Promieniowanie to emitowanie oraz przenoszenie energii na pewne odległości. Energie można wysyłać w formie ciepła, światła, fal elektromagnetycznych i w formie cząsteczek W naszym środowisku jest kila przeróżnych źródeł promieniowania. Występują źródła naturalne, jak Słońce oraz sztuczne, jak lampa, grzejnik, nadajnik telewizyjny albo radiowy.
Promieniowanie nas praktycznie otacza. Jesteśmy ciągle w nim zanurzeni.
Atomy, z których złożona jest cała materia, skonstruowane są z jądra, które otoczone jest chmurą elektronów. Jądro posiada nukleony dwóch typów: protony, mające dodatnie ładunki elektryczne i neutrony nie posiadające ładunku. Na trwałość jądra wpływa konkretna proporcja ilości neutronów do ilości protonów- dla najlżejszych jąder równa się ona 1:1, dla ciężkich jąder wzrasta do ponad 1,5:1.
Promieniotwórczość jest to proces spontanicznego wysyłania energii z jąder nietrwałych. Atomy pewnego pierwiastka są w stanie posiadać przeróżną ilość neutronów-mówimy wtedy o izotopach .Spośród znanych nam około 2500 izotopów, jedynie 10% to izotopy stabilne pozostała część to izotopy promieniotwórcze.
W procesie promieniotwórczego rozpadu jądro emituje energię w formie promieni alfa i beta ( strumień cząsteczek) lub promieni elektromagnetycznych ( promieni rentgenowskie i gamma)
Promienie gamma posiadają ogromną przenikliwość oraz łatwo wnikają przez ciało ludzkie. Przed tego rodzaju promieniowaniem uchroni konkretnie gruba warstwa ołowiu, betonu albo wody.
Promienie alfa-ciężkie i powolne jądra helu- bardzo prosto zatrzymać kartką papieru na przykład dłonią. Promienie beta-gwałtownie przemieszczające się elektrony-hamuje je płytka aluminium.
Promieniowanie neutronowe to strumień neutronów o ogromnej przenikliwości- na ogół bierze się
z reaktorów. Osłonę przed nim może stanowić gruba warstwa ołowiu albo betonu.
Do rozpadu pierwiastka promieniotwórczego nie dochodzi jednocześnie w całej jego masie, ale w taki sposób, iż w takich samych oraz bardzo dokładnie zdefiniowanych dla poszczególnych pierwiastka odstępach czasu, nazywanych okresem połowicznego rozpadu albo półokresem, rozpada się połowa jego atomów. Okresy te wahają się od ułamków sekundy do miliardów lat.
Miarą aktywności substancji promieniotwórczej jest bekerel (Bq) Jeden bekerel jest to aktywność materiału, w którym jedna przemiana jądrowa zachodzi w czasie jednej sekundy.
Gdy promienie jądrowe spotkają na swojej drodze atomy albo cząstki, są w stanie pozbawić je części albo wszelkich elektronów zostawiając jony. Zdefiniowane promieniowanie jest zatem promieniowaniem jonizującym- jest ono bardzo szkodliwe dla naszego życia Im dłuższy czas naświetlania, tym większe zagrożenie zdrowia. Jonizacja jest w stanie przekształcić strukturę cząstek, z których skonstruowane są organizmy żywe. Powoduje to wzrost prawdopodobieństwa zachorowania na nowotwory. Dłuższe promieniowanie jonizujące może być nawet być śmiertelne dla żywych komórek. Promieniowanie jonizujące jesteśmy w stanie wykryć na przykład przy pomocy licznika Geigera-Mullera.
Promieniotwórczość jest również pożyteczna. Substancje radioaktywne są także naszymi sprzymierzeńcami, wówczas gdy wykorzystuje się je do walki z chorobami nowotworowymi. Ilość promieniowania wykorzystywanego w radioterapii jest zawsze pod kontrolą, by nie zabić zdrowych komórek.
Miarą ryzyka pojawienia się szkody biologicznej jest dawka promieniowania, którą otrzymują tkanki. Dawkę tę mierzy się w siwertach (Sv).Jedno prześwietlenie klatki piersiowej sprawia, że naszemu organizmowi dostarczona jest dawka promieniowania wynosząca 0,02mSv. Przeciętną dawkę napromienienia jaką uzyskujemy w czasie 12 miesięcy przeciętny Polak równa jest w przybliżeniu 3,5mSv. Trzeba także wiedzieć, iż dodatkowa dawka jaką wchłaniana przez statycznego obywatela w 1991 roku- wybuch w Czarnobylu- równa była 0,005 mSv.
Cały czas jesteśmy nastawieni na wpływ promieniowania jonizującego tzw. promieniowania tła
Zauważyć można także, iż największy udział w rocznej dawce ma radon, gaz promieniotwórczy który pochodzi z rozpadu uranu będącego się w skałach, glebie, substancjach budowlanych. Radon magazynuje się przede wszystkim w pomieszczeniach zamkniętych (piwnicach), skonstruowanych z kamienia.
Promieniowanie jonizujące powoduje także niebezpieczeństwo dla zdrowia człowieka. To jest powodem, że wykorzystując czy stosując je, trzeba zachować pewne środki ostrożności, czyli przestrzegać zasad ochrony radiologicznej.
TRZY GŁÓWNE ZASADY OCHRONY RADIOLOGICZNEJ
1. Im krótszy czas przebywania niedaleko źródła promieniowania tym mniejsza dawka
2. Im dalej od źródła promieniowania tym bezpieczniej
3. Osłona osłabia promieniowanie
Promieniowanie jonizujące powoduje pewne niebezpieczeństwo, jak również przynosi człowiekowi duże korzyści m.in.;
1. w medycynie do naświetlania komórek nowotworowych złośliwych
2. oczyszczania lekarstw oraz żywności
3. w geologii oraz archeologii do oceny wieku skał lub wykopalisk
4. w przemyśle- defektoskopia radiograficzna-odkrywanie utajonych skaz oraz defektów strukturalnych substancji
5. w przemyśle chemicznym- przyśpieszanie procesów chemicznych
6. energetyka jądrowa
napisał prof. dr hab. Aleksander Wcisło
