Antyk
TRAGEDIA GRECKA
Antygona Sofoklesa - przykład tragedii antycznej:
  • charakterystyczna budowa: podział na prolog (wprowadzenie w historię Teb), parodos (pieśń wstępna chóru, w której przedstawiani są bohaterowie), pięć epejsodiów na przemian z pięcioma stasimami, exodus
  • zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji
  • królewskie pochodzenie bohaterów
  • katharsis - oczyszczenie poprzez wstrząs uczuciowy
  • dominująca rola fatum
  • relacje ze zdarzeń, które odbywają się poza sceną
  • nieobiektywny chór, który komentuje zdarzenia
  • nie ma scen zbiorowych
  • zastosowanie wzniosłego, uroczystego stylu, charakterystyczny patos i podniosłość
  • wydarzenia, dziejące się poza sceną, relacjonują osoby przybywające z zewnątrz, np. posłańcy

DODATKOWE INFORMACJE O TRAGEDII I TEATRZE GRECKIM

  • tragedia rozwinęła się w Atenach w VI w. p. n. e. - początek dały jej pieśni śpiewane ku czci boga wina i urodzaju Dionizosa, zwane dytyrambami
  • geneza tragedii nawiązuje do świąt ku czci Dionizosa - Dionizji
  • dramatopisarze brali udział w konkursach - dostępne one były tylko dla mężczyzn - każdy z autorów musiał przedstawić trzy tragedie (oparte na bazie jednego tematu) i jeden utwór satyryczny
  • w teatrze mogli grać wyłącznie mężczyźni
  • aktorzy nosili maski (określające charakter postaci) i koturny (buty na podwyższonych podeszwach)

Tragizm głównych bohaterów Antygony (Kreona i Antygony):

  • Antygona - wybór między dwiema równorzędnymi prawami, wybranie jednego z nich powoduje klęskę drugiego - na tym polega jego tragiczność
  • każdy z bohaterów jest pewny własnej racji i ją broni
  • prawo boskie przeciw prawu ludzkiemu - zakaz chowania Polinejkesa wydany przez Kreona przeciw boskiemu nakazowi grzebania zmarłych
  • uczucia przeciw rozumowi - Kreon jako władca kieruje się rozsądkiem, Antygona jako siostra - miłością siostrzaną
  • konflikt państwa i jednostki - Antygona dba o prywatny interes, swobodę jednostki, Kreon jako władca musi myśleć o dobrze wspólnym
  • Antygona mogła potulnie spełnić rozkaz Kreona i dzięki temu ocalić życie, ale wówczas skazałaby się na wyrzuty sumienia z powodu niewypełnienia obowiązku wobec zmarłego brata, dlatego wybiera bunt przeciwko władcy - niestety, musi za niego zapłacić - obojętne, jaką drogę by wybrała skazana jest na klęskę
  • bohaterowie Antygony są osobami o silnych osobowościach, dążących do osiągnięcia własnych celów bez oglądania się na konsekwencje

Antygona

Kreon
  • wierna prawom boskim
  • uważa, że człowiekowi śmiertelnemu nie wolno podważać praw boskich
  • na jej działania ma wpływ głos jej sumienia
  • ma swoje ideały, którym służy
  • kieruje się miłością do brata, czuje się zobowiązana, by zadbać o pogrzebanie jego zwłok (nie dopuszcza, żeby padlinożerne ptaki sprofanowały jego ciało), wie, że musi to uczynić, żeby dusza Polinejkesa odeszła do Hadesu
  • ofiarna - poświęca swoje życie dla idei
  • bardziej od śmierci boi się gniewu bogów
 jest władcą Teb jako władca czuje się odpowiedzialny za porządek w państwie, chce być sprawiedliwy i konsekwentny w swoich działaniach będąc królem musi ukarać zdrajcę wydaje rozkaz, żeby nie grzebać ciała Polinejkesa musi skazać Antygonę na śmierć, gdyż złamała jego nakaz dba o autorytet władzy uważa, że nie ma prawa pouczać go ani kobieta, ani ktoś młodszy od niego

EPIKA GRECKA

Iliada ­Homer (epos, epopeja):

