Polska - transport

Transport kolejowy: pierwsze linie kolejowe na dzisiejszym obszarze Polski powstały w czasie zaborów, w latach 40. XIX wieku. W 1842 roku uruchomiono pierwszą linię między Wrocławiem a Oławą. Przed I wojną światową zbudowano 83% funkcjonujących obecnie linii kolejowych. Do dzisiaj występują różnice w gęstości sieci kolejowej między ziemiami należącymi niegdyś do różnych zaborców. Najgęstsza sieć kolejowa znajduje się na terenie dawnego zaboru pruskiego.

Najważniejszą inwestycją kolejową po odzyskaniu niepodległości była magistrala węglowa łącząca Górny Śląsk z portem gdyńskim. Po II wojnie światowej zbudowano Centralną Magistralę Kolejową z Zawiercia do Grodziska Mazowieckiego oraz szerokotorową Linię Hutniczo-Siarkową z Ukrainy do Huty "Katowice". Specyfiką polskiego kolejnictwa są wielkie stacje przeładunkowe przy wschodniej granicy, tzw. suche porty w Żurawicy-Medyce i Małaszewiczach.

Najgęstsza sieć kolejowa występuje na Górnym i Dolnym Śląsku oraz w okolicy Warszawy. Polska posiada wyjątkowo dużo linii zelektryfikowanych. W ostatnich latach widoczna jest tendencja do likwidacji nierentownych linii kolejowych. Ubywa również linii wąskotorowych. Obecnie eksploatowanych jest nieco ponad 1000 km takich linii.

Transport kolejowy przewozi rocznie ponad 220 mln ton towarów. Prawie połowa to węgiel kamienny. Duży udział mają również przewozy metali i wyrobów metalowych oraz kamieni i żwiru.

Systematycznie spada liczba przewożonych pasażerów. Obecnie kolej przewozi rocznie około 400 mln pasażerów. Aby pozyskać pasażerów i konkurować z transportem lotniczym, Polskie Koleje Państwowe w 1992 roku wprowadziły do eksploatacji pociągi ekspresowe o podwyższonym standardzie (InterCity i Euro City). Ich prędkość podróżna wynosi około 140 km/h.

Linie kolejowe normalnotorowe w Polsce

Transport samochodowy: długość dróg publicznych o twardej nawierzchni wynosi ponad 240 tys. km, co daje 77,4 km na 100 km² powierzchni. Najgęstsza sieć dróg występuje w województwie śląskim, północnej części województwa małopolskiego oraz w okolicy Warszawy i Łodzi. Jakość nawierzchni, wykonanej w większości z asfaltobetonu, pozostawia wiele do życzenia. W porównaniu z krajami Europy Zachodniej, w Polsce mało jest dróg dwujezdniowych (autostrad, dróg szybkiego ruchu i innych). Planowana jest budowa płatnych autostrad.

Transportem samochodowym w Polsce przewozi się największą ilość towarów - 1,1 mld ton rocznie. W ciągu ostatnich 10 lat o połowę zmniejszyła się liczba przewożonych pasażerów. Można to tłumaczyć wzrostem opłat za przewóz, mniejszą liczbą osób dojeżdżających do pracy oraz gwałtownym wzrostem liczby samochodów osobowych.

Duży ruch tranzytowy samochodów ciężarowych oraz gwałtowny wzrost liczby samochodów osobowych sprawia, że nowe inwestycje drogowe stają się koniecznością.

Samochody osobowe w Polsce

Żegluga śródlądowa: wodny transport śródlądowy jest najtańszym rodzajem transportu. Jego wadą jest niewielka szybkość oraz bardzo duży koszt regulacji szlaków wodnych. Dodatkowo w Polsce żegluga na ogół jest niemożliwa w zimie z powodu zamarzania rzek.

Długość żeglownych dróg śródlądowych w Polsce wynosi 3812 km. Głównym szlakiem wodnym jest Odra wraz z Kanałem Gliwickim. Łączy Górny Śląsk ze Szczecinem. Jest rzeką najlepiej uregulowaną. Do żeglugi wykorzystywany jest także dolny i środkowy bieg Wisły.

Oprócz Kanału Gliwickiego istnieją również inne kanały. Najważniejsze z nich to Kanał Bydgoski, Augustowski, Wieprz-Krzna (najdłuższy), Elbląski, Żerański.

