I. Konstytucyjne zasady działania sądów w Polsce

1. Zasada niezależności sądów – są odrębną władzą państwową – orzeczenia sądów nie mogą być zmieniane przez władzę wykonawczą i władzę ustawodawczą 2. Zasada niezawisłości sędziów a. sędziowie podlegają tylko konstytucji i ustawom b. sędziowie przy orzekaniu kierują się jedynie przepisami prawa i własnym sumieniem c. sędziowie są wolni od nacisków d. gwarancje niezawisłości sędziów: – immunitet sędziowski – zakaz zatrzymania i aresztowania bez zgody właściwego sądu – nieusuwalność z urzędu – apolityczność –  zakaz przynależności do partii politycznych i związków zawodowych 3. Zasada jednolitości sądów – każdy sąd wydaje wyroki w imieniu Rzeczypospolitej – na całym obszarze Rzeczypospolitej obowiązuje taka sama struktura sądów 4. Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego – od każdej sprawy rozpatrzonej w sądzie pierwszej instancji musi istnieć możliwość odwołania się do sądu drugiej instancji 5. Udział obywateli w rozpatrywaniu spraw – jest realizowany przez instytucję ławnika  niezawodowego członka składu urzekającego II. Sądownictwo w Polsce 1. Sąd Najwyższy a. Sąd najwyższy to organ sądowy sprawujący nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych b. skład: – pierwszy prezes – mianowany przez prezydenta spośród kandydatów zgłoszonych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego – prezesi pięciu izb Sądu Najwyższego – powołuje ich prezydent na wniosek pierwszego prezesa Sądu Najwyższego – sędziowie Sądu Najwyższego – powoływani są przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa c. Izby Sądu Najwyższego – Izba Karna – Izba Cywilna – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – Izba Kontroli nadzwyczajnej i spraw publicznych – Izba Dyscyplinarna d. najważniejsze funkcje Sądu Najwyższego – rozpoznawanie kasacji i skarg kasacyjnych wznoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych – interpretowanie przepisów prawnych – udzielanie odpowiedzi na pytania prawne formułowane przez sądy – opiniuje projekty aktów prawnych, dotyczących funkcjonowania sądów – rozpatrywanie protestów wyborczych i stwierdzanie ważności - wyborów do sejmu i senatu - wyborów na prezydenta - referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego 2. Sądy powszechne a. rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych b. hierarchia sądów powszechnych – sądy rejonowe (przy sądach rejonowych funkcjonują sądy grodzkie, zajmujące się wykroczeniami) – sądy okręgowe – sądy apelacyjne 3. sądy administracyjne a. zadania sądów administracyjnych: – kontrola działania organów administracji publicznej – rozstrzyganie sporów między organami samorządu a samorządem a jednostkami administracji państwowej – rozstrzyganie sporów między obywatelami a jednostkami administracji – orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego b. sądy administracyjne są dwuinstancyjne – Wojewódzki Sąd Administracyjny – Naczelny Sąd Administracyjny 4. Sądy wojskowe a. sądy wojskowe rozpatrują przestępstwa popełnione przez żołnierzy służby czynnej b. sądy wojskowe są dwuinstancyjne - wojskowe sądy garnizonowe – wojskowe sądy okręgowe 5. Krajowa Rada Sądownictwa a. KRS stoi na straży niezależności sądów i sędziów b. najważniejsze zadania KRS – rozpatrywanie kandydatur na sędziów i występowanie do prezydenta o powołanie sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych – występowanie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją aktów prawnych dotyczących niezależności sędziów i sądów – występowanie z wnioskiem o wszczęcie postępowania  dyscyplinarnego wobec sędziów – rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów stan spoczynku c. skład: – pierwszy prezes Sądu Najwyższego – prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego – minister sprawiedliwości – osoba powołana przez prezydenta – 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego i innego rodzaju sądów – 4 osoby wybrane przez parlament  III. Trybunały 1. Trybunał Konstytucyjny a. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9-letnią kadencję b. organy Trybunału Konstytucyjnego – prezesa Trybunału Konstytucyjnego – powoływany przez prezydenta – Zgromadzenie Ogólne c. Funkcje Trybunału Konstytucyjnego – orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją na wniosek: prezydenta, marszałka sejmu, marszałka senatu, prezesa Rady Ministrów, co najmniej 50 posłów lub 30 senatorów, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, Prokuratora Generalnego, prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Rzecznika Praw Obywatelskich – orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi – rozpatruje skargi konstytucyjne – rozstrzyga spory konstytucyjne między centralnymi organami państwa – orzeka o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta 2. Trybunał Stanu a. Trybunał Stanu jest organem sądowym, który sądzi najwyższych urzędników państwowych b. skład: – przewodniczący – przewodniczącym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego – dwóch zastępców – 16 członków wybieranych przez sejm na czas jego kadencji c. Trybunał Stanu sądzi: – prezydenta za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa pospolite  – członków Rady Ministrów za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem – prezesów Narodowego Banku Polskiego, Najwyższej Izby Kontroli oraz członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji za naruszenie konstytucji i ustaw – posłów i senatorów za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, wiążącej się z czerpaniem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego