błędne ujęcie wiary z punktu widzenia religii panującej, będące konsekwencją oderwania jakiegoś poglądu z kontekstu (całości). Jest to także głoszenie poglądów sprzecznych z dogmatami przyjętymi przez Kościół.
W średniowieczu pojawiły się różne ruchy mistyczne, które mniej lub bardziej jawnie sprzeciwiały się nauce Kościoła, miały często podłoże antyfeudalne i antyklerykalne. Były one bezwzględnie tępione (klątwy, potępienia na synodach, soborach, inkwizycja).
- sekta katarów (albigensów)
Pojawiła się już w XII w. w południowej Francji. Odrzucała hierarchię kościelną, żądała odebrania Kościołowi jego dóbr, odrzucała niektóre dogmaty wiary (zmartwychwstanie ciał, piekło, czyściec) oraz sakramenty.
- sekta waldensów
Powstała w XII w. Nawoływała do powrotu do ewangelicznego ubóstwa oraz odrzuciła dogmaty katolickie, kult świętych i sakramenty.
- Jan Wyclif, profesor z Oksfordu
Jego nauki i poglądy stały się bardzo głośne w XIV w. Wyclif podważał oficjalną doktrynę Kościoła i jego ustrój. Żądał powrotu do struktury z pierwszych wieków chrześcijaństwa, a za jedyne źródło wiary uznał Biblię. Odrzucał potrzebę istnienia duchowieństwa i hierarchii kościelnej.
- Jan Hus, rektor Uniwersytetu Praskiego, kaznodzieja, twórca husytyzmu
Poparł poglądy Wyclifa. Potępiał niemoralne życie kleru, wzywał do bojkotu niegodnego duchowieństwa, piętnował ucisk ludu przez możnych, występował w obronie języka czeskiego (przeciw niemczyźnie). Domagał się możliwości głoszenia Ewangelii przez świeckich, przekładu Biblii na język czeski, rezygnacji Kościoła z majątku i wprowadzenia komunii pod dwiema postaciami.
Za swoje poglądy został potępiony przez sobór w Konstancji i spalony w 1415 r. na stosie. Potępiono też wtedy nauki Wyclifa.