CZY PROMIENIOTWÓRCZOŚĆ JEST BEZPIECZNA W OBECNYCH CZASACH?

Pojęcie promieniotwórczości

Pierwiastki promieniotwórcze mają zdolność samoistnego rozpadania się na stabilne i mniejsze atomy innych pierwiastków, czemu towarzyszy emisja promieniowania. Wszystkie pierwiastki pochodzenia naturalnego o licznie atomowej 84 - 92 (od polonu do uranu) są promieniotwórcze. Również niektóre izotopy lżejszych pierwiastków mają taką zdolność.

Historia

Zjawisko promieniotwórczości odkrył w 1896 r fizyk francuski, Herni Becquerel. Zajmował się on tym zagadnieniem razem z Marią i Piotrem Curie. Wspólnie w 1903r. otrzymali oni Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Maria Skłodowska - Curie, pierwszy profesor - kobieta paryskiej Sorbony, wraz mężem Piotrem, otrzymała drugą Nagrodę Nobla w 1911r, tym razem w dziedzinie chemii, za badania oraz odkrycie pierwiastków promieniotwórczych - radu i polonu.

Pierwiastki promieniotwórcze mają zdolność samoistnego rozpadania się na stabilne i mniejsze atomy innych pierwiastków, czemu towarzyszy emisja promieniowania. Wszystkie pierwiastki pochodzenia naturalnego

o licznie atomowej 84 - 92 (od polonu do uranu) są promieniotwórcze. Również niektóre izotopy lżejszych pierwiastków mają taką zdolność.

Izotopy są to odmiany tego samego pierwiastka różniące się liczbą masową, czyli liczbą neutronów. Pojęcie

to zostało użyte przez Fredericka Soddy'iego, angielskiego fizyka.

Duży wpływ na rozwój promieniotwórczości miały prace związane z budową atomu prowadzone przez Ernesta Rutherforda oraz Nielsa Bohra zostały ogłoszone w 1911r.

Przełomowe stały się również badania Alberta Einsteina, który zauważył, ze może następować konwersja masy w energię. Zmieszanie się masy określono jako defekt masy. W 1905r naukowiec ten wprowadził słynne równanie, które odtąd stało się kardynalnym, stosowanym zarówno w fizyce jak i chemii:

E= m * c²

E - energia [J]

m - masa [kg]

c - prędkość światła [m/s]

Tak więc całkowita konwersja 1g masy prowadzi do wydzielenia 9*10 ¹⁴ J. W przypadku spalania 1g węgla otrzymujemy jedynie 3,06*10 ³ J.

Proces przewidziany przez Einsteina ma miejsce właśnie przy przemianach promieniotwórczych.

Poniżej (Tabela 1) zamieszczono ważniejszych uczonych, którzy mieli wkład w badania nad promieniotwórczością.

Naukowcy	Odkrycia
Herni Becquerel	Zjawisko promieniotwórczości
Maria i Piotr Curie	Pierwiastki promieniotwórcze: rad i polon
James Chadwick	Neutron
Irena oraz Fryderyk Joliot - Curie	Zdolność pierwiastków napromieniowanych w odpowiedni sposób do rozpadu
Ernest Rutherford	Studia nad promieniotwórczością
Niels Bohr	Studia nad promieniotwórczością

Tabela 1. Sławni naukowcy zajmujący się promieniotwórczością

Obecnie odkryto 13 pierwiastków, których liczby atomowe większe są od 92, zwanych transuranowymi albo pozauranowymi. Największe osiągnięcia w otrzymywaniu pierwiastków o liczbach atomowych 103 - 106 miał Seaborg (jeden z pierwiastków nosi jego nazwisko). Substancje te są otrzymane w sposób sztuczny i nie występują w naturze.

Rodzaje promieniotwórczości

Promieniowanie α

Jest to strumień cząstek α, czyli jąder helu. Zasięg tego rodzaju promieniowania jest dość mały i wynosi 2,5 - 11,5 cm. Stosunkowo duże cząstki α szybko tracą energię podczas oddziaływania z cząsteczkami powietrza czy ośrodka. Prędkość jąder helu wynosi ok. 0,2 prędkości światła.

Promieniowanie β

Jest strumieniem elektronów o mniejszej jonizacji niż promieniowanie omawiane powyżej. Charakteryzuje się zasięgiem w granicach paru metrów oraz dość dużej prędkości od 0,3 do 0,99 c (prędkości światła). Promieniowanie β przenika na głębokość 1 cm organizmów żywych.

