oko

Argusowe oko ARGUS

ciemno choć oko wykol - bardzo ciemno; nieprzenikniona ciemność; egipskie ciemności: Bała się strasznie. Było ciemno choć oko wykol, a jakby tego było mało, sytuację pogarszało ponure wycie wiatru. Zadrżała z przerażenia i obrzydzenia.

bez zmrużenia oka (bez mrugnięcia okiem) - 1) z całkowitym spokojem, 2) (w znaczeniu negatywnym) bez wahania, nie przejmując się: 1) Gwałtowny atak przeciwnika w dyskusji przyjął bez zmrużenia oka; 2) Kiedy pytano go, jak mu idzie w szkole, kłamał bez zmrużenia oka.

coś jest widoczne gołym (nie uzbrojonym) okiem (też: widzieć /oglądać / coś gołym okiem) - coś jest doskonale widoczne, bez konieczności użycia przyrządów optycznych; coś jest oczywiste, jasne, bezsprzeczne: Facet nie umie jeździć na nartach - to widać gołym okiem. O, proszę, znowu się przewrócił.

(dostrzec coś, zobaczyć) kątem oka KĄT

mieć oko na kogoś (coś) (też: mieć kogoś /coś/ na oku) - zwracać na kogoś (coś) szczególną uwagę; obserwować kogoś (coś); pilnować kogoś (coś): I pamiętaj, będę miał cię na oku. Jeden nieprzemyślany ruch i pożałujesz.

oceniać coś (kogoś) na oko - oceniać coś (kogoś) powierzchownie; szacować coś bez wielkiej dbałości o szczegóły: W szpitalu można znaleźć wielu śmiałków, którzy popełnili ten sam błąd: ocenili na oko odległość między dwoma punktami i skoczyli. Przeważnie odległość ta okazywała się, niestety, większa niż sądzili.

oko w oko (też: stać /stanąć, stawać/ z kimś /czymś/ oko w oko) - bezpośrednio: stanąć twarzą w twarz z czymś (kimś) niebezpiecznym, groźnym: Lubię wyzwania, niebezpieczeństwo mnie podnieca, więc chciałbym kiedyś stanąć oko w oko z niedźwiedziem.

patrzeć (spoglądać, spojrzeć, zerkać) spod oka - spoglądać ukradkiem, nie wprost; zerkać na kogoś (coś) podejrzliwie: Nie miała odwagi spojrzeć mu prosto w oczy. Siadła więc nieco z boku i udawała, że całkowicie pochłania ją picie herbaty. Nie mogła się jednak powstrzymać i od czasu do czasu zerkała nań spod oka.

patrzeć krzywym (złym) okiem - traktować kogoś (coś) z niechęcią; patrzeć na kogoś (coś) bez sympatii; być na kogoś (na coś) złym: Michał nie rozumiał, dlaczego ojciec Hanki patrzy na niego krzywym okiem. Dopiero dziewczyna wytłumaczyła mu, że to za sprawą jego fioletowych włosów oraz wbitych w twarz kilku metalowych ozdób. Starszy pan najwyraźniej nie rozumiał, że Michał jest bardzo nowoczesny.

pilnować (strzec) czegoś jak oka w głowie GŁOWA

puszczać (puścić, robić, zrobić) perskie oko - figlarnie mrużyć jedno oko; porozumiewawczo mrugać do kogoś okiem; zalotnie puszczać oko: Wydawało mu się, że Anna nie żartuje. Ale groźnej minie oraz ostrym słowom ewidentnie przeczyło perskie oko, jakie doń puściła, czyniąc mu wymówki.