- utwór epicki o rozbudowanej budowie

  • nawiązanie do mitu o wojnie trojańskiej - ukazanie przebiegu zdarzeń z ostatniego roku tej wojny (pozostałe lata jako retrospekcja)
  • ingerencja bogów w świat ludzi
  • bohaterowie o boskim pochodzeniu - np. Achilles
  • patetyczny, podniosły, uroczysty styl
  • wszystkowiedzący narrator
  • dwupłaszczyznowy (boski i ludzki) świat przedstawiony
  • zastosowanie rozbudowanych porównań tzw. homeryckich - "I tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych"
  • fabuła o określonym początku i końcu
  • pojawianie się zapowiedzi wydarzeń, które nastąpią w przyszłości, np. zguba Troi czy śmierć Achillesa
  • zastosowanie stałych epitetów, np. Ares - tarczozbrojny, Zeus gromowładny
  • przeplatanie się scen bitewnych z pokojowymi
  • urozmaicona narracja: dialogi, monologi, opisy
  • bohaterami Iliady są ludzie i bogowie
  • niektóre opisy zdarzeń mają budować napięcie akcji, np. pojedynek Hektora z Achillesem
  • rytm wiersza wynika z zastosowania dłuższych, akcentowanych sylab

LIRYKA RZYMSKA

Horacy (65-8 w. p. n. e.) - rzymski poeta, syn wyzwoleńca, twórca listów poetyckich, pieśni, satyr. Zwolennik filozofii złotego środka (czyli zachowania umiaru i dystansu w uczuciach i działaniach, nie wpadanie w skrajności, także emocjonalne, np. w euforię lub rozpacz, uznanie konieczności posiadania dóbr materialnych, ale tylko w ilości umiarkowanej), korzystania z chwili (carpe diem - 'żyj chwilą' - zasada polegająca na skupieniu się na teraźniejszości, unikaniu rozpamiętywania przeszłości i wybiegania marzeniami w przyszłość, optymizm, nie zastanawianie się nad śmiercią, która czeka każdego człowieka). Według niego istnienie samo w sobie jest radością. W swojej twórczości wyraża swoją postawę wobec świata i ludzi. Głosi w niej pochwałę życia.

Znane cytaty:

  • Carpe diem - 'łap chwilę' - życie chwilą, teraźniejszością, zapominanie o troskach, które wydarzyły się w przeszłości i nie zastanawianie się nad przyszłością, a tym bardziej śmiercią, postulat optymizmu życiowego
  • Exegi monumentum - 'stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu' - artysta tworząc staje się nieśmiertelny, jego działa bowiem przetrwają w pamięci potomnych - to poezja jest najtrwalszym pomnikiem, jaki można sobie postawić, nic nie może jej zniszczyć, gdyż jest niematerialna
  • Non omnis moriar - 'nie wszystek umrę' - poeta pozostawiwszy po sobie wiersze, żyje w pamięci czytelników, w ten sposób żyje, staje się nieśmiertelny

TERMINY, które mogą się przydać:

Hedonizm - można uznać, że jest to skrajny epikureizm. Filozofia uznająca za najwyższe dobro przyjemność cielesną, rozkosz. Jest to najważniejszy i praktycznie rzecz biorąc, jedyny cel człowieka.

Heksametr - miara rytmiczna wiersza, wykorzystująca zasady akcentowania wyrazów w starożytnej grece - ma wpływ na rytmiczność utworu.

Epikureizm - jest to filozofia, która za nadrzędne dobro człowieka uważa zaspokajanie przez niego swoich potrzeb i dążenie do szczęścia, mają mu w tym pomagać jego mądrość i rozważne działanie

