w województwie oraz kierowanie ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków;
• ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, ogłaszanie i odwoływanie pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego.

Organy administracji zespolonej

W skład administracji zespolonej w województwie wchodzą między innymi:

• Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej,
• Komendant Wojewódzki Policji,
• Kurator Oświaty,
• Wojewódzki Konserwator Zabytków,
• Wojewódzki Lekarz Weterynarii.

Kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży powołuje i odwołuje wojewoda, z wyjątkiem komendantów wojewódzkich Policji i Straży Pożarnej. Są oni powoływani przez ministra spraw wewnętrznych po zasięgnięciu opinii wojewody (w wypadku Komendata Wojewódzkiego Policji) bądź po uzyskaniu jego zgody (w wypadku Komendanta Wojewódzkiego Straży Pożarnej).

Administracja rządowa niezespolona

Organami administracji niezespolonej są terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwemu ministrowi lub centralnemu organowi administracji rządowej.

W przeciwieństwie do organów administracji zespolonej, nie podlegają one wojewodzie.

Do organów rządowej administracji niezespolonej zaliczamy na przykład:

• dyrektorów izb i urzędów skarbowych,
• inspektorów kontroli skarbowej,
• komendantów oddziałów Straży Granicznej,

Zasada demokratycznego państwa prawnego

Zasada państwa prawnego oznacza, że władza państwowa związana jest obowiązującym prawem. Konstytucja RP stanowi, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

Zasada demokratycznego państwa prawnego jest realizowana za pośrednictwem takich rozwiązań, jak:

• konstytucjonalizm, uznanie ustawy za najważniejsze źródło prawa,
• kontrola władzy wykonawczej,
• podział władzy.

Współcześnie zasada demokratycznego państwa prawnego odnosi się również do:

• uwzględniania w ramach systemu sprawowania władzy reguł pluralizmu politycznego,
• wyłaniania władz publicznych w drodze wyborów,
• poszanowanie praw i wolności obywatelskich.

Zasada pluralizmu politycznego

Istotą tej zasady jest swoboda tworzenia i działania partii politycznych, uregulowana w Konstytucji RP. Członkami partii politycznych mogą być tylko obywatele polscy, którzy zrzeszają się w partie na zasadach dobrowolności i równości. Celem działania takich organizacji jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy publicznej. Konstytucja RP ustanawia zasadę jawności finansowania partii politycznych.

Partia polityczna w Polsce, aby prowadzić legalną działalność, musi zostać wpisana do ewidencji partii politycznych, prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Wolność tworzenia i działania partii politycznych w Polsce podlega ograniczeniom. Konstytucja RP zakazuje istnienia partii politycznych:

• które odwołują się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu;
• których program lub działalność zakłada bądź dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową;
• których program lub działalność dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy albo wpływu na politykę państwa;
• które przewidują utajnienie struktur lub członkostwa.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

Art. 87.

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

Art. 118.

1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów.
2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.
3. Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania.

Projekty poselskie może zgłaszać komisja sejmowa lub grupa 15 posłów. Ponieważ stosunkowo często z prawa do inicjatywy ustawodawczej korzystają grupy posłów opozycyjnych, skuteczność tych inicjatyw jest niewielka.

 

Rozpatrzenie ustaw przez Sejm

Sejm rozpatruje projekty ustaw w trzech czytaniach.

Pierwsze czytanie odbywa się z reguły w komisji sejmowej. Jednak w wypadku projektów dotyczących bardzo ważnych spraw pierwsze czytanie musi się odbyć na plenarnym posiedzeniu Sejmu. Pierwsze czytanie obejmuje m.in. uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę oraz pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy. Po zakończeniu pierwszego czytania projekt trafia do dalszych prac w odpowiedniej komisji bądź kilku komisjach, jeżeli jego tematyka obejmuje ich zakres działania. Jeśli jednak w trakcie debaty pojawi się wniosek o odrzucenie projektu w pierwszym czytaniu i zostanie on zaakceptowany w głosowaniu, proces ustawodawczy kończy się i projekt upada.