Promieniowanie γ

Ten rodzaj promieniowania, choć słabo zjonizowanego, charakteryzuje się bardzo dużą przenikalnością zasięgiem oraz energią. Jest to strumień kwantów promieniowania, powodujący bardzo silną jonizację materii.

Może on wywołać fluorescencję niektórych związków, zredukować związki srebra czy zjonizować gazy.

Promieniowanie γ jest najniebezpieczniejsze dla żywych organizmów. Ochrona przed nim jest gruba warstwa ołowiowa, podczas gdy przed promieniowaniem α i β odpowiednio: kartka papieru oraz aluminiowa blacha.

Zastosowanie pierwiastków promieniotwórczych

• Energia jądrowa

Pochodzi ona z rozczepienia ciężkich jąder takich jak: uran, pluton czy tor albo z syntezy pierwiastków o małej masie, np. lit, hel. Energia ta związana jest z pękaniem wiązań jądrowych.

Jedynie w węglowych reaktorach udało się kontrolować proces, natomiast w pozostałych przypadkach reakcja jądrowa jest niekontrolowana.

W 1938r. odkryto, że niektóre izotopy ulegają rozczepieniu. Bazując na tym zjawisku prowadzono badawcze projekty militarne, np. Manhattan Project, podczas II Wojny Światowej prowadzące do powstania bomby atomowej.

Po wojnie, w latach 50 i 60 podejmowano próby, w ramach inżynierii jądrowej, tworzenia żelowych kanałów na terenie Ameryki Środkowej czy odwrócenia biegu syberyjskich rzek czy powstawania sztucznych jezior.

Paliwem w elektrowniach jądrowych są radioaktywne izotopy, które mogą napędzać także statki, podwodne łodzie, czy samoloty.

• Datowanie jądrowe

Metoda ta polega na określaniu wieku znalezisk archeologicznych, minerałów na podstawie stosunku zawartości izotopów określonego pierwiastka.

Najpowszechniejsza jest metoda węgla ₁₄C polegająca na oznaczeniu stosunku izotopów ₁₄C i ₁₂C. Pierwszy z nich wykazuje tendencje do rozpadu. Tworzy się on w warstwie górnej stratosfery

z promieniowania kosmicznego oraz jąder ₁₄N. Jego połowiczny zanik wynosi T ½ = 5730 lat. Stężenie tego izotopu w powietrzu w zasadzie nie zależy od działalności Słońca. Niestety wybuchy jądrowe, które miały miejsce w XX wielu, zaburzyły ten stan i należy je uwzględnić przy wyznaczaniu stosunku izotopowego węgla.

Żywe organizmy posiadają w sobie obydwa rodzaje węgla, w zawartości takiej, jaka jest w środowisku.

Po śmierci następuje powolny rozkład ₁₄C. Ten proces pozwala oznaczyć wiek ciał, przedmiotów organicznego pochodzenia mającego od 200 do 30000 z dokładnością do 30 lat.

W 1960r. Libby za metodę zegara izotopowego z wykorzystaniem izotopu ₁₄C jako wskaźnika, dostał Nagrodę Nobla z chemii.

Do oznaczania wielu minerałów stosuje się metody: potasowo-argonową, ołowiową oraz urnowo-ołowiową.

Za pomocą w/w sposobów określa się skały mające od parędziesięciu milionów do paru miliardów lat.

• Scyntygrafia

Do leczenia oraz diagnozy chorób tarczycy stosuje się izotopy jodu, wytworzone w sposób sztuczny. Zastosowanie ₁₃₁I odkryto w 1931 r. Odtąd powszechnie zaczęto stosować metodę scyntygraficzną, która umożliwia uzyskanie obrazu narządów na podstawie "obrazu" promieniowania wprowadzonych izotopów.

Ponadto w medycynie używa się:

• • ₁₃₃Xe i  ₈₅Kr - badania perfuzji mózgu
  • ₆₇Ga - w onkologii
  • ₇₅Se - diagnostyka przytarczyc oraz kory nadnerczy

Obecnie techniki scyntygraficzne są bezpieczne dla pacjentów. Za maksymalną dawkę promieniowania przyjmuje się 0,15 - 1,25 Gy, a ilość promieniowania stosowanego w lecznictwie wynosi 0,01 - 0,1Gy. Częstość badania, szczególnie u dzieci (są bardziej wrażliwe na promieniowanie) ustala lekarz biorąc pod uwagę korzyści medyczne.

