Richard Wilhelm Wagner był niemieckim kompozytorem. Urodził 22 V 1813 w Lipsku. Na początku zafascynowany był twórczością literacką. Później rozpoczyna uczyć się gry na skrzypcach i fortepianie. Gdy kończy gimnazjum wstępuje na uniwersytet jako studiosus musicae. Wtedy to podejmuje naukę kontrapunktu

u Weinliga. Z wczesnych kompozycji Wagnera nie wiele z nich zasługuje na jakieś większe uznanie. Na próżno zabiega o to, by wystawić jego pierwszą operę pt. Boginki (libretto opiera się na baśni Gozziego). Podobny los spotyka operę Zakaz miłości (na podstawie komedii Szekspira Miarka za miarkę), którą wykonano tylko jeden raz w Magdeburgu, kiedy dyrektorem był sam Wagner. Były to lata 1834-36. Gdy trupa aktorska zostaje rozwiązana Wagner przenosi się do Królewca. Tam też pełni funkcję dyrektora teatru. W 1836 żeni się z aktorką Minną Planer (1809-66). Niestety małżeństwo nie należy do udanych i kończy się rozwodem w 1861 roku.

Niedługo później teatr, w którym dyrektorem jest Wagner przeżywa bankructwo i on sam musi przenieść się

w inne miejsce. W 1837 roku zostaje dyrygentem przy teatrze w Rydze. Dwa lata później opuszcza to miejsce

w ogromnej konspiracji (z powodu wierzycieli) i wyjeżdża do Paryża. Problemy finansowe zmuszają go do wykonywania różnych zajęć. I tak na przykład podejmuje się pisania krytyk w codziennej prasie.

Dla jego twórczości olbrzymie znaczenie ma kontakt z artystycznym środowiskiem Paryża. Tam styka się

z wielkim teatrem operowym, poznaje wybitnych artystów, których utwory wywierają olbrzymi wpływ na jego twórczość (Meyerbeer, Berlioz, a w szczególność Liszt, z którym przez wiele lat się przyjaźnił). W Paryżu Wagner kończy pisać operę Rienzi i komponuje pierwszy utwór dramatyczny. Jest to Holender tułacz według własnego libretta. Obydwa te dzieła uzyskują olbrzymie uznanie, a kompozytor przeżywa ogromny sukces.

W 1843 Wagner zostaje dyrygentem Królewskiej Opery w Dreźnie. Ta funkcja przynosi mu olbrzymie uznanie, zwłaszcza wykonując kompozycje Ludwiga van Beethovena. Kolejna opera Tannhauser wystawiona zostaje

w czasach drezdeńskich. Pracuje wtedy również nad operą Lohengrin i Śpiewacy norymberscy. Szkicuje również Pierścień Nibelunga.

W czasach Wiosny Ludów Wagner stawia się po tej rewolucyjnej stronie barykady. Jego uznanie dla ruchów wolnościowych odnaleźć możemy już dużo wcześniej. Gdy upada powstanie listopadowe, kompozytor pisze uwerturę Polonia (1836). Czynnie włącza się do walki i utrzymuje kontakt ze środowiskiem rewolucyjnym. Pisze artykuły, roznosi ulotki podczas powstania majowego w Dreźnie (1849). Gdy rewolucja zostaje stłumiona emigruje i osiedla się w Zurychu. Tam pisze dzieła filozoficzno-teoretyczne, teorię dramatu muzycznego (Opera i dramat, 1851), a także część Pierścienia Nibelunga.

Inspiracją do powstania Tristana i Izoldy jest uczucie, jakim darzy Matyldę Wesendonck. W 1858 roku opuszcza Zurych i udaje się w podróż po Europie. Tristana i Izoldę kończy w Lucernie, natomiast w Paryżu 1861 wystawia Tannhausera. Jednak to ostatnie dzieło zostaje szybko zdjęte z afisza. W tym samym roku Wagner na skutek amnestii powraca do Niemiec. Tam jego sztuka zaczyna zdobywać coraz o większą liczbą zwolenników. Król bawarski Ludwik II wielki mecenas sztuki, okazuje się wielkim przyjacielem i protektorem jego twórczości. Król spłaca jego długi i finansuje premierę Tristana i Izoldy w Monachium (1865). Niedługo potem Wagner został posądzony o defraudację państwowych pieniędzy, co doprowadziło do jego wyjazdu do Triebschen k. Lucerny. Tam kończy Śpiewaków norymberskich.