TRADYCJA CHRZEŚCIJAŃSKA

Biblia - jej rola i znaczenie

  • Biblia ma znaczenie zarówno religijne i kulturowe
  • zbiór różnych gatunkowo pism (występują w niej np. psalmy, przypowieści, pieśni)
  • w niej historia narodu wybranego oraz świata
  • skarbnica motywów i inspiracji, np. dla Jana Kochanowskiego ("Treny", "Psałterz Dawidów", pieśni religijne, np. "Czego chcesz od nas, Panie"), Juliusza Słowackiego (np. hymn "Smutno mi, Boże")
  • źródło związków frazeologicznych, np. trąby jerychońskie, manna z nieba, Hiobowe wieści, Salomonowy wyrok
  • przekazuje zamysł Boga odnośnie człowieka i świata
  • przez wiele tysiącleci była jedynym autorytetem w sprawach moralnych dla chrześcijan i żydów
  • aż do końca średniowiecza stanowiła jedyne źródło wskazówek moralnych i prawnych dla ludzi wierzących
  • wpłynęła na rozwój kultury średniowiecza, motywy w niej zawarte wykorzystywano wówczas w stopniu wyjątkowo dużym w porównaniu z innymi epokami
  • dla ludzi wierzących jest wskazówką, jak pobożnie i dobrze żyć, żeby zostać zbawionym, pokazuje, jakie jest ich miejsce w świecie

ŚREDNIOWIECZE

Wzorce osobowe w literaturze średniowiecza:

  • władca:
  • sprawiedliwy,
  • stoi na czele ludu i wojska,
  • pobożny chrześcijanin, zawsze staje w obronie chrześcijaństwa, gdy zajdzie ku temu potrzeba
  • odznacza się walecznością, odwagą,
  • jest świetnym strategiem,
  • zwycięzca,
  • dba o swoich rycerzy, dla których jest hojny,
  • poddani szanują go i mu ufają,
  • np. Bolesław Chrobry, Bolesław Krzywousty
  • asceta:
  • wybór skromnego życia w odosobnieniu, opartego na czystości i pokorze, wyrzeczeniu dóbr materialnych, uciech i sławy,
  • rezygnacja ze szczęścia rodzinnego,
  • porzucenie bliskich, domu rodzinnego,
  • udanie się na tułaczkę,
  • życie w ubóstwie, często jako poniżany nędzarz,
  • asceta jest człowiekiem - pobożnym, bogobojnym, szlachetnym, dobrym, pokornym, wrażliwym na cierpienie innych, ofiarnym, żyjącym w samotności, dążącym do świętości, wytrzymałym na ból i niedogodności życia,
  • przykładem takiego człowieka jest święty Aleksy
  • rycerz
  • dobrze urodzony, szlachcic,
  • chrześcijanin,
  • wierny ideałom rycerskim i dbający o honor,
  • odważny,
  • ofiarny, w imię ideałów, w obronie króla i ojczyzny gotowy ponieść śmierć,
  • walcząc w obronie Kościoła i wiary, ma nadzieję, że zostanie za to wynagrodzony po śmierci,
  • kochający ojczyznę i pobożny,
  • jego zadaniem jest walka w obronie Boga i ojczyzny, dla których potrafi ponieść ofiarę,
  • przykładem - Roland,
  • Roland - był siostrzeńcem króla Franków, Karola Wielkiego, hrabią - czyli mówiąc krótko, jego pochodzenie było wysokie; był uczestnikiem wyprawy przeciwko poganom; jednym z czołowych rycerzy tej wyprawy; dowódcą; człowiekiem honoru; obrońcą wiary i króla; pragnącym własnymi czynami rozsławić własne imię; jego czyny podobają się Bogu, gdyż po jego duszę wysyła aniołów,
  • cechy Rolanda to: waleczność, pobożność, prawość, rycerskość, męstwo, zręczność, siła

LITERATURA RELIGIJNA

Najstarsze zabytki polskiej średniowiecznej literatury religijnej:

  • Bogurodzica ­- powstała prawdopodobnie w połowie XIII wieku. Początkowo składała się z dwóch zwrotek, później dodawano kolejne - powstało ich w ten sposób dwadzieścia. Charakter pieśni religijny, uroczysty. Utwór zaczyna się apostrofą. Język użyty w niej jest prosty. Dwie pierwsze strofy kończą się słowami: "Kyrie elejson" ("Panie, zmiłuj się nad nami"). Pieśń jest prośbą zbiorowego podmiotu lirycznego do Matki Boskiej o wstawiennictwo za nim do Chrystusa, aby ten zesłał łaskę na proszących i dał im życie wieczne.
  • Psałterz floriański ­- powstawał na przełomie XIV i XV wieku. Zawarto w nim zbiór psalmów dla królowej Jadwigi. Napisany jest w trzech językach: po łacinie, po polsku i po niemiecku.
  • Żale Matki Boskiej pod krzyżem - inna nazwa Lament świętokrzyski lub Posłuchajcie, bracia miła. Jest to pierwsza polska pieśń, nawiązująca do motywu Matki Boskiej Bolesnej (Stabat Mater Dolorosa). Autor anonimowy.

