Odporność jest to zdolność organizmu do rozpoznawania, unieczynniania i likwidacji nieznanych elementów i struktur, które znajdą się wewnątrz organizmu stanowiąc dla niego zagrożenie. Mechanizmy odporności bada nauka o nazwie immunologia. Drobnoustrój, który dostaje się do organizmu i wywołuje odpowiedź immunologiczną nazywany jest antygenem.
Odporność dzieli się na kilka typów. Istnieje podział na odporność czynną i bierną .
ODPORNOŚĆ CZYNNA to odporność, która rozwija się w zetknięciu z antygenem. Organizm "uczy się" rozpoznawać antygen. Wyróżnia się odporność czynną naturalną - nabytą dzięki temu, że organizm został zakażony i samodzielnie się z tym uporał, oraz odporność czynną sztuczną, nabytą dzięki podaniu szczepionki.
ODPORNOŚĆ BIERNA jest to odporność osiągana dzięki podaniu gotowych przeciwciał. Wyróżnia się odporność bierną naturalną, występującą u dzieci i związaną z faktem, że organizm matki przekazuje płodowi swoje przeciwciała, które pozostają w nim aktywne przez jakiś czas, oraz odporność bierną sztuczną osiąganą dzięki podaniu surowicy odpornościowej.
Innym podziałem jest rozróżnienie odporności swoistej i nieswoistej.
ODPORNOŚĆ NIESWOISTA jest odpornością niespecyficzną, wrodzoną. Istnieje dzięki uzbrojeniu organizmu w naturalne bariery ochronne - mechaniczne i chemiczne. Bariery te to między innymi skóra, błony śluzowe i różnego typu wydzieliny. Jest ona również wynikiem istnienia pewnych mechanizmów ochronnych na poziomie komórkowym. Organizmy zwierzęce posiadają komórki odpornościowe: fagocyty - makrofagi.
Pierwszym elementem blokującym czynniki atakujące organizm jest nieuszkodzona skóra oraz lizozym, enzym zawarty we łzach i w ślinie. Lizozym eliminuje niektóre drobnoustroje niszcząc otoczki ich komórek.
Jeśli chodzi o przewód pokarmowy, broni się on przed szkodliwymi mikroorganizmami za pomocą kwasu solnego oraz enzymów wytwarzanych przez żołądek.
W układzie oddechowym funkcję ochronną pełni śluz, który jest w stanie poradzić sobie z wieloma bakteriami. Zatrzymuje je, po czym swoje działanie rozpoczynają fagocyty, które unieszkodliwiają bakterie. Następnie są one eliminowane za pomocą rzęsek nabłonka śluzówki. Gdy organizm zostanie zaatakowany przez nieznane substancje i drobnoustroje chorobotwórcze, reaguje bardzo szybko poprzez takie odruchy obronne, jak.: kichanie, kaszel, odruch wymiotny i biegunka.
Jeżeli jakieś drobnoustroje zdołały ominąć pierwsze bariery ochronne, organizm uruchamia dalszenieswoiste mechanizmy obronne. Podwyższona temperatura organizmu jest objawem walki z drobnoustrojami, stwarza ona bardziej niekorzystne warunki dla patogenów.
Komórki zaatakowane przez wirusy wytwarzają interferony. Są to specyficzne białka umożliwiające walkę z drobnoustrojami. Organizm ludzki produkuje wiele rodzajów takich białek. Wzmagają one aktywność limfocytów, niszczenie komórek zawierających już w sobie wirusy. Wspomagają też pożeranie (fagocytowanie) drobnoustrojów.
Jeżeli mechanizmy odporności wrodzonej, nieswoistej, zawiodą, uruchomiona zostaje odporność swoista.
ODPORNOŚĆ SWOISTA, nabyta, to odporność związana z układem krążenia i procesami, które w nim zachodzą, a których celem jest ochrona organizmu. Odpowiadają za nią limfocyty B, limfocyty T jak również makrofagi, czyli komórki układu immunologicznego.
LIMFOCYTY B - są to komórki biorące udział w tworzeniu tzw. odporności humoralnej. Jest ona warunkowana przez przeciwciała, czyli specyficzne białka, które potrafią swoiście wiązać się z antygenem. Limfocyty B to komórki, które uaktywniają się przede wszystkim, gdy organizm zostaje zaatakowany przez bakterie.
LIMFOCYTY T - komórki układu odpornościowego wytwarzane w grasicy. Są one wyposażone w specyficzne receptory rozmieszczone na ich powierzchni. Zróżnicowanie receptorów powierzchniowych sprawia, że poszczególne limfocyty T mają zdolność rozpoznania niebezpiecznych komórek obcych i odróżnienia ich od komórek organizmu. Limfocyty T są więc niezbędne, aby zapewnić organizmowi prawidłową odporność komórkową. Odporność komórkowa jest główną bronią przeciw komórkom zaatakowanym przez wirusy oraz przeciw komórkom nowotworowym. Działanie limfocytów T odpowiada za reakcję odrzucenia przeszczepów oraz za wiele reakcji alergicznych.