• Badania biochemiczne

Tutaj wykorzystywane są izotopy węgla, wodoru, fosforu do znakowania elementów biologicznych. Umożliwia to śledzenie procesów metabolicznych, jakim one ulegają.

• W terapii nowotworowej - ze względu na niszczące działanie w stosunku do komórek rakowych.

• Dawniej ₂₂₆Ra jako składnik leków wzmacniających oraz kremów

Rad ulega nietypowej przemianie promieniotwórczej, ponieważ jednym ze składników tej przemiany jest hel.

W 1915r. stosowano leki i kremy z tym pierwiastkiem, ale wkrótce okazało się, że jest on rakotwórczy

i zaprzestano jego używania.

• Hormeza

Działanie radioaktywnymi izotopami na wcześniej napromieniowane i zniekształcone komórki, prowadzące do przywrócenia ich prawidłowych funkcji nazywa się hormezą. Obecnie takie zjawisko nie jest powszechnie uznawane, ale okazało się, że w rejonach o większym poziomie skażenia promieniotwórczego zachorowalność na nowotwory utrzymuje się na niskim poziomie.

Negatywne skutki promieniotwórczości

Broń jądrowa

Inaczej zwana jest bronią masowego rażenia. Energia atomowa pochodzi z rozczepienia albo syntezy. Broń nuklearną transportuje się w samolotach, rakietach, w postaci min. Szkodliwe dla wszystkich organizmów są efekty działania tych środków: promieniowania cieplnego i przenikliwego, fali uderzeniowej, a także opadu promieniotwórczego.

Ten ostatni wywołuje skażenie globalne, szczególnie w wyniku prób nuklearnych w 1945 - 1962r. Jak wynika z badań przeciętny mieszkaniec Ziemi w wyniku globalnego opadu promieniotwórczego otrzymał dawkę promieniowania o wartości 4,5 mSv, a 50% jest związana z podwyższeniem zawartości ₁₄C.

Takie potencjalne zagrożenia zwróciły uwagę obrońców środowiska naturalnego, którzy doprowadzili

do zaprzestania prób jądrowych i ograniczenia stosowania elektrowni atomowych.

• Zakłócenie równowagi w przyrodzie

Badania nuklearne prowadzą do zaburzenia ekosystemu zmieniając warunki klimatyczne i rozwój organizmów.

• Wpływ na organizmy żywe

Wszystkie istoty ziemskie narażone są na promieniowanie jonizujące. Zmiany, jakie powoduje takie promieniowanie zależą od: rodzaju i natężenia promieniowania, jego energii, lokalizacji źródła promieniowania, czasu ekspozycji czy rodzaju tkanki. Za dawkę wywołującą śmierć w 50% uważa się 4 silwerty. Skutkami są zaburzenia przemian zachodzących w organizmie. Bywa, że ujawniają się one w jakiś czas po napromieniowaniu dotyczy to zwłaszcza struktury DNA oraz zmian w chromosomach. Skutkiem ekspozycji na promieniowanie są: białaczka (następuje uszkodzenie szpiku kostnego), złośliwe nowotwory skóry oraz kości, zaburzenia układu pokarmowego, a także zaćma. Radiacja wywołuje liczne zaburzenia genetyczne. Te zaś objawiają się w następnych pokoleniach wrodzonymi wadami genetycznymi, często uniemożliwiającymi prawidłowe funkcjonowanie.

Promieniowanie może mieć swoje źródło na zewnątrz (wtedy jest mniej niebezpieczne, ze względu na możliwość usunięcia podczas mycia) lub wewnątrz organizmu, przedostając się przez skórę, układy oddechowy czy pokarmowy. Jest to dużo niebezpieczniejsze od radiacji zewnętrznej ponieważ nawet niezbyt przenikliwe promieniowanie powoduje silną jonizację.