Prace w komisjach kończą się przyjęciem sprawozdania, które zostanie przedstawione na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Drugie czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Wyznaczony przez komisje poseł przedstawia sprawozdanie dotyczące projektu, następnie przeprowadza się debatę (dyskusję), podczas której można wnosić poprawki do projektu ustawy. Po zakończeniu drugiego czytania projekt ustawy można bezpośrednio skierować do trzeciego czytania lub ponownie przesłać do komisji.Trzecie czytanie obejmuje przedstawienie opinii komisji o zgłoszonych poprawkach oraz głosowanie. Najpierw rozstrzyga się wniosek o odrzucenie ustawy w całości (jeśli został zgłoszony), następnie głosuje się nad zgłoszonymi poprawkami. Ostatnie głosowanie dotyczy przyjęcia projektu w całości. Rozstrzygnięcia w tych sprawach zapadają zwykłą większością głosów.

Uzgadnianie tekstu ustaw między Sejmem a Senatem

Senat powinien rozpatrzyć ustawę w ciągu 30 dni. Druga izba polskiego parlamentu może ją przyjąć bez poprawek, wprowadzić poprawki lub odrzucić ustawę w całości.

Jeśli senatorowie nie wnieśli poprawek, marszałek Senatu zawiadamia o tym marszałka Sejmu, który może w tej sytuacji przekazać ustawę prezydentowi. Jeśli jednak zostały wprowadzone poprawki lub Senat zdecydował o odrzuceniu ustawy w całości, ustawa wraca do Sejmu. Gdy druga izba odrzuciła ustawę w całości, jej sprzeciw może zostać przełamany przez Sejm, jeśli uchwali ją ponownie bezwzględną większością głosów. Jeśli takiej większości nie uda się uzyskać, weto Senatu jest skuteczne i ustawa upada. Poprawki Senatu także są rozpatrywane przez Sejm, który może każdą z nich odrzucić bezwzględną większością głosów. Jeśli jednak poprawka nie zostanie odrzucona, uważa się ją za przyjętą.

Rozpatrzenie ustawy przez prezydenta RP

W ciągu 21 dni prezydent RP musi podjąć decyzję o losie ustawy uchwalonej przez parlament. Prezydent może:

• podpisać ustawę – zostaje ona następnie ogłoszona w Dzienniku Ustaw, co jest warunkiem jej wejścia w życie.
• zastosować tzw. weto prezydenckie, czyli przekazać ustawę Sejmowi w celu ponownego rozpatrzenia. Weto prezydenta RP może być przełamane, jeśli Sejm ponownie uchwali ustawę, gdy poprze ją co najmniej 3/5 głosujących posłów (tzw. kwalifikowana większość). W takiej sytuacji prezydent musi podpisać ustawę. Jeśli jednak w głosowaniu nad odrzuceniem weta wymagana większość nie zostanie osiągnięta, proces ustawodawczy się kończy i ustawa upada.
• przekazać przed podpisaniem ustawę do Trybunału Konstytucyjnego w celu zbadania jej zgodności z Konstytucją RP. Trybunał Konstytucyjny może uznać ustawę za zgodną z Konstytucją, wtedy prezydent RP ma obowiązek niezwłocznego jej podpisania. Jeśli Trybunał uzna ustawę za niezgodną z Konstytucją, ustawa upada.

Art. 10.

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Art. 62.

1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

Art. 99.

1. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.
2. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.
3. Wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.

Wybory do Sejmu są:

• powszechne,
• bezpośrednie,
• odbywają się w głosowaniu tajnym,
• równe,
•  

Wybory do Senatu są:

• powszechne,
• bezpośrednie,
• odbywają się w głosowaniu tajnym.

Organy Sejmu

MARSZAŁEK SEJMU jest wybierany na pierwszym posiedzeniu izby. Zwyczajowo funkcję tę obejmuje przedstawiciel największego klubu parlamentarnego. Marszałek Sejmu stoi na straży praw i godności Sejmu, reprezentuje izbę wobec innych organów państwa, zwołuje posiedzenia Sejmu oraz przewodniczy obradom. Ponadto Konstytucja RP nakłada na marszałka Sejmu obowiązki niezwiązane bezpośrednio z pracami izby. Należą do nich zastępowanie prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub gdy urząd prezydenta jest opróżniony (np. z powodu śmierci prezydenta RP).

PREZYDIUM SEJMU tworzą marszałek i wicemarszałkowie. Kompetencje Prezydium Sejmu są dość ograniczone. Dotyczą one przede wszystkim organizacji prac Sejmu i jego organów.

KONWENT SENIORÓW składa się z marszałka Sejmu, wicemarszałków, przewodniczących lub wiceprzewodniczących klubów poselskich oraz przedstawicieli kół poselskich. Konwent jest organem doradczym.