LITERATURA ŚWIECKA

Najstarsze zabytki polskiej średniowiecznej literatury świeckiej:

- O zachowaniu się przy stole - najstarszy znany utwór świecki w języku polskim - anonimowy - miał za zadanie uczyć dobrych manier przy stole - cel dydaktyczny

- Kronika Galla Anonima - najstarsza polska kronika - została napisana po łacinie w latach 1112 - 1116, za panowania Bolesława Krzywoustego. Składa się z trzech części. Pierwsza część - tu zawarte są najdawniejsze dzieje dynastii Piastów (również legendarne) aż do momentu narodzin Bolesława Krzywoustego. W drugiej części -zapiski z lat 1086 do 1108, a w trzeciej - do roku 1113. Gall Anonim nie podał dokładnych dat, ale dbał o chronologię zdarzeń. Pomimo prostego języka, stosował również metafory, pytania retoryczne, apostrofy. I dbał o zachowanie podniosłego stylu.

- inne kroniki polskie: kronika Wincentego Kadłubka, kronika Jana Długosza, kronika Janka z Czarnkowa

- Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią - utwór anonimowy o charakterze moralno-dydaktycznym i satyrycznym, spisany pomiędzy 1463 a 1465 r. Zbudowany jest z 498 wersów. Śmierć, która ukazuje się Polikarpowi wygląda jak rozkładające się ciało - ma ona budzić przerażenie i przypominać o kruchości i marności ludzkiego życia.

- Satyra na leniwych chłopów - autor, najprawdopodobniej szlachcic (utwór anonimowy), skarży się na lenistwo chłopów, na ich umyślne wywoływanie szkód. Wiersz zawiera realistyczne przedstawienie ówczesnych stosunków społecznych między panem a chłopami.

TŁO SPOŁECZNO - OBYCZAJOWE RENESANSU

Renesans zwany w Polsce odrodzeniem, to epoka przemian w mentalności człowieka. Odejście od dominacji religii i spraw Boskich, a zwrócenie ku człowiekowi. Już sama nazwa "odrodzenie" świadczy o czymś nowym, o odbudowaniu czegoś, ponownych narodzinach.

W renesansie pojawiło się wiele prądów religijnych i umysłowych. Należy wspomnieć o dwóch z nich - humanizmie i reformacji.

Humanizm (od łac. humanus - 'ludzki) był prądem, który za główny obiekt zainteresowania wybrał człowieka, był on opozycyjny do średniowiecznego teocentryzmu (skupienia się na Bogu, stawiania Boga w centrum uwagi). Zajął się wszystkimi dziedzinami dotyczącymi życia ludzkiego i samego człowieka. Interesował się jego naturą i miejscem w świecie. Skupiał się na poprawieniu bytu ludzkiego, poprzez wskazanie właściwych dróg do szczęścia.

Hasłem humanistów stały się słowa Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce".

Reformacja była ruchem religijnym, który miał wpływ na społeczeństwa i narody. Celem reformacji była reforma Kościoła rzymskokatolickiego, jego doktryn i zasad w nim panujących. Protestanci wykorzystali osłabienie Kościoła, brak wykształcenia księży i mnichów, rozkład jego struktur wewnętrznych i spadek morale.

W wyniku reformacji powstały odłamy chrześcijańskie: arianizm, luteranizm, anglikanizm, kalwinizm.