Niewielu z nas zdaje sobie sprawę o szkodliwości promieniowania niejonizującego o wysokich częstotliwościach. Niewiele wiadomo o jego naturze i działaniu, ponieważ pojawiło się, jako zagrożenie, stosunkowo niedawno, razem z upowszechnieniem elektrycznych urządzeń gospodarstwa domowego. Wśród nich należy wymienić: żelazka, pralki, lodówki, odkurzacze, kuchenki mikrofalowe czy telewizory. Oczywiście nie tylko w domu jesteśmy narażeni na radiacje niejonizującą, ale także podczas badań diagnostycznych, zabiegów fizykoterapeutycznych czy w pobliżu stacji nadawczych, różnorodnych urządzeń energetycznych, radionawigacyjnych, radiolokacyjnych, również, o czym często zapominamy, telekomunikacyjnych (telefony komórkowe).

Szkodliwe dla człowieka jest narażenie na silne pole magnetyczne wytwarzane przez linie wysokiego napięcia. Powoduje to zaburzenia środowiska komórkowego poprzez udar cieplny wywołujący zmianę struktur białkowych. Konsekwencjami takiego stanu są upośledzenie funkcjonowania układu krwionośnego czy słuchu i wzroku. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się operatorzy urządzeń wytwarzających pole magnetyczne. Cierpią oni bardzo często na chorobę radiofalową (mikrofalową), której objawami są: bóle głowy, nerwowość, objawy nerwicowe, pieczenie oczu i łzawienie, oczopląs, suchość skóry, wypadanie włosów, arytmia serca oraz zaburzenie błędnika.

Należy zaznaczyć, że schorzenie to ujawnia się dopiero po kilku latach, a samo promieniowanie nie jest widoczne ani dla oczu, ani nie można go zidentyfikować od razu, bo nie wywołuje natychmiastowych zmian w organizmie.

W dzisiejszych czasach większość mieszkańców Ziemi narażona jest na promieniowanie elektromagnetyczne wytwarzane sztucznie, a jego skutki są zależne od np. uprzemysłowienia, skupienia stacji nadawczych, odbiorników czy lotnisk. Gdy częstotliwość pola elektromagnetycznego przekracza wartość 50Hz, wówczas wpływa ono toksycznie na organizmy roślinne oraz zwierzęce. U istot samożywnych następuje opóźnienie wegetacji oraz zmiany anatomiczne, u cudzożywnych: nieprawidłowości funkcjonowania układu krwionośnego, nerwowego, płciowego, zaburzenia wzrostu.

Człowiek rocznie jest poddawany promieniowaniu 2,4 milisiwertów, co jest związane z naturalnymi procesami, a za dawkę maksymalną uważa się 3 milisiwerty. Od 1945 do 1980r. promieniowanie znacznie zwiększyło się, zwłaszcza w latach sześćdziesiątych, gdy przeprowadzano liczne próby nuklearne. Spowodowało to wzrost stężenia skażenia do 40 kilobekereli w metrze kwadratowym, natomiast w powietrzu 110 milibekereli jednostce przestrzeni. Jednak katastrofalne dla środowiska okazały się wybuchy elektrowni atomowych.

W 1986r. nastąpiła pamiętna, szczególnie dla Polski i jej sąsiadów, awaria elektrowni atomowej na Ukrainie w Czarnobylu. Od końca kwietnia do początków maja do atmosfery przedostały się ₁₃₁I, ₁₃₇Cs oraz ₉₀Sr (w małych stężeniach). Szczególnie dla Ukraińców i państw ościennych katastrofa ta miała zasięg największy i duża liczba ludzi straciła życie. Stężenie radioizotopów wzrosło w Polsce 1 000 000 razy w atmosferze, a w wodach 10 000 razy. Oszacowano, iż ok. 25% terenu Rzeczypospolitej Polskiej dotknięte zostało skażeniem o dużej mocy, szczególnie dotyczyło to północno-wschodniej oraz południowej części kraju. Radioaktywność jodu była dość krótkotrwała, natomiast skażenie strontem oraz cerem zastało dezaktywowane w wyniku przekształcenia w bardziej trwałe izotopy dopiero po 30 latach. Przyczyną tej katastrofy był ludzki błąd, źle przeprowadzone doświadczenie, była władza ZSRR nie dała o należyte wyposażenie i ochronę tego typu obiektów tak, więc można obwinić częściowo również tą organizację.

Tragiczne doświadczenia Ukrainy przycinały się do nie uruchomienia planowanych wcześniej elektrowni o napędzie atomowym w Żarnowcu oraz w Klempiczu.