FUNKCJONOWANIE ODPOWIEDZI IMUNOLOGICZNEJ
Odpowiedź immunologiczna jest wieloetapowa, składa się zarówno z odpowiedzi swoistej jak i nieswoistej.
- Antygeny wnikają do organizmu mimo mechanicznej osłony, jaką stanowi skóra i błony śluzowe.
- Następuje atak makrofagów ( komórek żernych), które pochłaniają drobnoustroje i wirusy.
- Makrofagi trawią antygen dzieląc go na mniejsze fragmenty. Fragmenty antygenów znajdują się na powierzchni makrofagów i są prezentowane limfocytom T.
- Antygen jest rozpoznawany przez limfocyty T.
- Limfocyty T aktywują się i licznie namnażają. Niektóre z nich przystępują do walki z zakażonymi komórkami w celu ich wyeliminowania. Pozostałe wysyłają cytokiny, czyli specjalne przekaźniki chemiczne odbierane przez limfocyty B.
- Pobudzone limfocyty B zwiększają swoją liczbę i wytwarzają odpowiedni rodzaj przeciwciał. Przeciwciała te reagują wyłącznie z antygenem, który wcześniej został zidentyfikowany dzięki limfocytowi T, i unieszkodliwiają go.
- Inwazja drobnoustrojów zostaje opanowana.
- Niewielka ilość limfocytów T jak również limfocytów B przekształca się w komórki zapewniające pamięć immunologiczną. Dzięki temu przy ponownym ataku tego samego rodzaju antygenów możliwa jest szybka odpowiedź immunologiczna.
Odporność immunologiczną upośledza wirus HIV. Wywołuje on AIDS czyli zespół nabytych defektów układu odpornościowego.
Mechanizm nabywania odporności wykorzystuje się między innymi w produkcji szczepionek na różnego typu infekcje.
SZCZEPIONKA uodpornia organizm na jedna konkretną chorobę. Szczepiąc organizm, podaje się mu wirusy albo drobnoustroje chorobotwórcze, jednak są one martwe lub znacznie słabsze niż zwykle.
W składzie SUROWICY znajdują się już rozwinięte przeciwciała. Podaje się ją osobie chorej, aby sprowokować szybką odpowiedź immunologiczną organizmu na zakażenie. Surowicę podaje się przy ukąszeniach przez zwierzęta jadowite lub dotknięte wścieklizną.
Reakcje immunologiczne są ważnym zjawiskiem, którego nie można ominąć podczas wykonywania przeszczepów oraz przetaczania krwi. Są one również przyczyną komplikacji ciąży, ponieważ w niektórych wypadkach może nastąpić konflikt serologiczny. Wszystkie te problemy wynikają z tego, że zarówno erytrocyty ludzkie jak i te wytwarzane przez organizmy pozostałych ssaków posiadają na swojej powierzchni antygeny odpowiedzialne za grupę krwi.
Wyróżnia się dwa rodzaje antygenów: A oraz B. Jeżeli w krwi lub tkankach, jakie zostają przeniesione np. podczas zabiegów medycznych do organizmu, znajdują się obce antygeny, jakich nie ma krew gospodarza, następuje wstrząs anafilaktyczny lub odrzucenie przeszczepu. Dzieje się tak, ponieważ osocze krwi zawiera tak zwane aglutyniny, to znaczy przeciwciała, atakujące inne antygeny niż antygeny ich krwinek.
Istnieją następujące grupy krwi człowieka: 0, A, B oraz AB.
Grupa krwi A posiada antygen A, grupa B ma antygen B, grupa AB ma antygeny A i B a grupa 0 nie ma żadnych antygenów.
KONFLIKT SEROLOGICZNY
Niezależnie od antygenów A i B istnieje antygen Rh. Występuje on na krwinkach u osobników z krwią oznaczaną jako Rh+. Przy braku tego antygenu krew klasyfikuje się jako Rh-. Do konfliktu serologicznego dochodzi, kiedy płód odziedzicza po ojcu grupę krwi Rh+ a matka ma grupę krwi pozbawioną czynnika Rh, czyli krew Rh-. Może to prowadzić do wielu komplikacji, jeżeli podczas wcześniejszej ciąży, a właściwie porodu, antygeny Rh+ przeniknęły do układu krążenia matki. Wówczas w jej surowicy pojawiają się przeciwciała anty Rh+. W następnych ciążach organizm matki traktuje płód z grupą krwi Rh+ jak niepożądany organizm obcy, co prowadzić może do uszkodzenia, a w niektórych przypadkach do śmierci płodu.
