transport

element działu gospodarki narodowej zwanego komunikacją. Przemieszczanie ładunku i osób. W wielu rejonach świata do dziś zwierzęta są podstawowym środkiem transportu. Dotyczy to zwłaszcza słabo rozwiniętych państw Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. W tradycyjnym transporcie zwierzęcym wykorzystywane są głównie konie, muły i osły, a na niektórych obszarach również bydło. Na terenach pustynnych wciąż niezwykle ważne są wielbłądy (dromadery i baktriany), na dalekiej północy zaś - renifery i psy. W Azji do celów transportowych wykorzystywane są także słonie indyjskie oraz jaki, natomiast w Andach - lamy.

Niewątpliwą zaletą transportu kolejowego jest duża masa przewożonego towaru. Pojedynczy pociąg towarowy może przewieźć kilkaset lub nawet kilka tysięcy ton towaru. Dzięki temu transport ten jest stosunkowo tani. Warto również zauważyć, że jest to transport przyjazny dla środowiska w przypadku linii zelektryfikowanych. Niestety szybkość pociągów towarowych nie jest zbyt wielka. Wadą transportu kolejowego jest także konieczność przeładunku towaru na bocznicach.

Pierwsza linia kolejowa powstała w 1825 roku w Wielkiej Brytanii i tam transport kolejowy rozwinął się najwcześniej. Później linie kolejowe powstały w Europie, Stanach Zjednoczonych i Japonii. Po II wojnie światowej ten rodzaj transportu rozwinął się w ZSRR, Chinach, Indiach, Meksyku i Brazylii.

Największą gęstość sieci kolejowej posiadają państwa Europy Zachodniej i Środkowej oraz Japonia. Państwa duże obszarowo mają niewielką gęstość sieci, ale właśnie w nich znajdują się najdłuższe trasy (np. linia transsyberyjska w Rosji). Równocześnie państwa te posiadają niewielki odsetek linii zelektryfikowanych (wyjątkiem jest Rosja). Państwa słabo rozwinięte nie posiadają sieci kolejowej (np. Niger, Somalia) lub jest ona fragmentaryczna. Na ogół łączy miejsca wydobycia surowców z portami.

Transport kolejowy odgrywa dużą rolę przy przewozie ładunków masowych (np. węgla, rud metali) na duże odległości. W państwach wysoko rozwiniętych pełni jednak rolę drugoplanową w stosunku do transportu samochodowego, zarówno przy przewozie towarów, jak i pasażerów.

Linie kolejowe w państwach wysoko rozwiniętych są w ostatnim czasie modernizowane, aby mogły służyć bardzo szybkim pociągom pasażerskim. Tego typu pociągi jeżdżą dziś we Francji (TGV) i Japonii (Hikari), gdzie powstały pierwsze superszybkie linie kolejowe. Rozpoczęła się także budowa tego typu linii kolejowych w innych państwach Europy Zachodniej.

Specyficzną odmianą transportu kolejowego jest miejska komunikacja tramwajowa oraz metro (miejska kolej podziemna).

Linie kolejowe w wybranych państwach

· Transport samochodowy jest dzisiaj najlepiej rozwiniętym rodzajem transportu lądowego. Dzieje się tak dlatego, że jest to transport szybki i umożliwia dostawę towaru bezpośrednio do odbiorcy (od drzwi do drzwi). Wadą jest stosunkowo mała masa przewozu oraz duża szkodliwość dla środowiska. Transport samochodowy jest niezastąpiony na krótkich i średnich dystansach.

Liczba samochodów osobowych na świecie przekracza 460 mln, natomiast samochodów ciężarowych wynosi prawie 150 mln. Zdecydowanie najwięcej samochodów użytkowanych jest w Stanach Zjednoczonych. Największymi producentami samochodów osobowych na świecie są: Japonia, USA, Niemcy i Francja.

Stany Zjednoczone są państwem, które posiada zdecydowanie największą ilość dróg kołowych, natomiast państwa Europy Zachodniej i Japonia mają największą gęstość sieci dróg kołowych. Należy także zauważyć, że w każdym państwie najgęstsza sieć dróg występuje w aglomeracjach miejskich. W państwach wysoko rozwiniętych najważniejszą rolę w drogowej sieci komunikacyjnej pełnią autostrady. Koszt ich budowy i eksploatacji jest bardzo duży, z tego względu stać na nie tylko państwa bogate. Najwięcej autostrad zbudowano w Stanach Zjednoczonych, Japonii oraz w Europie Zachodniej.

Drogi kołowe w wybranych państwach

· Transport specjalny (przesyłowy) obejmuje wszelkiego rodzaju transport rurociągowy (ropociągi, gazociągi, wodociągi), taśmociągowy oraz sieć energetyczną przesyłającą energię elektryczną. Transport rurociągowy jest najtańszy przy przesyłaniu towarów płynnych i gazowych. Ma jednak wiele wad. Jedną z nich jest możliwość przesyłania tylko jednego konkretnego rodzaju towaru. Towar przesyłany rurociągami można też w dość łatwy sposób ukraść. Najdłuższą sieć ropociągów i gazociągów posiadają Stany Zjednoczone, Rosja i Kanada. Niezwykle ważnym dla ludności rodzajem transportu przesyłowego jest dostarczanie wody pitnej przez sieć wodociągów.

Specyficzną odmianą transportu specjalnego jest przesyłanie energii elektrycznej liniami przesyłowymi napowietrznymi lub podziemnymi. W czasie przesyłania nieuniknione są straty energii elektrycznej. Mogą one być minimalizowane przez zwiększanie napięcia elektrycznego. Dzisiaj na świecie powszechnie stosuje się linie przesyłowe o napięciu 750 kV.