• Zwrot "perskie oko" pochodzi z... Krakowa, gdzie używano go jako synonimu wyrażeń typu "figa z makiem" czy "mów mi wuju". W latach 1925- 1927 w Warszawie działał teatrzyk o nazwie Perskie Oko.

rzucić okiem - spojrzeć na coś pobieżnie, nie poświęciwszy większej uwagi; musnąć coś (kogoś) wzrokiem: Lekarz tylko rzucił okiem na jego zakrwawioną głowę i od razu polecił pielęgniarce, by przygotowała zestaw do zszywania ran. Wiadomo, był kolejną ofiarą polskiej ekstraklasy.

jak okiem sięgnąć - o czymś niezmierzonym, co zajmuje ogromną powierzchnię: Wyjrzał przez okno. Wszędzie, jak okiem sięgnąć, rozciągał się przygnębiający widok fabrycznych kominów.

nie spuszczać (spuścić) z kogoś (czegoś) oka (też: nie spuszczać /spuścić/ z oka kogoś /czegoś/) - bacznie obserwować kogoś (coś); pilnie się wpatrywać w kogoś (coś): Rzeczywiście, Piotr okazał się dobrym strażnikiem. Przez całą noc dosłownie nie spuścił ich z oka - nie było mowy, by oddalili się niezauważeni.

stracić kogoś (coś) z oka (z oczu) OCZY

strzec (pilnować) czegoś (kogoś) jak źrenicy oka - pilnować czegoś (kogoś) bardzo uważnie; otaczać coś (kogoś) szczególną opieką: Szajka Krzywego Zenona miała w planie kradzież brylantów z wystawy w muzeum archeologicznym. Zapowiadała się poważna robota, strażnicy strzegli bowiem brylantów jak źrenicy oka. Wokół ekspozycji ciągle ktoś się kręcił, na domiar złego zainstalowano też kamery.

• Biblijna Księga Powtórzonego Prawa (zamykająca Pięcioksiąg Mojżesza) zawiera taki fragment pieśni Mojżesza o Bożych dobrodziejstwach: "Na pustej ziemi go znalazł, na pustkowiu, wśród dzikiego wycia, opiekował się nim i pouczał, strzegł jak źrenicy oka" [Pwt 32, 10]. Ten sam związek frazeologiczny pojawia się w Księdze Psalmów: "Strzeż mnie jak źrenicy oka: w cieniu Twych skrzydeł mnie ukryj" [Ps 17 (16), 8].

traktować coś (kogoś) z przymrużeniem oka - nie traktować czegoś (kogoś) poważnie; odnosić się do czegoś (kogoś) pobłażliwie: Nie znoszę sposobu, w jaki się do mnie zwracasz, tej protekcjonalności w tonie, tego traktowania mnie z przymrużeniem oka.

wpaść komuś w oko - spodobać się komuś; zwrócić na siebie czyjąś uwagę: Wpadła mi w oko od razu, już w chwili, kiedy ją zobaczyłem po raz pierwszy, wiedziałem, że muszę się z nią umówić na randkę.

oko komuś zbieleje (zbielało) - ktoś bardzo się zdziwi; kogoś czeka ogromna niespodzianka: Postanowił, że wieczorem przyprowadzi na imprezę Annę. Już sobie wyobrażał, jak Piotrowi oko zbieleje, kiedy zobaczy jego nową narzeczoną.

nie zmrużyć oka - nie zasnąć; czuwać cały czas, na okrągło: Boże, ale miałem noc - sąsiedzi balowali, dziecko płakało, nad miastem pokaz ogni sztucznych - w ogóle nie zmrużyłem oka. W efekcie jestem bardzo zmęczony, nie mogę zebrać myśli, nie potrafię normalnie funkcjonować.

znajdować się (znaleźć się) w oku cyklonu - znaleźć się w centrum jakichś dramatycznych zdarzeń; znajdować się w samym środku jakiegoś zamieszania: Raz w życiu Michał poszedł na mecz piłki nożnej. Po spotkaniu, kiedy tłum opuszczał stadion, pojawiła się policja i niemal od razu wybuchła potężna awantura. Michał miał wrażenie, że znalazł się w oku cyklonu. Rzeczywiście, brak doświadczenia w ulicznych starciach sprawił, że chłopak od razu wpakował się w poważne tarapaty.