Czym jest ciemne niebo? Chroni je m.in. Izerski Park Ciemnego Nieba

W Polsce mamy dwa parki ciemnego nieba i co najmniej kilka miejsc, w których jego naturalne walory również podlegają ochronie. Czym jest ciemne niebo? Na czym polega jego ochrona? I dlaczego warto je chronić, nawet jeśli nie jest się miłośnikiem astronomicznych obserwacji? Odpowiadamy.

Spis treści:

Ciemne niebo – co to jest?
Na czym polega zanieczyszczenie światłem?
Jakie są skutki zanieczyszczenia światłem?
Obszary ochronne ciemnego nieba w Polsce

Ciemne niebo – co to jest?

„Ciemne niebo” to program, który został zainicjowany w 2004 roku przez Zarząd Stowarzyszenia POLARIS – OPP z siedzibą w Sopotni. W związku z jego utworzeniem prowadzone są różne działania na rzecz zachowania naturalnych walorów nocnego nieba oraz ochrony obszarów z ciemnym niebem przed postępującymi zanieczyszczeniami świetlnymi. Wśród nich można wyróżnić m.in.:

prowadzenie ewidencji obszarów ochrony ciemnego nieba;
określanie urządzeń oświetleniowych, które zapobiegają ucieczce światła w niebo;
wymianę nieprawidłowego oświetlenia;
pozyskiwanie funduszy na potrzebne modyfikacje oświetlenia;
rozmowy z lokalnymi władzami na temat redukcji zanieczyszczeń światłem;
promowanie idei ochrony ciemnego nieba.

Przeczytaj również: Szukasz darmowych odpowiedzi do podręczników z fizyki? Poznaj nowy serwis edukacyjny!

Na czym polega zanieczyszczenie światłem?

Zanieczyszczenie światłem to nadmierne oświetlenie konkretnych obszarów nocą, spowodowane sztucznym światłem pochodzącym z wielu źródeł. Efekt ten najlepiej widać w gęsto zaludnionych miastach, gdzie światło rozchodzi się z różnych miejsc – m.in. latarni ulicznych, oświetlenia obiektów oraz reklam – i rozprasza się w atmosferze, przy okazji oświetlając również miejsca, w których nie jest to potrzebne. W ten sposób nad miastem tworzy się świetlna łuna, która sprawia, że niebo staje się dużo mniej widoczne i nawet nocą nie panują na tym obszarze zupełne ciemności.

Choć zanieczyszczenia światłem nie da się całkowicie wyeliminować z miast, to można starać się mu przeciwdziałać, by zmniejszyć je chociaż częściowo. Mogą w tym pomóc działania takie jak m.in.:

zrezygnowanie z oświetlenia tam, gdzie nie jest ono konieczne;
instalowanie lamp, które nie emitują światła w nieodpowiednich kierunkach;
całkowite wyłączanie świateł w godzinach, w których jest ono najmniej potrzebne;
zmniejszanie mocy światła w miejscach, których jest to możliwe;
tworzenie obszarów ciemnego nieba (np. Izerski Park Ciemnego Nieba).

Przeczytaj również: Cztery księżyce Jowisza widoczne z Ziemi. Jak najlepiej je obserwować?

Jakie są skutki zanieczyszczenia światłem?

Większość ludzi zanieczyszczenie światłem wiąże jedynie z ograniczonymi możliwościami obserwacji nocnego nieba, ponieważ w miejscach, gdzie jego poziom jest wysoki, gwiazdy i inne obiekty astronomiczne są niewidoczne. Jest to jednak tylko jeden z wielu poważniejszych skutków zanieczyszczenia światłem. Możemy zaliczyć do nich również:

straty energetyczne wynikające z nieprawidłowo zaprojektowanych sieci oświetlenia (na poziomie nawet 20-30 proc.!);
problemy w rozwoju roślin;
dezorientację u prowadzących nocny tryb życia zwierząt;
zaburzenia cyklu dobowego u ludzi i zwierząt, które powodują złe samopoczucie;
wahania hormonalne u ludzi, skutkujące rozwojem niektórych chorób nowotworowych.

Przeczytaj również: Zorza polarna. Dlaczego nad Polską jest czerwona?

Obszary ochronne ciemnego nieba w Polsce

Jednym ze sposobów na walkę z zanieczyszczeniem świetlnym jest tworzenie terenów, które są przed nim chronione, takich jak parki i inne obszary ciemnego nieba, czyli miejsca, w których podjęto świadome kroki w kierunku redukcji zanieczyszczenia światłem.

Tego typu parki mamy w Polsce dwa: Izerski Park Ciemnego Nieba (zlokalizowany częściowo w Polsce i częściowo w Czechach) i Park Gwiezdnego Nieba „Bieszczady”. Są to miejsca, w których ciemność jest obecnie wysoka i należy ją utrzymywać, dlatego panują tam ścisłe zasady dotyczące oświetlenia. Parki ciemnego nieba są wykorzystywane do obserwacji astronomicznych oraz edukacji w tym zakresie, a także do promowania idei ochrony ciemnego nieba.

Obszarów ochrony ciemnego nieba w Polsce wpisanych do ewidencji łącznie z parkami mamy siedem. Pozostałe pięć to nieco mniejsze tereny (np. w konkretnej miejscowości), w których zdecydowano się podjąć kroki prowadzące do redukcji sztucznego światła i poprawy widoczności ciemnego nieba. Są to:

Sopotnia Wielka (cała miejscowość),
Palowice (część miejscowości),
Izdebno oraz Chalin (tj. Ostoja Ciemnego Nieba),
Dobre Miasto (bierna ochrona),
Ostrowik (część miejscowości).

Prócz nich istnieją również inne, mniejsze obszary ochrony, które nie są wpisane do ewidencji ze względu na swój niewielki teren. Najczęściej postanowiono w nich trwale lub czasowo ograniczyć emisję sztucznego światła np. ze względu na środowisko naturalne albo obserwacje astronomiczne.