Mieszkańcy terenów przyległych do Czrnobyla są, do dzisiejszego dnia, pod opieka medyczną. Jak już było wspomniane, różne zaburzenia mogą pojawić się po wielu latach od napromieniowania. Na postawie danych lekarskich będzie można przewidzieć skutki izotopów radioaktywnych na poszczególne tkanki, narządy. Promieniowanie przenika przez cytoplazmę oraz znajdujące się w niej organelle. Krótkotrwała jonizacja wywołuje bardzo poważne zaburzenia. Komórka może różnie reagować na radiację: stracić zdolność namnażania się, pełnienia określonych funkcji czy ulec mutacji na, wskutek czego, np. będzie atakować "normalne komórki". Jeśli zbyt duża liczba komórek okaże się niezdolnych do pełnienia swojej dotychczasowej funkcji, wówczas dojdzie do zachwiania równowagi całego organizmu. Napromieniowanie o dużej mocy prowadzi do śmierci, a mniejsze do poważnych uszkodzeń, które objawiają się choroba nowotworową albo, co gorsza, zastają przekazane następnym pokoleniom w materiale genetycznym, jako wady wrodzone.

Radioizotopy działając, w małych dawkach, na określone rodzaje komórek mogą wesprzeć układ odpornościowy czy uregulować poziom hormonalny.

Bardzo wrażliwe na promieniowanie są narządy rozrodcze oraz oczy. U mężczyzn natężenie O, l Sv jest przyczyną okresowej, zaś 2 Sv - stałej bezpłodności. Kobiety są mniej wrażliwe na radioaktywne substancje: narażenie na 3 Sv prowadzi do czasowej niepłodności. Ludzkie oko zapada w stan chorobowy (zaćma) przy 5 Sv, natomiast dawka 2 Sv wywołuje zmętnienie. Najbardziej czułe na promieniowanie są małe dzieci. Prowadzi to do: nieprawidłowego wzrostu (liczne deformacje) albo jego zaniku, zmiany charakteru, zanik pamięci, demencję. Uszkodzenie kory mózgowej następuje

u płodów od 2 do 4 miesiąca ciąży.

Ale nie należy wpadać w panikę, bo dawka ok. l Sv może się okazać odczuwalna w skutkach.

Skutki nadmiernej radiacji w postaci nowotworów oraz chorób genetycznych wiążą się z uszkodzeniem DNA (kwasu deoksyrybonukleinowego). Stanowi on materiał genetyczny, a więc odpowiedzialny jest za dziedziczenie różnych cech. Takie defekty mogą spowodować rozmnożenie się komórek różnych od macierzystej. Wiele takich uszkodzeń naprawiana jest przy pomocy procesów immunologicznych organizmu. Jeżeli komórka niesprawna nie ulegnie samo strawieniu a naprawa okaże się nie skuteczna może ona wymknąć się spod kontroli oraz namnożyć się, wtedy mamy do czynienia z nowotworem,

a gdy mutacji ulegnie komórka rozrodcza, wówczas przekazane zostają wody genetyczne przyszłym pokoleniom. Jednak jak się okazało zarówno nowotwory złośliwe jak i dziedziczne nie zależą od ilości dawki promieniowania, wywołanie ich może nastąpić nawet przy bardzo małej radiacji. Symptomy chorobowe występują dopiero po kilku latach, np. białaczka ujawnia się po 5 latach, przy innych rodzajach nowotworów okres rozwoju jest jeszcze dłuższy. Tak, więc nie można jednoznacznie określić przyczyn nowotworów, bo być może wywołał to bardzo słaby czynnik. Badania jakie prowadzono przewidywały moc promieniowania o mocy l greja albo większej, a znaczna liczba ludzi była wystawiona na działanie radiacyjne mniejszych od tej wartości.

Ustalenia międzynarodowe

Organizacje międzynarodowe takie jak UNSCEAR przyjęły wspólne założenia:

1. Dotychczas nie wyznaczono limitu otrzymanego promieniowania, bezpiecznego dla organizmu.
2. Ryzyko zachorowania maleje wraz z obniżaniem dawki w sposób linowy (tzn. zmniejszenie dawki
3. 3 razy zmniejsza zachorowanie o 1/3). Jako dawkę podstawową przyjmuje się dawkę l greja.