KOMISJE SEJMOWE to organy pomocnicze Sejmu, zajmujące się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu.

Organizacja wewnętrzna Senatu

Organizacja wewnętrzna Senatu jest niemal identyczna jak Sejmu. Organami Senatu są marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów i komisje.

Art. 105.

1. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. (...)
2. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. (...)

Funkcje parlamentu

Funkcja ustawodawcza polega na stanowieniu aktów prawnych (ustaw). Jest to podstawowa i najważniejsza funkcja Sejmu i Senatu. W jej obrębie wyróżniamy funkcję ustrojodawczą polegającą na stanowieniu przez Sejm i Senat norm konstytucyjnych

Funkcja kontrolna odnosi się przede wszystkim do rządu i podległej mu administracji. Uprawnienia w tym zakresie przysługują wyłącznie Sejmowi oraz posłom, którzy mogą kierować do członków rządu interpelacje, wnioski o przedstawienie bieżących informacji, zapytania poselskie i pytania w aktualnych sprawach. W ramach realizacji tej funkcji Sejm może żądać na przykład informacji w określonej sprawie lub obecności ministrów na posiedzeniach komisji sejmowych. Senat ma niewielkie uprawnienia kontrolne polegające na prawie uzyskania informacji od organu władzy publicznej.

Funkcja kreacyjna polega na powoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w ich skład. Uprawnienia w tym zakresie są podzielone między Sejm i Senat, chociaż większe kompetencje ma izba poselska.

Funkcja europejska parlamentu (od 2004 r.) polega na możliwości oddziaływania przez Sejm i Senat na prawodawstwo unijne i wynika z traktatów unijnych. Natomiast zasady współpracy między rządem a sejmem w sprawach unijnych reguluje specjalna ustawa.

Podstawowe zasady wyborcze

POWSZECHNOŚĆ Każdy obywatel, który spełnia prawnie określone warunki, ma prawo czynnego (głosowanie na kandydatów) i biernego (kandydowanie do danego organu władzy) udziału w wyborach.

RÓWNOŚĆ Każdy wyborca dysponuje taką samą liczbą głosów, tj. zwykle jednym głosem. Głosy wyborców powinny mieć porównywalną siłę.

TAJNOŚĆ GŁOSOWANIA Każdy wyborca ma możliwość wypełniania kart wyborczych bez obecności i bezpośredniego wpływu innych osób. Lokale wyborcze powinny być więc tak wyposażone, aby wyborca mógł oddać głos anonimowo, tzn. by żadna z osób trzecich nie mogła poznać jego głosu, a tym bardziej na niego wpływać.

BEZPOŚREDNIOŚĆ Wybory są jednostopniowe, tzn. wyborcy głosując, dokonują wprost wyboru na stanowisko podlegające obsadzeniu w trybie głosowania. Odmiennie jest w wyborach dwustopniowych (wybory pośrednie) - obywatele wybierają swoich przedstawicieli, którzy w kolejnym głosowaniu decydują o ostatecznym składzie osobowym organu władzy.

Powszechne, równe, bezpośrednie wybory, odbywające się w głosowaniu tajnym, są podstawowym sposobem wyłaniania organów władzy w państwach demokratycznych. Zwycięzcy głosowania uzyskują od wyborców legitymację (prawo) do rządzenia.

Współcześnie przyjmuje się, że podstawą i celem demokratycznego sprawowania władzy są:

WOLNOŚĆ

RÓWNOŚĆ

SPRAWIEDLIWOŚĆ

TOLERANCJA

PLURALIZM

PRAWORZĄDNOŚĆ

GODNOŚĆ CZŁOWIEKA

• pluralizm oznacza wielość/różnorodność, np. w państwie może działać wiele partii politycznych posiadających odmienne programy;
• praworządność oznacza przestrzeganie obowiązującego prawa przez wszystkich obywateli, ale również instytucje, organizacje i organy państwa.

Art. 127. (...)

4.Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. 5.W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. 6.Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów.

Zgodnie z Konstytucją RP władzę wykonawczą w Polsce sprawują Prezydent RP oraz Rada Ministrów. Oznacza to, że twórcy ustawy zasadniczej przyjęli charakterystyczny dla systemów parlamentarno‑gabinetowych model podzielonej władzy wykonawczej. Jednak, w przeciwieństwie do klasycznego modelu parlamentarnego, Prezydent RP nie pełni jedynie funkcji reprezentacyjnej, lecz ma także własne kompetencje w wybranych obszarach władzy wykonawczej. Nie zmienia to jednak faktu, że najważniejsze kompetencje w obszarze władzy wykonawczej należą do Rady Ministrów i premiera [Prezesa Rady Ministrów].