Żegluga śródlądowa przewozi rocznie około 9 mln ton towarów i 1 mln pasażerów. W przewozach towarowych dominuje piasek i żwir, a na dalszym miejscu węgiel kamienny, rudy, metale i wyroby metalowe oraz nawozy. Przewozy pasażerskie ograniczają się do lokalnych przewozów turystycznych.

Żegluga morska: po zakończeniu II wojny światowej Polska uzyskała szeroki dostęp do morza. Odzyskanie portów w Gdańsku i Szczecinie pozwoliło na rozwój transportu morskiego.

Polskie porty zgrupowane są w zasadzie w dwóch ośrodkach: Szczecin - Świnoujście i Gdańsk - Gdynia. Poza nimi istnieją niewielkie porty w Kołobrzegu, Ustce i Darłówku.

Polska flota handlowa liczy ponad 160 statków o nośności blisko 3400 tys. DWT. W latach 90. znacznie spadła ilość statków pływających pod polską banderą. Część statków polskich armatorów przeszła pod obce bandery, które posiadają korzystniejszy system podatkowy.

Polskie statki przewożą rocznie ponad 25 mln ton towarów. Większość przypada na żeglugę o zasięgu oceanicznym, mniej na żeglugę o zasięgu europejskim, a najmniej o zasięgu bałtyckim. Mniejsze zapotrzebowanie na przewozy ze strony polskiej gospodarki spowodowało, że większość towarów jest przewożona między portami zagranicznymi. Tylko niespełna 20% to przewozy ładunków polskiego handlu zagranicznego, a ponad 2% to tranzyt. Polskie statki przewożą głównie zboże, towary masowe, drobnicę, węgiel i koks oraz rudy.

W 1997 roku polskie porty przyjęły 23971 statków i przeładowały towary o masie blisko 51 mln ton. Na Gdańsk i Gdynię przypadło ponad 27 mln ton, a na Szczecin i Świnoujście prawie 23 mln ton.

Niewielki jest udział transportu morskiego w przewozie pasażerów (nieco ponad 500 tys. pasażerów rocznie). Są to głównie połączenia promowe na Morzu Bałtyckim. Do najważniejszych linii promowych należą:

• ze Świnoujścia do Ystad i Malmö w Szwecji oraz Kopenhagi;
• z Gdyni do Karlskrony w Szwecji;
• z Gdańska do Oxelösund w Szwecji oraz Helsinek.

Transport specjalny: Polska nie posiada wystarczających zasobów ropy naftowej i zmuszeni jesteśmy ją importować. Służy temu głównie rurociąg "Przyjaźń", którym sprowadzamy ropę naftową z Zagłębia Wołżańsko-Uralskiego w Rosji do rafinerii w Płocku. Od Płocka rurociąg ten ciągnie się do Schwedt w Niemczech. Drugi ważny ropociąg łączy rafinerię płocką z rafinerią w Gdańsku. Istnieją także rurociągi przesyłające gotowe produkty naftowe z płockich zakładów petrochemicznych do baz paliwowych usytuowanych w pobliżu dużych miast.

W Polsce istnieją 3 sieci gazociągów transportujące różne rodzaje gazów. Najpowszechniej używany jest gaz wysokometanowy pochodzący z polskich złóż na Podkarpaciu oraz z Rosji i Ukrainy. Na drugim miejscu znajduje się gaz zaazotowany pochodzący ze złóż w południowej Wielkopolsce. Trzeci system gazowniczy funkcjonuje na Śląsku i związany jest z produkcją gazów przemysłowych w gazowniach, koksowniach oraz pochodzący z odmetanowania kopalń węgla kamiennego.

Duże znaczenie mają wodociągi zaopatrujące ludność w wodę. Niektóre duże miasta zmuszone były do budowy wodociągów z odległych miejsc np. miasta Górnego Śląska korzystają z wody ze zbiornika w Goczałkowicach, Łódź ze zbiornika w Sulejowie na Pilicy, Kraków ze zbiornika dobczyckiego, Szczecin z jeziora Miedwie. Coraz liczniejsze sieci wodociągowe powstają również na terenach wiejskich.

Polski system energetyczny korzysta z linii przesyłowych o napięciu 400 kV. Łączą one największe elektrownie i aglomeracje miejskie w kraju. Natomiast linie energetyczne o napięciu 220 i 110 kV tworzą sieć uzupełniającą dostarczającą energię do mniejszych ośrodków. Jedyna linia przesyłowa o napięciu 750 kV łączy elektrownię atomową "Chmielnicki" na Ukrainie ze stacją transformatorową w okolicy Rzeszowa.

