WULKAN
Wulkanem nazywamy miejsce, w którym na powierzchnię wydostają się, bądź kiedyś się wydobywały z wnętrza Ziemi materiały wulkaniczne. Wulkany mogą tworzyć pojedyncze wzniesienia lub całe wulkaniczne pasma górskie. Zarówno magma, jak i gazy oraz materiał piroklastyczny wydobywają się przez kanał, który znajduje się wewnątrz wulkanu. Formy wulkanów jak również ich wielkość są uzależnione od rodzaju oraz ilości wyrzucanego przez nie materiału, jak też od sposobu wydobywania się.
Wulkany mogą tworzyć się nad tak zwanymi plamami gorąca, czyli miejscami gdzie gromadzą się duże zasoby gorącej magmy. Zasoby te wiążą się z nadwyżkami ciepła panującego we wnętrzu Ziemi. Prąc ku górze magma wytapia szczelinę w skorupie i wylewa się na powierzchnię, w ten sposób budując wulkan. Gorące plamy są statyczne, zatem to ruch płyt tektonicznych prowadzi do powstawania nowych wulkanów w różnych miejscach. Przykładem tak powstałych wulkanów mogą być wyspy hawajskie. Zawdzięczają one swą genezę właśnie wulkanom, przy czym proces ten trwa ciągle i prowadzi do powstania kolejnych wysp.
Określa się, że istnieje około 450 czynnych wulkanów lądowych.
Erupcje jak również wulkany możemy podzielić na trzy rodzaje ze względu na wydobywające się materiały:
EKSPLOZYWNE- podczas erupcji wyrzucany jest jedynie materiał piroklastyczny: lapille (materiał gruboziarnisty), popioły i pyły wulkaniczne, bomby wulkaniczne ( owalne bryły lawy), piasek wulkaniczny.
LAWOWE (efuzywne)- charakteryzują się jedynie wylewem lawy i wypuszczaniem gazów np. na Hawajach i Islandii. Tworzą się wulkany tarczowe (z lawy zasadowej) oraz stożkowe ( z kwaśnej lawy).
MIESZANE (stratowulkany)- Wylewy lawy występują na przemian lub jednocześnie z wyrzucaniem materiału piroklastycznego. Mają kształt stożków, które budują na przemian warstwy lawy oraz materiał piroklastyczny. Z powodu ogromnej erupcji może dojść do rozerwania wierzchołka wulkanu i powstaje wielka kaldera, czyli zagłębienie w stożku wulkanicznym.
Pod względem aktywności dzielimy wulkany na:
- Czynne- częste erupcje przerywane okresami spokoju np. Wezuwiusz i Etna
- Drzemiące- erupcje miały miejsce w czasach historycznych, od dłuższego okresu nie notowano erupcji np., Fuji - jama
- Wygasłe - nie przejawiające już żadnej aktywności np. Kilimandżaro
WULKANIZM
Wulkanizmem nazywamy wszystkie zjawiska powiązane z wydostawaniem się na powierzchnię różnego rodzaju produktów wulkanicznych. Są one zewnętrzną oznaką procesów plutonicznych.
Litosfera ziemska składa się płyt tektonicznych, które ciągle się przemieszczają. Prowadzą do tworzenia się głębokich rowów lub wypukłych grzbietów. Zarówno zderzanie się tych płyt jak i ich rozchodzenie daje dobre warunki do tworzenia się wulkanów.
Wulkanizm występuje także w rejonach zwanych "plamami gorąca". Obrazują ten proces wyspy hawajskie. Są one porozrzucane na znacznym obszarze właśnie wskutek przemieszczania się płyty nad ogniskiem magmy. Topi się ona w tych rejonach wskutek nadmiaru ciepła we wnętrzu ziemi. Pod dużym ciśnieniem kieruje się ku górze i toruje sobie drogę na powierzchnię w mniej odpornych warstwach. Wylewa się na powierzchni tworząc stożki wulkaniczne.
Procesy wulkaniczne w historii Ziemi zachodziły bardzo intensywnie w czasie ruchów górotwórczych w rezultacie zbieżnego ruchu owych płyt.
Erupcje wulkanów prowadzą do:
- Powstania gorejących chmur
- Zniszczeń materialnych i śmierci ludzi i zwierząt ( erupcja Wezuwiusza w 79 r. n.e. spowodowała całkowite zasypanie: Herkulanum, Pompei oraz Stabii
- Spływu oraz lawiny błotne
- Utworzenia się kaldery - dużego kotła powstałego wskutek rozsadzenia stożka wulkanicznego
- Tworzenia się nowych lub zanikania starych wysp
- Utworzenia się dużych, groźnych fal tsunami
- Wytapiania się śniegów zalegających na wulkanach