Art. 127.

1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.
2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.
3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Prezydent RP a organy władzy ustawodawczej

Prezydent RP:

• zarządza wybory do Sejmu i Senatu;
• zwołuje pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu;
• może w przypadkach określonych w Konstytucji RP zarządzić skrócenie kadencji Sejmu; wtedy skrócona zostaje też kadencja Senatu.

Prezydent RP a polityka zagraniczna Polski

Prezydent RP:

• jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych;
• mianuje i odwołuje ambasadorów;
• przyjmuje listy uwierzytelniające;
• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe.

Prezydent RP w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów oraz Ministrem Spraw Zagranicznych.

Prezydent RP a obronność i bezpieczeństwo państwa

Prezydent RP jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. Do jego kompetencji należy:

• mianowanie Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych;
• na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe.

W razie wojny oraz w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa prezydent RP może ponadto:

• na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;
• na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej;
• na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny lub stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium.

Prezydent RP a tradycyjne kompetencje głowy państwa

Prezydent RP:

• nadaje obywatelstwo polskie oraz wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego;
• nadaje ordery i odznaczenia;
• stosuje prawo łaski.

Rada Ministrów w Polsce. Powoływanie rządu

Konstytucja RP z 1997 r. zawiera trzy następujące po sobie procedury powoływania Rady Ministrów.

Pierwsza z tych procedur rozpoczyna się w momencie desygnowania Prezesa Rady Ministrów przez Prezydenta RP. Zadaniem osoby desygnowanej jest zaproponowanie składu nowej Rady Ministrów. Następnie Prezydent RP w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów powołuje premiera oraz pozostałych jej członków. Ostatnim krokiem w ramach tej procedury jest uzyskanie przez rząd wotum zaufania. W tym celu, w ciągu 14 dni od powołania rządu przez prezydenta, premier przedstawia Sejmowi program działania rządu wraz z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów.

Jeśli jednak Prezydent RP nie zdoła powołać Rady Ministrów w terminie przewidzianym w ustawie zasadniczej lub rząd nie uzyska wotum zaufania, rozpoczyna się druga procedura. Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w pierwszej procedurze, wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Następnie taka osoba przedstawia Sejmowi skład i program działania nowego rządu. Również i w tym przypadku izba poselska udziela wotum zaufania bezwzględną większością głosów. Procedura kończy się powołaniem tak wybranej Rady Ministrów przez Prezydenta RP.

Procedura trzecia jest niemal identyczna z pierwszą. W ciągu 14 dni Prezydent RP powołuje premiera i na jego wniosek ministrów, następnie w ciągu kolejnych 14 dni Sejm udziela takiemu rządowi wotum zaufania, ale tym razem zwykłą większością głosów. W przeciwnym wypadku Prezydent RP skraca kadencję parlamentu i zarządza nowe wybory.

Art. 147.

1. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów.
2. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów.
3. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra.
4. W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.

Art. 149.

1. Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy.

Rada Ministrów ponosi polityczną odpowiedzialność przed Sejmem. Formą egzekwowania takiej odpowiedzialności jest instytucja wotum nieufności.

dualizm egzekutywy

podział władzy wykonawczej między dwa, względnie niezależne organy (np. głowa państwa i rząd); alternatywnym rozwiązaniem jest tzw. monizm egzekutywy/egzekutywa zamknięta, w którym rolę premiera przejmuje głowa państwa

rekonstrukcja rządu

zmiany w składzie Rady Ministrów (odwołanie ministra i powołanie innego) dokonywane przez Prezesa Rady Ministrów

wotum nieufności

specjalna uchwała Sejmu wyrażająca brak zaufania do określonego ministra, całej Rady Ministrów lub jej Prezesa, prowadząca do ich dymisji

dymisja

zwolnienie lub rezygnacja z zajmowanego urzędu

odpowiedzialność konstytucyjna

konsekwencje, jakie można zastosować wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, jeśli podczas wykonywania swoich obowiązków naruszyły prawo (konstytucję lub ustawy); zakres odpowiedzialności konstytucyjnej (podmiotowy, przedmiotowy i w odniesieniu do możliwych konsekwencji) określa Konstytucja

odpowiedzialność polityczna (parlamentarna)

odpowiedzialność ponoszona przez członków Rady Ministrów przed Sejmem, który w drodze wotum nieufności może żądać usunięcia ministra lub całego rządu, kiedy nie jest zadowolony z realizowanej przez niego polityki

