wódz rzymski i ostatni cesarz panujący nad całym państwem (w latach 379-395). Pochodził z Hiszpanii i posiadał duże talenty wojskowe. W 379 r. cesarz Gracjan powołał go na augusta i powierzył mu rządy na Wschodzie. Po śmierci Gracjana Teodozjusz uznał w zachodniej części cesarstwa uzurpatorskie współrządy Maksyma z młodym Walentynianem II. Teodozjusz zawarł w 380 r. układ z Wizygotami, którym zezwolił osiedlić się w Tracji i Mezji oraz obiecał dostarczać im zboże. W zamian za to Wizygoci zobowiązali się dostarczać cesarzowi kontyngentów wojskowych, pomagając w ten sposób strzec granic cesarstwa przed naporem barbarzyńców. W 388 r. Teodozjusz pokonał Maksyma w bitwie pod Akwileją i w ten sposób przejął też rządy na Zachodzie.
Choć początkowo był niechętny wobec kleru, to w 381 r. wydał zarządzenie zakazujące dawnych kultów i uznające chrześcijaństwo religią panującą w Rzymie. Sam Teodozjusz zdecydował się przyjąć chrzest, był zwolennikiem zasad wiary ustalonych na soborze w Nicei w 325 r.
Po śmierci Walentyniana II (392 r.) przeciw Teodozjuszowi wystąpił kolejny uzurpator - Eugeniusz (popierany przez stronnictwo pogańskie), którego cesarz pokonał ostatecznie w 394 r. w bitwie nad rzeką Frigidus. Tylko rok cieszył się Teodozjusz pełnią władzy, gdyż zmarł w 395 r. Po jego śmierci rządy przejęli jego synowie, którzy podzielili cesarstwo między siebie: Arkadiusz rządził na Wschodzie, a Honoriusz - na Zachodzie. Podział ten okazał się już trwały.