Absolutyzm oświecony jest następcą absolutyzmu; jako teoria sprawowania władzy pojawił się w XIX wieku. O ile absolutyzm zakładał, iż władza rządzącego monarchy jest mu nadawana przez Boga, o tyle według zasad absolutyzmu oświeconego władza, którą wykonywał monarcha była mu powierzana przez lud tzn. lud legitymuje króla do wykonywania przez niego władczych obowiązków. Podstawą tej legitymizacji była tzw. umowa społeczna. Zgodnie z nią do praw mieszkańców monarchii absolutnej należała wolność zarówno osobista jak i cywilna, wolność słowa i opinii.

Zmiana podejścia do władcy i zaprzestanie traktowania go jako pomazańca bożego wymusiło także rozpoczęcie wprowadzania zmian i przeprowadzania reform.

Głównymi przedstawicielami absolutyzmu oświeconego byli: król pruski Fryderyk II, cesarz austriacki Józef II oraz caryca Rosji Katarzyna II. Wszyscy ci władcy za czasów swoich rządów wprowadzili szereg reform prowadzących do pewnego zeświecczenia państwa oraz uregulowania stosunków prawnych.

Głównym ociągnięciem króla pruskiego Fryderyka II było zniesienie tortur oraz przeprowadzenie reform w zakresie administracji oraz sądownictwa. Powołał on trzy nowe ministerstwa:

- Generalny Dyrektoriat,

- Ministerstwo Gabinetowe,

- Ministerstwo Sprawiedliwości.

Do zadań Generalnego Dyrektoriatu należały sprawy z zakresu policji, wojska oraz finansów, do zadań Ministerstwa Gabinetowego należały sprawy związane ze sprawami zagranicznymi natomiast Ministerstwo Sprawiedliwości zajmowało się sądownictwem oraz sprawami wyznaniowymi.

Przeprowadzona reforma administracji spowodowała centralizację administracji lokalnej oraz podział państwa na departamenty kamer oraz powiaty.

Tak jak król pruski, cesarz austriacki Józef II scentralizował swoje państwo. Administracja państwowa została połączona centralnie, administracja lokalna została ujednolicona, natomiast państwo zostało podzielone na gubernie, cyrkuły, miasta i dominia. Władza w państwie została podzielona pomiędzy pięć resortów:

- Nadworna Rada Wojenna - do jej kompetencji należały sprawy związane z armią i wojskowością,

- Nadworna Izba Skarbowa - do jej zadań należały sprawy finansowe,

- Kancelaria Stanu - zajmowała się ona sprawami zagranicznymi a także do jej kompetencji należało zarządzania monarszym dworem,

- Najwyższa Izba Sprawiedliwości - która odpowiadała za sądownictwo,

- Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko - Austriacka odpowiadająca dzisiejszemu ministerstwu spraw wewnętrznych.

Powołana została także Rada Stanu jako organ doradczy monarchy, do zadań której należała także kontrola działalności pozostałych pięciu resortów.

Cesarz przeprowadził także inne reformy w zakresie spraw administracyjnych, społecznych, gospodarczych, skarbowych, kościelnych, sądowniczych i szkolnych.

Caryca Rosji Katarzyna II także dążyła do scentralizowania administracji i całkowitego jej podporządkowania monarsze. Za jej rządów powołany został Senat Rządzący, który miał pełnić funkcje organu doradczego. Potem przejął on zadania związane z gospodarką finansami, skarbowością, a także sądownictwem. Senat Rządzący stanowił także sąd najwyższy. W celu kontrolowania, monitoringu i nadzoru nad Senatem powołano prokuraturę na czele z generalnym prokuratorem.

Caryca Katarzyna II przeprowadzając reformę administracji podzieliła Rosję na okręgi administracyjne tzw. gubernie, a te na prowincje, które dzieliły się na dystrykty.

Absolutyzm oświecony przetarł drogę głębszym społeczno-prawnym reformom a także zmianom gospodarczym. Mimo, iż głównym celem reform nie było przekształcenie istniejącego porządku społeczno-polityczno-gospodarczego a jedynie nadanie mu nowych ram i uporządkowanie istniejących zasad, pozwoliły one na bardziej radykalne zmiany systemów. Najważniejszym przesłaniem, jakim kierowali się władcy absolutyzmu oświeconego było podporządkowanie sobie władzy w państwie i stworzenie scentralizowanego aparatu władzy skupionego w rękach monarchy.