Otyłość to zaburzenie funkcjonowania organizmu, a konkretnie przemiany materii, które powstaje w wyniku nadmiernej podaży energii w pokarmach w stosunku do energetycznego zapotrzebowania. Nadmiar energii przekształcany jest w tkankę tłuszczową i magazynowany w określonych częściach ciała w tkance tłuszczowej. Jest to przewlekła choroba i towarzyszą jej liczne powikłania - głównie w postaci zaburzeń funkcjonowania układu krwionośnego, ale i innych narządów. Z tego powodu otyłość jest czynnikiem znacznie zwiększającym liczbę zgonów. Odsetek ludzi z otyłych na całym świecie jest coraz wyższy, szczególnie szybko wzrasta w krajach rozwiniętych. Jest to związane z powszechną dostępnością i nadmierną podażą produktów bogatych w tłuszcze i węglowodany oraz mało aktywnym trybem życia. Zjawisko to można z powodzeniem nazwać epidemią. Jest to też dużym obciążeniem dla służby zdrowia, gdyż leczenie chorób będących skutkiem otyłości pochłania dużo wydatków.

Kiedy w ogóle można mówić o otyłości? Prawidłowa masa ciała jest inna dla każdej osoby i zależy od wielu czynników: płci, wieku, wzrostu, budowy ciała, trybu życia. Aby określić właściwą dla danej osoby wagę ciała, stosuje się wskaźnik BMI - Body Mass Index. Wskazuje on związek między wzrostem a wagą, a oblicza się go dzieląc aktualną masę ciała (w kilogramach) przez wartość wzrostu podniesioną do kwadratu (w metrach). Prawidłowa masa ciała jest określana przez BMI zawierający się w przedziale 20-25. Poniżej 20 oznacza niedowagę, przekraczający 25 - nadwagę. BMI wyższe niż 30 oznacza otyłość - czyli chorobę, a powyżej 40 - silną otyłość. Przykładowo: osoba o wzroście 180cm waży 79kg. Kwadrat wzrostu wyrażony w metrach wynosi (1,8)2 = 3,24. Po podzieleniu 79kg przez tę wartość, otrzymamy wskaźnik BMI 24,4. Oznacza to prawidłową masę ciała, w górnej granicy normy.

Zachorowalność na choroby związane z otyłością regularnie wzrasta wraz ze zwiększaniem się wartości BMI od 25 wzwyż. Choroby te to:

  • Cukrzyca typu II. Odmiana insulinoniezależna cukrzycy występuje u ogromnej większości (80-90%) ludzi z otyłością. Otyłość typu wisceralnego (brzuszna) powoduje powstanie insulinooporności.
  • Nadciśnienie. Szczególnie dotyczy osób z otyłością brzuszną - ponad 80% ludzi otyłych po 50. roku życia. Ryzyko nadciśnienia wzrasta trzykrotnie z każdym przyrostem masy ciała o 20%.
  • Hiperlipidemia. Otyłość powoduje znaczne zwiększenie stężenia cholesterolu oraz lipidów w krwiobiegu, co łatwo prowadzi do rozwoju miażdżycy. Zwiększa się też udział "złego" cholesterolu w stosunku do "dobrego".
  • Niewydolność serca. Otyli cierpią na niewydolność mięśnia sercowego 2 razy częściej niż szczupli. W przypadkach silnej otyłości (BMI > 40) dochodzi do niewydolności prawej komory. Jest to bezpośrednio powodowane nadmiernym ciśnieniem w tętnicy szyjnej oraz zaburzeniami oddychania. Często prowadzi do zgonu.
  • Choroba wieńcowa serca. Polega na blokowaniu naczyń wieńcowych, natleniających mięsień sercowy, w wyniku odkładania się cholesterolu w ich ścianach. Często kończy się zawałem serca. Choroba wieńcowa występuje u ponad 40% osób z BMI wyższym niż 25. Ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej u osoby otyłej jest 1,5 razy wyższe, niż u osoby z prawidłowym BMI. U kobiet z BMI pomiędzy 23 a 24,9 ryzyko to jest wyższe o 50%, a u mężczyzn o około 70%.
  • Udar mózgu. Osoby otyłe 2 razy częściej niż szczupłe doznają udaru mózgu wskutek zaburzeń krążenia w naczyniach doprowadzających krew do mózgu.
  • Nowotwory. U otyłych wykazano większą zapadalność na nowotwory macicy, piersi, jajnika, prostaty i jelita grubego.
  • Zaburzenia oddychania. Częste są przypadki hipowentylacji oraz bezdechu podczas snu.
  • Kamica pęcherzyka żółciowego. Wykazano, że u otyłych kobiet kamienie w woreczku żółciowym rozwijają się 6 razy częściej, niż u kobiet szczupłych.
  • Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe. Szkielet, stawy i mięśnie nie wytrzymują nadmiernego obciążenia ciałem. Występują stany zapalne i zwyrodnienia stawów, kręgosłupa oraz kończyn dolnych.
  • Żylaki kończyn dolnych. Utrudniony przepływ krwi, a dokładniej odpływ krwi żylnej z nóg powoduje powstawanie żylaków.
  • Obniżona tolerancja na stres
  • Zaburzenia cyklu miesiączkowego
  • Hirsutyzm. U kobiet otyłych często występuje nadmierne owłosienie, będące skutkiem zaburzeń hormonalnych.
  • Powikłania ciążowe. W przypadku kobiet otyłych istnieje wysokie ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu oraz przedwczesnego porodu i konieczności cięcia cesarskiego. Zwiększone też jest ryzyko wystąpienia u ciężarnej nadciśnienia lub cukrzycy.

Czynnikiem zwiększającym ryzyko zgonu silniej niż otyłość jest chyba tylko palenie papierosów. Prawdopodobieństwo zgonu osoby otyłej, niepalącej jest mniejsze niż osoby szczupłej, palącej. Rzucenie palenia jest zawsze wskazane, nawet jeśli skutkiem tego będzie przyrost masy ciała.

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje otyłości w zależności od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej: typu "jabłko" i typu "gruszka". Uwarunkowane są hormonalnie oraz genetycznie. Otyłość typu "jabłko" polega na odkładaniu się tłuszczu w jamie brzusznej, nazywana jest otyłością brzuszną (wisceralną). Ten typ rozwija się głównie u mężczyzn i niesie ze sobą wysokie ryzyko chorób układu krążenia i innych zaburzeń. Tłuszcz brzuszny łatwo jest zrzucić - już przy spadku masy ciała o 5-10% (spowodowanym ujemnym bilansem energetycznym) redukcja tkanki tłuszczowej jest znaczna, co prowadzi do szybkiej poprawy stanu zdrowia. Otyłość typu "gruszka" polega na odkładaniu się tkanki tłuszczowej w okolicach udowo-pośladkowych i występuje przeważnie u kobiet. Po menopauzie, kiedy ustaje produkcja hormonów płciowych, u kobiet może też rozwijać się otyłość brzuszna.

Jak jeść, aby nie przytyć?

Największym wrogiem sylwetki i masy ciała jest podjadanie między posiłkami. Należy unikać słodkich przekąsek typu chipsy, ciasteczka, cukierki, czekolada czy orzechy. Są one bardzo kaloryczne. Oto kilka przykładów przekąsek drobnych i zdrowych:

  • świeża marchewka
  • surowa kalarepka
  • płatki owsiane z kefirem
  • liście sałaty
  • ogórek zielony z koperkiem
  • pomidor z cebulą
  • melon
  • chudy twarożek
  • kromka ciemnego pieczywa
  • sok pomidorowy
  • kiszona kapusta