Trybunał Stanu

konstytucyjny organ władzy sądowniczej orzekający w zakresie odpowiedzialności konstytucyjnej

stan wojenny

jeden ze stanów nadzwyczajnych, który można wprowadzić w Polsce w przypadku zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji

stan wyjątkowy

jeden ze stanów nadzwyczajnych, który można wprowadzić w Polsce w przypadku zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego

rozporządzenie z mocą ustawy

akt prawa powszechnie obowiązującego w Polsce wydawany przez Prezydenta RP w czasie stanu wojennego, jeśli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

mobilizacja (np. sił zbrojnych)

przejście sił zbrojnych państwa z formy organizacji w czasie pokoju na organizację w czasie wojny, przekształcenie gospodarki pokojowej w wojenną, dostosowanie administracji państwowej do potrzeb wojny

legitymizacja

atrybut władzy politycznej wyrażający uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji – przy równoczesnej aprobacie rządzonych (na podst. A. Antoszewski, R. Herbut Leksykon politologii)

prerogatywa

przywilej, uprawnienie wynikające z zajmowanego stanowiska, uprawnienie głowy państwa niewymagające uzgodnienia z parlamentem/Radą Ministrów

weto

prawo wyrażenia sprzeciwu wobec podjętej decyzji pozwalające na odrzucenie w całości (weto absolutne) lub wstrzymanie (weto zawieszające) jakiegoś aktu prawnego

proces legislacyjny

proces tworzenia prawa (uchwalania ustaw), ściśle uregulowany przez Konstytucję oraz Regulamin Sejmu i Senatu

inicjatywa ustawodawcza

uprawnienie do przedkładania władzy ustawodawczej projektów aktów normatywnych

kadencja

ustawowo określony czas pełnienia danej funkcji, sprawowania urzędu

orędzie

uroczyste przemówienie ważnej osoby w państwie, zwykle dotyczące bieżącej sytuacji politycznej

referendum ogólnokrajowe

głosowanie powszechne, w którym wszyscy obywatele wyrażają swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia konkretnej sprawy

kontrasygnata

dodatkowe podpisanie aktu prawnego przez osobę wymagane dla jego ważności i przenoszące odpowiedzialność (polityczną, prawną) na tę osobę

prezydent

(z łac. praesidens – zasiadający na czele); najwyższy urząd w państwie będącym republiką, zazwyczaj jednoznaczny z pełnieniem funkcji jednoosobowej głowy państwa; jest najwyższym przedstawicielem państwa, który gwarantuje ciągłość władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem konstytucji oraz stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa; w systemie prezydenckim prezydent jest również szefem rządu

władza wykonawcza, egzekutywa

działalność polegająca na wykonywaniu zadań państwowych mających na celu realizację praw; w Rzeczypospolitej Polskiej organami egzekutywy są Prezydent RP i Rada Ministrów

Definicja: Preambuła

Uroczysty wstęp do konstytucji lub umowy międzynarodowej.

Definicja: Zgromadzenie Narodowe w Polsce

Obradujący wspólnie posłowie i senatorowie. Zgromadzenie Narodowe zbiera się w określonych prawem sytuacjach.

• 2 kwietnia 1997 r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucję.
• 25 maja 1997 r. odbyło się ogólnonarodowe referendum konstytucyjne.
• 16 lipca 1997 r. ustawę konstytucyjną podpisał prezydent Aleksander Kwaśniewski.
• 17 października 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Konstytucja RP) weszła w życie.

Definicja: Zasady ustrojowe

To zawarte w konstytucji normy prawne mające szczególne znaczenie. Wyrażają podstawowe wartości konstytucyjne.

Definicja: Inicjatywa ustawodawcza

Prawo składania projektów ustaw do marszałka Sejmu.

Definicja: Posiedzenie plenarne Sejmu

Zebranie ogółu posłów obradujących pod przewodnictwem marszałka Sejmu.

Definicja: Referendum

Głosowanie, w którym uprawnieni obywatele podejmują decyzje w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa i społeczności lokalnej.

Definicja: Demokracja pośrednia

System, w którym decyzje w imieniu obywateli podejmują wybrani przez nich w drodze wolnych wyborów przedstawiciele (np. posłowie, radni).