Krótka rozprawa między Panem, Wójtem i Plebanem Mikołaj Rej:

  • krytyka trzech stanów: szlacheckiego (za chciwość, prywatę, kłótliwość, zrywanie sejmików)duchownego (za handlowanie odpustami, dziesięcinę, lenistwo, spóźnianie się na msze, umiłowanie zbytku) i chłopskiego
  • litowanie nad trudną sytuacją chłopów, wyzyskiwanych przez duchowieństwo i szlachtę, nie posiadających żadnych praw, które by ich chroniły
  • ukazanie konfliktu między trzema stanami
  • brak zainteresowania zmianami wyższych klas społecznych

Szlachcic w utworach Mikołaja Reja to człowiek, który powinien być: dobrym i sprawiedliwym gospodarzem, szanującym tradycję, dbającym o dobro rodziny, kulturalnym, prawdomównym i niezależnym. Powinien dążyć do harmonii. Być towarzyskim i rozmownym.

Rej w Żywocie człowieka poczciwego dzieli życie ludzkie na trzy okresy:

  • młodość - kiedy należy wpajać moralność, uczyć obyczajów; powinien to być okres nauki, podróży, nabywania obycia na dworze
  • wiek średni - w tym okresie życia należy zająć się pomnażaniem majątku, gospodarowaniem, korzystaniem z uroków życia, służbą dla kraju jako żołnierz czy poseł
  • starość

Fraszki można podzielić ze względu na tematykę na:

  • żartobliwe, np. Na Mateusza, O kapelanie, O kaznodziei
  • biesiadne, np. O doktorze Hiszpanie
  • miłosne, np. O miłości, Do dziewki, Do Hanny
  • filozoficzne, np. O żywocie ludzkim
  • autotematyczne i autobiograficzne, np. Do fraszek
Pieśni Jana Kochanowskiego:
  • mają renesansowy charakter - głoszą pochwałę życia i zainteresowanie człowiekiem
  • wpływ stoicyzmu i epikureizmu
  • zastosowanie zasady złotego środka
  • są zapisem nastrojów i przeżyć autora
  • nawiązanie do poglądów Horacego
  • jako ideał - umiar
  • miłość - wartość nadrzędna
  • powszechnie zrozumiałe słownictwo
  • ozdobny styl połączony z prostotą obrazowania
  • oszczędność w używaniu środków artystycznych
  • wskazówka, by zgodnie współżyć z naturą i innymi oraz dbać o czyste sumienie, wówczas osiągnie się szczęście
  • poruszanie spraw dotyczących obowiązków względem ojczyzny
Treny Jana Kochanowskiego powstały po śmierci jego ukochanej córeczki, Urszulki. Poeta wyraził w nich ojcowski żal po stracie dziecka.

Można je podzielić na trzy grupy:

  • I - VIII są wyrazem bólu ojca po stracie dziecka
  • IX - XI poeta tak bardzo cierpi, że wybucha w nim bunt, naruszeniu ulega jego wiara w porządek świata, cnotę, a nawet Boga
  • XII - XIX skruszony ojciec godzi się z rzeczywistością

Filozofia i artyzm trenów

FILOZOFIA

  • odwrócenie się poety od swoich dotychczasowych poglądów - rezygnuje z filozofii stoickiej, nakazującej opanowanie w każdej sytuacji życiowej, gdyż nie sprawdza się ona w przypadku ciężkich nieszczęść, dotykających człowieka, takich jak np. śmierć kogoś bliskiego - człowiek musi reagować na takie zdarzenia, nie jest bowiem kamieniem, który nie ma uczuć
  • Kochanowski zaczyna podchodzić ze sceptycyzmem do haseł, które głoszą optymizm życia i harmonię świata - zaczyna mieć poważne wątpliwości, czy tak jest naprawdę i uważa tę wizję za nieprawdziwą
  • aby zrozumieć innych, aby być w pełni człowiekiem i móc do siebie odnieść słowa Terencjusza: "człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce", należy doznać wszystkich uczuć, w tym także cierpienia, dopiero wówczas można o sobie stwierdzić, że się poznało wszystkie aspekty ludzkiego życia
  • Kochanowski ze swoich zmagań duchowych nie wyszedł pokonany, lecz pogodzony ze sobą samym, zrozumiał, że los bywa kapryśny i może dawać człowiekowi dużo dobra, ale może również spuścić na niego kłopoty i nieszczęście
  • człowiek nie powinien się poddawać i podnosić po każdym upadku silniejszym i lepiej doświadczonym, powinien nauczyć się akceptować los, tym bardziej, że nie ma na niego wpływu