W czasach, kiedy przebywał w Monachium zbliża się mocno do córki Liszta - Cosimy, która jest żoną pianisty

i dyrygenta Bülowa.

W Monachium odbywają się premiery następujących dzieł: Śpiewacy norymberscy (1868), Złoto Renu (1369)

i Walkirie(1870). Ogromny wpływ na poglądy filozoficzne kompozytora, wywierają w tym czasie spotkania

z Nietzschem. W 1872 Wagner przenosi się do Bayreuth. Tam rozpoczyna budową ogromnego gmachu operowego, który służyłby do wystawiania jego dramatów muzycznych. Finansowo pomagają mu przyjaciele oraz król Ludwik. Uroczyste otwarcie następuje w 1876 roku i połączone jest z czterodniowym wykonaniem tetralogii Pierścień Nibelunga. Teatr ten zyskuje przydomek świątynia sztuki i do dnia dzisiejszego wystawia się tam jego dramaty. W Bayreuth powstaje również kilka rozpraw filozoficznych Wagnera oraz ostatni dramat muzyczny Parsifal. Wagner umiera w Wenecji w 13 II 1883.

Wagner to wybitny przedstawiciel tzw. niemieckiego stylu neoromantycznego. Najważniejsze w jego twórczości muzycznej są dramaty sceniczne. Reszta utworów nie ma tak olbrzymiego znaczenia. W pierwszym okresie swojej twórczości, pisze m.in. operę Rienzi, która prezentuje styl heroicznej opery francuskiej. Drugi okres twórczości to kontynuacja tradycji niemieckiej opery romantycznej. Powstaje wtedy Holender tułacz, które to dzieło wykazuje tradycyjny podział. Występują tu arie, recytatywy oraz sceny zespołowe. Różnica polega jedynie na współdziałaniu ze sobą orkiestry oraz tekstu i muzyki, co należy już do zapowiedzi nowej formy, jaką jest dramat muzyczny. Motywem przewodnim tego dramatu jest walka człowieka z nadprzyrodzonymi siłami oraz zastosowanie motywu- idei uwolnienia poprzez śmierć. Zastosowanie podobnej idei ma miejsce w operze Tannhauser. W niej kompozytor umieścił legendę o przygodach minnesingera, która pochodzi z XIII wieku. Średniowieczna saga opowiadająca o strażnikach pilnujących świętego Graala stanowi treść opery Lohengrin.

W ostatnim okresie twórczości odnaleźć możemy cykl Pierścień Nibelunga, którego treść opiera się na podstawie średniowiecznego eposu germańskiego, który opisuje walkę młodości ze starością.

W Tristanie i Izoldzie natomiast, kompozytor wykorzystuje celtyckie podanie traktujące o doskonałej miłości.

W Śpiewakach norymberskich Wagner porzuca tematykę legend i bogów. Treść stanowi wychwalanie siły narodu niemieckiego, a zamiast pojedynczych bohaterów główną rolę odgrywa całe państwo.

Do tematyki, jaką zastosował w Lohengrinie powróci w misterium religijnym Parsifal. Jego treść opisuje walkę dobra ze złem oraz zbawczą moc czystej miłości.

Trzeci okres twórczości to realizacja idei, jaką było powstanie syntetycznego dzieła sztuki - Gesamtkunstwerk.

W tym dziele w podstawowe znaczenie mają złączone ze sobą słowo i muzyka. Brak to podziału na mniejsze części: arie, duety itd. Całość dramatu opiera się na tekście.

Podstawowym elementem w dramacie muzycznym jest, tzw. niekończąca się melodia unendliche Melodie. Melodia nie posiada wcięć i jest nacechowana silnym dramatyzmem. Niejednokrotnie pozbawiona jest ram metrycznych nawet w partiach instrumentalnych. Do najważniejszych elementów należą: motywy przewodnie oraz ich przekształcenia. Widać w tych miejscach olbrzymi wpływ Beethovena i jego techniki przetworzeniowej. Motywy pełnią ważną funkcję w treści opery. Przy ich pomocy leitmotywy (motywy przewodnie) odbywa się komentarz tekstu literackiego oraz uzyskana jest ponadto spójność formy. Rozwinięcie tej techniki następuje

w Pierścieniu Nibelunga.

