utwór narracyjny pisany prozą, którego świat przedstawiony ilustruje jakąś tezę filozoficzną lub światopoglądową. Gatunek narodził się w okresie oświecenia, w twórczości pisarzy będących równocześnie filozofami. Powiastka przybliżać miała założenia racjonalizmu, krytykować instytucje społeczne i polityczne oraz wady ustroju. Była formą polemiki z doktrynami i założeniami filozoficznymi. W konstrukcji fabuły odwoływała się do powieści egzotycznej, romansu awanturniczego. Akcję i losy bohaterów traktowała ironicznie, z dystansem, w sposób paradoksalny, żartobliwy. Przykłady: D. Diderot Kubuś Fatalista i jego pan, Wolter Kandyd czyli optymizm.
