CROMWELL OLIVER (1599-1658)

angielski mąż stanu i przywódca rewolucji burżuazyjnej. Pochodził ze średnioszlacheckiej rodziny purytańskiej, rozpoczął studia w Cambridge, ale szybko porzucił naukę i zajął się gospodarstwem odziedziczonym po ojcu. Karierę polityczną rozpoczął w 1628 r., kiedy to został wybrany do Izby Gmin. W tzw. Długim Parlamencie (1640-53 r.) zyskał szerokie poparcie dzięki ostrej krytyce wymierzonej w króla, rząd oraz Izbę Lordów i stanął na czele opozycji. Był m.in. autorem tzw. Wielkiego Napomnienia (w którym wytknięto królowi wszystkie popełnione błędy) i zwolennikiem zreformowania Kościoła Anglikańskiego w duchu kalwińsko-purytańskim.

Gdy w 1642 r. doszło w Anglii do wojny domowej, Cromwell przystąpił do zorganizowania Armii Nowego Wzoru, walczącej po stronie parlamentu przeciwko królowi. Najpierw stworzył oddział kawalerii, a następnie 12 pułków jazdy. Na czele oddziałów wojskowych stawiał ludzi o wybitnych zdolnościach i zasługach. W armii panowała żelazna dyscyplina i wysokie morale, a żołnierze wręcz fanatycznie byli oddani sprawie, o którą walczyli. Dzięki temu Cromwell odniósł wiele zwycięstw nad wojskami królewskimi: m.in. pod Marston Moor w 1644 r., Naseby w 1645 r. Zwycięstwa te sprawiły, że Cromwell przejął rządy w Anglii. W 1648 r. zajął Londyn, dokonał czystki w parlamencie (pozostawił w nim tylko 50 popierających go posłów, tzw. parlament kadłubowy) i przyczynił się do ścięcia króla Karola w 1649 r., Anglia została republiką.

W następnych latach przyłączył do Anglii Irlandię i Szkocję, wydał słynne Akty Nawigacyjne (w latach 1550-51, które cudzoziemcom zakazywały handlu bez zezwolenia z koloniami angielskimi oraz wwożenia towarów kolonialnych do Anglii na obcych statkach), zlikwidował opozycję (lewellerów i diggerów) i stoczył zwycięską wojnę z Holandią (1652-54 r.), która musiała uznać Akty Nawigacyjne. W 1653 r. rozpędził parlament kadłubowy i został lordem protektorem (osobą sprawującą najwyższą władzę podczas nieobecności króla) zapewniając sobie władzę dyktatorską. Na swojego następcę wyznaczył własnego syna, który jednak szybko musiał ustąpić, a nowy parlament wybrany w 1659 r. przywrócił monarchię. Zwłoki Cromwella nie zaznały zbyt długo spokoju w katedrze westminsterskiej, gdyż zostały stamtąd wywleczone i publicznie powieszone na szubienicy, co było symbolicznym zakończeniem rewolucji.