Instrumentacyjnie wyróżnić można Tannhausera i Pierścień Nibelunga gdzie występuje rozbudowany orkiestrowy aparat oraz użycie niespotykanych często instrumentów (należą do nich tzw. tuby wagnerowskie). W Śpiewakach norymberskich mamy dominację faktury polifonicznej i diatonicznej harmoniki.

Najbardziej rozbudowana harmonia występuje w Tristanie i Izoldzie. Wagner korzysta jeszcze

z systemu dur-moll, ale stosuje bogatą chromatykę. Prowadzenie melodii oraz łączenie akordów odbywa się poprzez zastosowanie dźwięków prowadzących.

Dzieła literackie służą Wagnerowi do podbudowy teoretycznej swych dzieł. Zwracał również olbrzymią uwagę na estetykę oraz filozofię. Do głównych jego zainteresowań należała rola mitów w sztuce oraz ich wpływ na życie społeczne i religijne. Wagner oparł swoją filozofię na poglądach Jana Jakuba Rousseau, Herdera, Comte'a, Feuerbacha, Schopenhauera i Nietzschego. Twórczość Ryszarda Wagnera odbiła się szerokim echem w świecie muzycznym. Do jego kontynuatorów na gruncie muzyki polskiej należeli: Munchheimer, Żeleński, Jarecki, Stojowski.

Ważniejsze kompozycje Wagnera

Opery i dramaty muzyczne:

  • - Wesele (Die Hochzeit, 1832-33)
  • - Boginki (Die Feen 1833-34)
  • - Zakaz miłości (Das Liebesverbot, 1835-36)
  • Rienzi, der Letzte der Tribunen (1838-40)
  • Holender tułacz (Der fliegende Hollander, 1841)
  • Tannhauser und der Sangerkrieg auf Wartburg (1843-45)
  • Lohengrin (1845-18)
  • -Pierścień Nibelunga (Der Ring des Nibelungen}: Złoto Renu (Das Rheingold, 1853-54), Walkiria (Die Walküre, 1854-56), Siegfried (1851-69), Zmierzch bogów (Gotterdammerungg, 1850-74)
  • Tristan i Izolda (1857-59)
  • Śpiewacy norymberscy (Die Meistersinger von Nürnberg, 1862-67)
  • Parsifal (1877-82)

Dzieła na chór i orkiestrę:

  • Kantata noworoczna (1835)
  • Yolkshymne (1837)
  • Descendons (1840)
  • Das Liebesmahl der Apostel (1843)

Dzieła na chór męski a capella

  • Weihegruß (1843)
  • Gruß seiner Treuen an Friedrich August den Geliebten (1844)
  • An Webersgrabe (1844)

Dzieła orkiestrowe

  • uwertury: d-moll (1831) i C-dur (1832)
  • Polonia (1836)
  • Rule Britannia (1837)
  • Faust (1840)
  • Symfonia C-dur (1832)
  • Siegfried-Idyll (1870)
  • Marsz na setną rocznicę ogłoszenia niepodległości USA (1876)

Muzyka fortepianowa

  • - 2 sonaty: B-dur op. l (1831), A-dur op. 4 (1832);
  • Polonez D-dur na 4 ręce (1832)
  • Kartki z albumu i inne pieśni - op. 5 do Fausta Goethego (1831)
  • Der Tannenbaum (1838)
  • Les deux grenadiers (1840)
  • 5 Gedichte (Wesendonk-Lieder, 1857-58)

Wyciągi fortepianowe oper Donizettiego, Halevy'ego, IX Symfonii L. van Beethovena.

Opracowania partytur Glucka, Palestriny, Mozarta.

Pisma:

  • Die Kunst und die Revolution (1849)
  • Das Kunstwerk der Zukunft (1849)
  • Oper und Drama (1851)
  • Zukunftsmusik (1860)
  • Uber Staat und Religion (1864)
  • Religion und Kunst (1880)