Opisz etapy kształtowania demokracji atenskiej.

Demokracja ateńska - definicja, na czym polegała, cechy, funkcjonowanie.

Demokracja Ateńska była formą ustroju państwowego, którego początki związane są z reformami władcy, za rządów którego Ateny osiągnęły jeden z najświetniejszych okresów swojej historii – Peryklesa (ok. 500 – 429 r. p.n.e.). Demokracja Ateńska osiągnęła swoją pełnię w V w. p.n.e. również dzięki reformą Solona w VI w. p.n.e., później Klejstenesa.

Zmiany wprowadzone przez Peryklesa zamknęły trwające ponad pół wieku procesy kształtowania się podstaw systemu demokratycznego w Starożytnych Atenach. Według Peryklesa dwie najważniejsze kwestie stanowiły wolność i równość wobec prawa. Następnie ustrój stworzony przez Klejstenesa, na początku V w. p.n.e., nazywano izonomią – pojęcie demokracji rozumianej jako rządy ludu, upowszechnił się w późniejszym czasie. Termin izonomia, określał ustrój polityczny zapewniający obywatelom równość wobec prawa, a także prawo do równego udziału we władzy.

Kolejną zasadą demokracji Ateńskiej była isegoria, czyli równość głosu. Prawo obywatela do przemawiania i zgłaszania wniosków na zgromadzeniach obywateli – zasada ta była główną przyczyną wytworzenia się grupy zawodowych polityków – demagogów. Pierwszym przedstawicielem tej grupy był Perykles.

W starożytnych Atenach funkcje urzędowe sprawowano zazwyczaj przez okres jednego roku i nie można było obejmować danego urzędu wielokrotnie. Z tego powodu duża część obywateli ateńskich, miała szanse brać czynny udział w życiu politycznym polis – np. zasiadać w Radzie Pięciuset (najwyższy organ władzy państwowej, do którego z każdej jednostki administracyjnej kierowano dziesięciu przedstawicieli).

Wszyscy obywatele Ateńscy (demos) tworzyli zgromadzenie ludowe. Na zgromadzeniach rozpatrywano kwestie bieżące m.in. kontrolowanie urzędników, finanse i zaopatrzenie miasta, czy też organizacja świąt religijnych. W większości przypadków głosowano jawnie poprzez podniesienie reki, ale znana była również procedura tajnego głosowania w sprawach osób prywatnych. Wrzucano wówczas kamyki do odpowiedniej urny. W pewnych sytuacjach zgromadzenie pełniło również funkcje trybunału, oskarżano m.in. o korupcje, czy też spisek przeciwko demokracji – za te przewinienia groziła kara śmierci. Główną instytucją sądowniczą w Demokracji Ateńskiej była Heliaja, czyli trybunał bądź sąd ludowy. W Atenach do uruchomienia procedury sądowej, potrzebna była skarga konkretnego obywatela, ponieważ demokracja nie znała instytucji prokuratora.

Ustrój polityczny Aten ewoluował od monarchii – na czele z władcą królem, aż do pełnej formy demokracji w V w. p.n.e.

Z biegiem czasu władza królów osłabiana na rzecz arystokracji, a władcy pozostały w zasadzie tylko funkcje religijne. Rządy przejęła w pełni arystokracja w raz z najwyższymi urzędnikami greckiego polis – archontami.
Urzędnicy byli wybierani na zgromadzeniu ludowym wszystkich obywateli. Kryterium ich wyboru stanowiło urodzenie i posiadany majątek. Rola arystokracji w życiu społecznym i politycznym była praktycznie całkowita. Zgromadzenia ludowe, które miały dać możliwość zwykłym obywatelom prawo wpływu na sprawy polis, przybrały charakter czysto informacyjny. Wraz ze zmianami ustrojowymi, pogłębiały się również różnice pomiędzy poszczególnymi warstwami społecznymi.

Wraz ze zmianami ustrojowymi, pogłębiały się także różnice społeczne i wzrastało społeczne niezadowolenie. Duża część ubogiej ludności rolniczej zadłużyła się u wielkich właścicieli ziemskich. W przypadku niespłacenia zobowiązań obywatele ateńscy byli sprzedawani w niewole.

Niezadowolenie społeczne wynikające z zaistniałej sytuacji, było podstawowym impulsem do zmian w społeczeństwie ateńskim. W roku 621 p.n.e., jeden z archontów Ateńskich – Drakon, otrzymał polecenie spisania prawa zwyczajowego i uregulowania porządku prawnego polis. Powstały tzw. Drakońskie Prawa, które jednak oprócz swojego bardzo surowego charakteru, nie wpłynęło zasadniczo na poprawę życia ateńczyków.

Trwające niezmiennie niezadowolenie społeczne, zmusiło arystokrację do ustępstw i do przeprowadzenia kolejnych reform, których autorem został Solon (lata 594 - 591 r. p.n.e.). Pierwsze działania Solona skupiły się na anulowaniu długów oraz wykupieniu z niewoli ateńczyków, którzy zostali przez nie sprzedani. Następnie Solon wprowadził podział społeczeństwa ateńskiego na cztery klasy – według posiadanego majątku. W czasach reform Solona, powołano także nową instytucję – Radę Czterystu, która stała się najwyższym organem władzy państwowej.

Również reformy Solona nie rozwiązały wszystkich problemów społecznych i politycznych. Spowodowało to objęcie władzy przez Pizystrata i jego synów – początek okresu tyranów w starożytnych Atenach.

Po obaleniu tyranów doszło do kolejnych reform, przeprowadzonych przez Klejstenesa w latach 508 - 507 p.n.e. Zmiany, które wprowadził Klejstenes położyły podwaliny pod narodziny ateńskiej demokracji. Najważniejszym organem państwowym stało się na nowo Zgromadzenie Ludowe. Nastąpił podział administracyjny na dziesięć okręgów – fyli. Każdy z okręgów delegował po pięćdziesięciu obywateli, którzy następnie zasiadali w radzie pięciuset (rozbudowana instytucja rady czterystu z czasów Solona). Członków Rady wybierano corocznie poprzez losowanie.

Ustrój demokracji ateńskiej umocnił się w II połowie V w. p.n.e. za rządów Peryklesa, jednego z najwybitniejszych greckich demagogów. Za Peryklesa wprowadzono diety dla urzędników, co umożliwiło obejmowanie urzędów przez ludzi mniej zamożnych.