Według Europejskiej Klasyfikacji Działalności (EKD), zaopatrzenie w wodę, gaz i energię elektryczną zaliczane jest do działalności przemysłowej.

Transport lotniczy: W Polsce transport lotniczy w przewozach krajowych nie ma większego znaczenia. Rośnie natomiast jego udział w międzynarodowych przewozach pasażerskich.

W Polsce obecnie funkcjonuje 8 pasażerskich portów lotniczych: Warszawa- -Okęcie, Gdańsk-Rębiechowo, Katowice-Pyrzowice, Kraków-Balice, Poznań- -Ławica, Rzeszów-Jasionka, Szczecin- -Goleniów, Wrocław-Strachowice. Zdecydowanie największe znaczenie, zarówno w ruchu krajowym, jak i międzynarodowym, ma port lotniczy Warszawa-Okęcie. W roku 1997 polskie porty lotnicze przyjęły i odprawiły blisko 1,7 mln pasażerów w ruchu międzynarodowym, z czego prawie 90% przypadło na Okęcie.

Polskie Linie Lotnicze LOT dysponują 32 samolotami. Są to głównie samoloty typu Boeing 767, Boeing 737, ATR 42 i ATR 72. Jest to niezbyt duża, ale młoda i nowoczesna flota powietrzna. LOT obsługuje 51 międzynarodowych linii lotniczych do 32 państw. Rocznie przewozi ponad 2 mln pasażerów i około 30 tys. ton towarów.

Polska - ukształtowanie powierzchni - Ukształtowanie powierzchni Polski jest wynikiem działania sił wewnętrznych (ruchów górotwórczych, procesów wulkanicznych i plutonicznych) i zewnętrznych (denudacji oraz akumulacji). Obszar Polski generalnie jest pochylony z południowego-wschodu na północny-zachód.

Zdecydowaną większość kraju zajmują niziny. Hipsometria Polski została przedstawiona w tabeli 46.

Hipsometria Polski

Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni Polski jest występowanie równoleżnikowych "pasów" rzeźby. Na przemian występują pasy wypukłe i wklęsłe. Przemieszczając się od północy są to:

• pobrzeża
• pojezierza
• niziny
• wyżyny
• obniżenia przedgórskie
• góry.

Ogromny wpływ na ukształtowanie powierzchni Polski miały zlodowacenia plejstoceńskie. Rzeźba terenu północnej i środkowej Polski to typowa rzeźba polodowcowa.

Tam, gdzie sięgał lądolód skandynawski podczas ostatniego zlodowacenia (bałtyckiego), ukształtowała się rzeźba młodoglacjalna. Dominują w niej wyraźne formy glacjalne i fluwioglacjalne. Charakterystyczną cechą jest występowanie jezior rynnowych i morenowych, wałów moreny czołowej, ozów, kemów, stożków sandrowych i pradolin.

W środkowej Polsce występuje rzeźba staroglacjalna pochodząca ze starszych zlodowaceń. Charakterystyczny dla niej jest brak jezior, a formy polodowcowe są częściowo lub całkowicie zniszczone.

Odmienną rzeźbę posiadają obszary nadmorskie. Decydujący wpływ ma na nie niszcząca i budująca działalność morza oraz wiatru (wydmy).

Na nizinach dość duże obszary zajmują płaskie doliny rzeczne będące miejscem akumulacji osadów rzecznych. We współczesnych dolinach rzecznych oraz pradolinach pochodzących z epoki lodowcowej bardzo często znajdują się wydmy.

Na obszarach gór i wyżyn w większości ukształtowała się rzeźba starsza (przedczwartorzędowa).

Rzeźba górska występuje w Karpatach i Sudetach. W Tatrach i Karkonoszach została w dużym stopniu przekształcona przez lodowce.

Na obszarach zbudowanych ze skał ulegających powolnemu rozpuszczaniu (wapień, kreda, gips, dolomit) utworzyła się rzeźba krasowa. Jej charakterystycznymi formami są jary, lejki krasowe, mogoty i jaskinie. Obszary te to: Tatry Zachodnie, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska oraz część Wyżyny i Polesia Lubelskiego.

Na obszarach lessowych (Wyżyna Lubelska, okolice Sandomierza, Wyżyna Miechowska) rozwinęły się wąwozy lessowe.

Typy rzeźby