· Transport lotniczy (powietrzny) jest najdroższym rodzajem transportu. Jest jednak niezastąpiony w państwach o dużych obszarach oraz na terenach niedostępnych dla innego rodzaju transportu. Należy również dodać, że jest to transport najszybszy i statystycznie najbezpieczniejszy. Wymaga on jednak wysoko kwalifikowanej kadry pilotów i obsługi naziemnej.

Potentatem w transporcie lotniczym są Stany Zjednoczone. Amerykańskie towarzystwa lotnicze przewożą 30% ładunków i 40% pasażerów. Dlatego też 6 największych towarzystw lotniczych świata to towarzystwa amerykańskie - American Airlines, Delta Airlines, United Airlines, US Air, Continental Airlines i Northwest. Poza amerykańskimi liniami lotniczymi największy udział w światowych przewozach mają British Airways, Lufthansa, TWA oraz Air France. Dość duże znaczenie mają też linie powstałe po rozpadzie radzieckiego Aerofłotu. Prawie wszystkie towarzystwa lotnicze na świecie skupione są w międzynarodowej organizacji IATA.

Również największe porty lotnicze znajdują się w Stanach Zjednoczonych. Są to porty w Chicago (O'Hare), Dallas, Atlancie i Los Angeles. Inne wielkie porty lotnicze znajdują się w Londynie, Tokio, San Francisco, Nowym Jorku, Frankfurcie nad Menem i Paryżu.

W międzynarodowym transporcie lotniczym największe natężenie ruchu występuje na trasach między Europą Zachodnią i Ameryką Północną.

· Wodny transport śródlądowy jest najtańszym rodzajem transportu. Jego wadą jest niewielka szybkość oraz bardzo duży koszt regulacji szlaków wodnych. Znaczenie tego transportu zależy również od wahania stanów wody i okresu zlodzenia.

Najważniejszymi szlakami żeglugi śródlądowej na świecie są:

• system Wielkich Jezior Amerykańskich wraz z Rzeką Świętego Wawrzyńca - zapewnia on połączenie wielkich aglomeracji USA i Kanady (Chicago, Detroit, Cleveland, Toronto, Montreal, Nowy Jork);
• system rzek Europy Zachodniej - główną osią tego systemu jest Ren. Połączony jest on siecią kanałów z Sekwaną, Rodanem, Łabą i Dunajem. System ten łączy Morze Północne z Morzem Śródziemnym;
• system Dunaju - rzeka ta przepływa przez Niemcy, Austrię, Czechy, Słowację, Węgry, Jugosławię, Bułgarię i Rumunię. Żegluga śródlądowa wykorzystuje w szczególności odcinek między Wiedniem a Budapesztem;
• system Wołgi - ta najdłuższa rzeka Europy połączona jest siecią kanałów z Donem, Dźwiną i Newą.

Poza wymienionymi systemami duże znaczenie dla żeglugi śródlądowej mają:

• w Europie - Dniepr i Pad;
• w Azji - Jangcy, Ganges i Amur;
• w Ameryce Północnej - Missisipi i Missouri;
• w Ameryce Południowej - Amazonka, Parana i Paragwaj;
• w Afryce - Niger i Zambezi.

Żegluga morska dzieli się na kabotażową i międzykontynentalną. Przewozi ona głównie ropę naftową, węgiel kamienny, rudy metali oraz płody rolne (zwłaszcza zboża i owoce). Międzykontynentalna żegluga pasażerska zdecydowanie przegrywa z transportem lotniczym, który jest szybszy i wygodniejszy.

Morski transport kabotażowy odbywa się między portami tego samego państwa. Ma duże znaczenie w takich krajach jak USA, Kanada, Japonia, Chiny, Włochy, Rosja, Australia, Brazylia, Indie oraz Indonezja.

Główne szlaki żeglugi międzykontynentalnej łączą porty państw eksportujących ropę naftową ze Stanami Zjednoczonymi, Japonią i Europą Zachodnią.

Na głównych trasach oceanicznych leżą największe porty morskie. Większość z nich to porty uniwersalne przystosowane do przeładunku różnych towarów. Wytworzyły się również porty wyspecjalizowane (np. węglowe, naftowe, przystosowane do wywozu rud metali). Generalnie największe porty świata skupiły się w 4 regionach:

1. Europa Zachodnia z wielkimi portami w Rotterdamie, Antwerpii, Marsylii, Londynie i Hamburgu.
2. Stany Zjednoczone - Nowy Jork, Nowy Orlean, Houston.
3. Atlantyckie wybrzeża Ameryki Południowej - Rio de Janeiro, Buenos Aires.
4. Wschodnia Azja - porty Japonii, Szanghaj, Singapur.

Niezwykle ważne dla żeglugi morskiej są kanały: Panamski, Sueski i Kiloński. Zdecydowanie skracają one czas przewozu towarów i pasażerów.

Większość statków na świecie zarejestrowana jest w państwach tzw. taniej bandery (Liberia, Panama, Grecja, Cypr, Bermudy, Bahamy). Armatorom opłaca się rejestrować statki w tych państwach, gdyż mniejsze są tam opłaty rejestracyjne i podatki, a także mniejsze wymagania dotyczące stanu technicznego statków. Poza krajami taniej bandery dużą flotę morską posiadają: Wielka Brytania, Japonia, Norwegia, Stany Zjednoczone, Rosja, Chiny i Korea Południowa.

komunikacyjne szlaki na świecie.

Główne szlaki towarowej żeglugi morskiej na świecie

Największe porty morskie świata