ARTYZM

  • cykl trenów jest przemyślaną i dopracowaną kompozycją
  • treny są arcydziełem zarówno jako jednostkowe utwory, jak i jako cykl
  • autor zastosował w nich styl retoryczny
  • podmiotem lirycznym jest ojciec, opłakujący stratę dziecka, poeta renesansowy, sam autor
  • często zwraca się do dziecka, więc używa licznych zdrobnień
  • Kochanowski stosuje następujące środki poetyckie: porównania homeryckie, epitety, pytania retoryczne
  • w utworach zastosowano prostą konstrukcję składniową
  • poeta wprowadził rymy krzyżowe i trzynastozgłoskowiec
  • nawiązanie do wzorców antycznych
  • treny miały stać się trwałym pomnikiem, jaki zrozpaczony ojciec postawił swojemu ukochanemu dziecku
  • poeta po wielu zmaganiach z własnym wnętrzem osiąga równowagę i godzi się z losem

Odprawa posłów greckich - jako utwór o państwie i jego problemach.

  • Kochanowski nawiązał akcją Odprawy posłów greckich do znanego (również w XVI wieku) mitu o wojnie trojańskiej
  • dramat o państwie Trojan, ich problemach i wyborach jest tylko maską dla pokazania stosunków politycznych panujących w ówczesnej Polsce
  • utwór jest przestrogą dla Polaków - miał ich uświadomić do czego może doprowadzić zła polityka, dbanie o własne interesy i szukanie wojen - przestrzegał przed upadkiem państwa

Odprawa posłów greckich:

  • kryzys moralności
  • upadek ducha
  • całkowity zanik uczuć patriotycznych obywateli
  • nieróbstwo, lenistwo, wygodnictwo młodych, brak dyscypliny
  • zatrata poczucia odpowiedzialność za sprawy państwa u obywateli
  • królowanie prywaty, egoizmu, działań nakierowanych tylko na własne korzyści
  • skorumpowany sejm, w którym posłowie głosują tak, jak im każą magnaci - łapówkarstwo
  • magnateria zepsuta i niemoralna
  • brak praworządności, chaos
  • słaba władza królewska - Priam jako władca nie potrafi okazać się konsekwentny i silny, nie umie przeciwstawić swojej woli zachciankom syna, który ma na względzie własną korzyść a nie dobro państwa
  • wprowadzenie polskich realiów do dramatu, np. opis obrad sejmu - stukający laską marszałek, sposób głosowania
  • przy pomocy chóru Kochanowski przekazuje swoje poglądy odnośnie rządzących - chór zwraca się do nich i poucza ich, jak powinni sprawować władzę, żeby naród się rozwijał i zachował praworządność - nakazuje zapomnieć im o osobistych interesach, dążeniach do zaspokojenia własnych zachcianek, a zaczęli myśleć o dobru społecznym, o korzyściach całego narodu
  • na zgubę państwa "pracują" sami obywatela, nie ma w tym żadnej wyższej ingerencji, nie ma wpływu ani fatum, ani bogów
  • Ulisses krytykuje przywary i negatywne działania obywateli, które przyczyniają się do osłabiania państwa - są to pijaństwo, przekupstwa, niewypełnianie prawa, wygodnictwo, tchórzostwo i lenistwo młodzieży arystokratycznej, która dzięki swoim majątkom i pozycji powinna wspomagać państwo, a jest zupełnie odwrotnie - jest ona bowiem słaba i niezdolna do jakichkolwiek działań mogących obronić kraj
  • ostatnia wypowiedź Antenora nawołuje do wojny - skoro już Trojanie przyczynili się do jej wybuchu, to powinni jak najszybciej pokonać przeciwnika, zadziałać z zaskoczenia, osłabić go - nie udało mu się zapobiec konfliktowi zbrojnemu, to chociaż stara się w inny sposób pomóc ojczyźnie