Udowodniono, że narażenie na promieniowanie nie jest równoznaczne z zachorowaniem na nowotwór czy wadami genetycznymi potomstwa. Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej wyznaczyła współczynnik ryzyka, odnoszących się do zapadania na raka. Okazało się, na podstawie danych statystycznych osób napromieniowanych w okolicach Hiroszimy oraz Nagasaki, że aktywność radioizotopów zwiększ ryzyko niektórych rodzajów nowotworów takich jak: przewodu trawiennego (głownie żołądka, okrężnicy), płuc oraz krwi. Określono, że pochłonięcie porcji l siwerta w ciągu życia powoduje zwiększenie ryzyka zachorowania na raka ok. 5%.

W Polsce, według danych, z powodu zbyt dużych doz substancji promieniotwórczych umiera 5000 osób w ciągu roku. Do dzisiejszego dnia na terenie naszego państwa występują radioaktywne pierwiastki takie jak ₁₃₇Cs czy ₉₀Sr, natomiast te o krótkim czasie połowicznego rozpadu uległy dezaktywacji.

Źródłem promieniowania są węglowe elektrownie i materiały budowlane. Spalanie węgla prowadzi

do wytworzenia pyłów gromadzących się w płucach. Niektóre surowce budowlane tak jak barwniki płytek ceramicznych wydzielające gazowy radon. Dlatego nowe mieszkania należy dobrze przewietrzyć przed zamieszkaniem.

Źródła skażenia:

• globalny opad promieniotwórczy, który jest wynikiem testów nuklearnych, szczególnie w 1958 - 1963r.
• awarie reaktorów jądrowych (w Czarnobylu, w okolicach Czelabińska w 1957 oraz 1967r.)
• przetwarzanie paliwa jądrowego (program radziecki wytwarzania broni jądrowej)
• wycieki substancji radioaktywnych pochodzących:
• z eksploatacji jądrowych urządzeń
• ze składowisk promieniotwórczych odpadów
• rozszczelnień źródeł radioaktywnych stosowanych w medycynie, geologii czy przemyśle

Najważniejsze izotopy promieniotwórcze wytworzone sztucznie (Tabela 1)

Izotop	Rodzaje promieniowania	Okres połowicznego rozpadu
137Cs	gamma, beta	30 lat
90Sr	beta	28 lat
239Pu	alfa	24 tys. lat
240Pu	alfa	8 tys. lat

Tabela 1. Najważniejsze izotopy promieniotwórcze

W środowisku naturalnym radioaktywne izotopy, również uranu, wydobywane są wraz z wydobyciem kopalin. Natomiast ₁₄C powstaje głównie w wyniku prób jądrowych.

Niektóre pierwiastki powstały w tym samym czasie, co Ziemia (nukleogeneza) i stanowią tło naturalne.

W Tabeli 2 zostały przedstawione te najważniejsze:

Izotop	Okres połowicznego rozpadu
40K	1,28 mld lat
238U	4,5 mld lat
232Th	14 mld lat
235U	0,71 mld lat
87Rb	48 mld lat
147Sm	105 mld lat

Tabela 2.

Z niektórych izotopów mogą powstawać inne tzw. wtórne, a najważniejsze to: ₂₂₆Ra, ₂₂₈Ra, ₂₂₂Rn, ₂₂₀Rn, ₂₁₀Po oraz ₂₁₀Pb.

Pierwiastki radioaktywne mogą powstawać przy udziale promieniowania kosmicznego w reakcjach spalacji (Tabela 3).

Izotop	Okres połowicznego rozpadu
14C	5,7 tys. lat
7Be	54 dni
10Be	1,7 mln lat
3H	12 lat

Tabela 3.

Pomiar promieniowania

Do pomiaru radioaktywności używa się:

Dozymetrów - takich jak klisze fotograficzne, które wywołuje się, a następnie odczytuje stopień napromieniowania (z stopnia zaczernienia kliszy), używane są przez radiologów

Licznika Geigera-Millera - stopień napromieniowania wyznacza częstotliwość wskazówki tego urządzenia, trzeba wiedzieć, że zawsze jest jakieś promieniowanie, więc wskazówka będzie drgała

Prawdą jest, że radioaktywne pierwiastki mogą zabijać, ale generalnie uważa się je za potencjalne źródło energii na wyeksploatowanej Ziemi. Musimy nauczyć się kontrolować reakcje jądrowe, wtedy na pewno energia atomowa, która nie stanowi zagrożenia dla środowiska naturalnego w postaci pyłów, będzie pożyteczna dla człowieka.