Antenor - jest wzorcowym patriotą renesansowym:

  • odważny, nie boi się bronić swoich poglądów, nawet, jeżeli jest w tym osamotniony
  • doskonały i ceniony polityk
  • rozważnie planuje posunięcia polityczne
  • nie lubi kompromisów, gdy walczy o słuszną sprawę
  • patriota, dba o dobro publiczne
  • mądry, dalekowzroczny, potrafi przewidywać konsekwencje błędnych działań, dlatego przed nimi ostrzega
  • wykazuje rozsądek
  • szczerze i uczciwie wypowiada swoje sądy
  • szanuje prawo i pradawne obyczaje
  • moralny
  • honorowy i cnotliwy
  • również współcześnie mógłby posłużyć za przykład wzorowego obywatela, godnego naśladowania
  • jest przeciwieństwem Aleksandra (Parysa)

Odprawa posłów greckich - tragedia antyczna czy renesansowa.

Cechy antyczne

Cechy renesansowe
  • nawiązanie do motywów antycznych - mit o wojnie trojańskiej
  • postacie znane z mitu trojańskiego: Helena, Menelaos, Ulisses, Antenor
  • zachowana zasada trzech jedności: miejsca, czasu, akcji
  • jeden nadrzędny wątek
  • budowa prawie identyczna z budową tragedii greckich
  • chór jako wyraziciel opinii publicznej
  • ograniczona liczba aktorów
  • ścieranie się między sobą równowartościowy racji (dobro jednostki - dobro społeczeństwa)
  • patetyczny, wzniosły styl
 modyfikacja budowy tragedii antycznej - Kochanowski rezygnuje z parodosu i exodusu zwiększenie liczby aktorów do czterech pieśń chóru napisana białym wierszem napisana w języku polskim (narodowym) nie istnieje fatum ani ingerencja bogów - to ludzie mają wpływ na świat, w którym żyją na i swoją klęskę autor krytykuje władzę i ludzi, którzy rządzą zastosowanie maski historycznej w celu ukazania współczesności polskiej poszczególne sceny są zabarwione uczuciowo wiele scen nie porusza akcji, nie wpływa na jej rozwój, a ma za cel jedynie wywołanie uczuć u czytelnika czy widza

Jan Kochanowski - człowiek i poeta swoich czasów.

Jan Kochanowski żył w latach 1530 - 1584, pochodził ze szlacheckiej rodziny herbu Korwin. Jeden z najwybitniejszych polskich poetów wszechczasów. Do okresu romantyzmu, kiedy zaczęli tworzyć Mickiewicz i Słowacki cieszył się największą popularnością, chociaż i współcześnie nie można powiedzieć, że pamięć o nim zaginęła. Tworzył po polsku i po łacinie. Był światłym renesansowym umysłem, gruntownie wykształconym.

Studia rozpoczął w 1544 na Akademii Krakowskiej, później dopełniał swoją edukację w Królewcu i Padwie. Tam zetknął się z innymi wybitnymi umysłami epoki. W czasie pobytu we Włoszech tworzył wiersze okolicznościowe po łacinie.

Po powrocie do kraju, przebywał na różnych dworach magnackich, np. Tarnowskich, Tęczyńskich. Następnie trafił na dwór królewski Zygmunta Augusta, gdzie ok. 1564 roku został mianowany sekretarzem królewskim. Służył tam do 1574 roku, kiedy przeniósł się do rodzinnego majątku Czarnolasu. Wkrótce ożenił się z Dorotą Podlodowską.

Śmierć ukochanej córeczki, Urszulki, stała się przyczyną napisania cyklu trenów, w których wyraził swój ból po jej stracie.

Był twórcą o szerokich możliwościach - pisał dzieła liryczne: fraszki, pieśni, treny, ale i napisał dramat Odprawę posłów greckich. Jako twórca renesansowy nawiązywał często do wzorców antycznych. Czerpał stamtąd wzory gatunkowe i tematykę. Przysposobił dla literatury polskiej wiele gatunków antycznych, np. treny. W jego poezji pojawiają się nawiązania do filozofii greckiej, np. do stoicyzmu, epikureizmu, do postaci mitycznych, do bóstw, np. wprowadza do swoich utworów Marsa, Muzy, Orfeusza czy bohaterów wojny trojańskiej. Nawiązuje także do poetów starożytnych, np. do twórczości Horacego, którego pieśni tłumaczy. Jest poetą świadomym swojej wartości (przyświeca mu Horacjańska maksyma "non omnis moriar"), wie, że jego poezja przetrwa, chociaż czasami figlarnie podważa jej wartość. Dzięki Kochanowskiemu literatura polska zrobiła krok do przodu. Stała się naprawdę dojrzalszą i bardziej samodzielną.

Zasługi M. Reja dla Literatury Polskiej.

  • swoje utwory pisał wyłącznie w języku narodowym, czyli po polsku
  • przyczynił się do rozpowszechnienia literatury polskiej pomiędzy szlachtą
  • głosił: "Polacy nie gęsi, a swój język mają"
  • był dobrym obserwatorem codziennego życia ludzi mu współczesnych
  • interesował się tym, co go otacza, zwyczajnymi sprawami i problemami, które opisywał w swoich utworach
  • jako pierwszy wpłynął na kształt literatury pisanej po polsku
  • w swoich działach ukazał wzorzec szlachcica
  • był zwolennikiem życia zgodnego z naturą i skupiał się w swojej twórczości na kwestiach doczesnych
  • interesował się również polityką i aktualnymi stosunkami społecznymi - swoje obserwacje i poglądy zawarł w Krótkiej rozprawie między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem.

Motywy antyczne w literaturze renesansu

  • Odprawa posłów greckich Jan Kochanowski - nawiązanie do mitu o wojnie trojańskiej - posłowie greccy (Menalaos i Ulisses) domagający się oddania Heleny od Aleksandra (Parysa), wojska greckie gotowe do rozpoczęcia wojny pod murami Troi
  • Treny Jan Kochanowski - motywy mitologiczne związane ze śmiercią, światem pozagrobowym - Elizjum (wyspy szczęśliwe), Persefona
  • Treny Jan Kochanowski - nawiązanie do obrazów raju
  • motywy i postacie mitologiczne we fraszkach i pieśniach Jana Kochanowskigo
  • Jan Kochanowski hymn Czego chcesz od nas, Panie - Bóg przedstawiony jako doskonały architekt, budowniczy świata, który jest harmonijny (zupełnie jak antyczny Demiurg)

Cechy i typy przypowieści biblijnych - na wybranych przykładach.

  • bohaterowie i wydarzenia występujące w przypowieściach są po to, żeby ukazać jakieś ogólniejsze, nadrzędne prawdy
  • jasny rozdział dobra od zła
  • przypowieści dotyczą życia ludzkiego
  • przypowieść jest utworem zamkniętym
  • sens przypowieści jest alegoryczny, niedosłowny, dlatego powinno się je objaśniać
  • ma charakter moralizatorski

Człowiek wobec Boga, życia i człowieka - na podstawie twórczości Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Kochanowski

Szarzyński

życie ludzkie

pochwała życia

korzystanie z uroków życia

życie doczesne jest wartościowe

życie jest tragiczne, gdyż musi zakończyć się śmiercią

śmierć

autor odwołuje się do starożytności

śmierć jest tylko przejściem do następnego życia

autor odwołuje się do średniowiecza

śmierć jako ostateczny koniec, obsesja śmierci

miłość

źródło szczęścia

źródło dysharmonii, wewnętrznego rozbicia

człowiek

humanista, zachwycający się pięknem otaczającego świata

dom, rodzina, przyjaźń, kontakty międzyludzkie są dla niego źródłem szczęścia

istota tragiczna, rozdarta wewnętrznie, niedoskonała

świat

harmonia i ład świata

nie zmienia się

zależy od woli Boga (Czego chcesz od nas, Panie)

chaos świata

dynamiczność

Bóg jako jedyna nadzieja

Bóg

opiekuje się światem i ludźmi

stworzył cały świat

Chrystus jest królem

pojawia się w utworach Szarzyńskiego również szatan