Chmura symbolizuje świętość, epifanię, Opatrzność, siedzibę bogów, tajemnicę, deszcz, niebo, prawdę, mądrość, nieświadomość, niewiedzę, przemijanie, ułudę, zmartwienie, gniew, niełaskę, zdradę, wojnę, armię, groźbę, tłumy, stado.
OBŁOK - MIEJSCE OBJAWIENIA SIĘ BOGA: Bóg mówi do Mojżesza: "W obłoku ukazywać się będę nad wyrocznią".
CHMURA - ZAPOWIEDŹ KARY BOŻEJ: Bóg, ostrzegając nieposłuszny lud, zsyła na niego burzę: "A oto poczęły być słyszane gromy, i łyskać się błyskawice, i obłok bardzo gesty okrywać górę (...). I zląkł się lud".
OBŁOK - SYMBOL BOSKOŚCI, SACRUM: W Biblii Bóg pojawia się na ziemi w otoczeniu obłoków, "w obłoku". Na górze Tabor, miejscu Przemienienia, Bóg przemawia z obłoku: "Gdy on jeszcze mówił, oto obłok świetlany osłonił ich, a z obłoku odezwał się głos: «To jest mój syn umiłowany, w którym mam upodobanie, Jego słuchajcie!" (Ew. wg św. Mateusza); Chrystus tak zapowiada swoje przyjście: "Wówczas ukaże się na niebie znak Syna Człowieczego i wtedy będą narzekać wszystkie narody ziemi; i ujrzą Syna Człowieczego, przychodzącego na obłokach niebieskich z wielką mocą i chwałą" (Ew. wg św. Mateusza).
CHMURA - SYMBOL ZASŁONY, OKRYCIE CHMURĄ - UKRYCIE PRAWDZIWEJ TWARZY, zjawienie się gdzieś incognito. Atena, opiekunka Odyseusza, otacza go chmurą, by mógł niepostrzeżenie wejść do swojego pałacu (Homer Odyseja); Wenus, opiekująca się Eneaszem, osłania go obłokiem, by opuścił pogrążoną w pożodze Troję (Wergiliusz Eneida).
CHMURY - SYMBOL BOSKOŚCI, sfera sacrum, obszar niedostępny śmiertelnikom, symbol czystości, nieskalania, w mitologii świętym szczytem jest Olimp, na co dzień wystający ponad obłoki. Grecy wierzyli, że domostwa ich bóstw znajdują się w chmurach, gdzie nie mają wstępu ludzie. Niektórych z nich mogą tam zaprosić bogowie, dzięki czemu goście olimpijscy zostają uświęceni, mogą np., tak jak Syzyf, kosztować ambrozji i nektaru, przez co wzmacnia się ich zdrowie i nie starzeją się tak szybko jak inni mieszkańcy ziemi.
CZARNY OBŁOK - SYMBOL GNIEWU BOŻEGO: "Powrót Heraklesa także był pełen niesamowitych przygód, jako przykład jednej z nich niech posłuży epizod bitwy z Liguryjczykami. W tę wojnę zaplątał się nasz bohater niemalże rutynowo, po prostu nadarzyła się okazja do przetrzepania skóry niesympatycznym ludziom. Zaciekle walczący heros w pewnym momencie spostrzegł, iż ma pusty kołczan - wszystkie strzały tkwiły w ciałach nieprzyjaciół. Herakles zaczął rozpaczliwie rozglądać się za kamieniami, którymi mógłby razić wroga, na próżno. W promieniu dwustu metrów nie było niczego, co mogłoby powstrzymać zbliżających się zewsząd przeciwników. Wielki bohater zapłakał. Gdy całą scenę zobaczył Zeus, zlitował się nad swoim synem i zesłał na ziemię czarne chmury, z których zamiast deszczu spadały kamienie. Tymi kamieniami zmusił Herakles Liguryjczyków do odwrotu.
Po bitwie pozostała na ziemi szeroka okrągła dolina wypełniona kamieniami wielkości pięści, oraz solanki powstałe z łez herosa. Dolinę można zobaczyć między Marsylią a ujściem Rodanu". (W. Rzehak Mitologia).
CZARNA CHMURA - SYMBOL TAJEMNICY: Zakochany w Io Zeus odwiedział ją "w wielkiej tajemnicy, skryty w czarnej chmurze, która mrokiem spowijała całą okolicę". (W. Rzehak Mitologia)
OBŁOK - SYMBOL ZMIENNOŚCI, PRZEMIJANIA: do pędu obłoków na niebie przyrównane tu zostało ludzkie życie, które przemija w zawrotnym pędzie, jest krótkie i niepewne, pełne niebezpieczeństw:
"Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki
I Tytan prędki lotne czasy pędzą,
A chciwa może odciąć rozkosz nędzą
Śmierć - tuż za nami spore czyni kroki".
OBŁOK - SYMBOL SWOBODY, WOLNOŚCI, coś, czego nie można ujarzmić, ograniczyć, zamknąć: "Prędzej kto (...) w sieci obłoki połowi".
OBŁOK - SYMBOL ULOTNOŚCI, ZNIKOMOŚCI, NIETRWAŁOŚCI:
"Powiedz mi, chrześcijaninie,
Co na świecie lekszego
Nad płomień, który w lot ginie,
Nad obłok nietrwalszego?".
CHMURY - TRZODY NIEBIESKIE: "Chmurki (...)Jako trzody owiec na murawie śpiące, ówdzie (...) Jak stada cyranek".
OBŁOKI - ZŁUDNE ZJAWISKA, SYMBOL ZMIENNOŚCI:
"Te białe chmurki, jak odmienne!
Zrazu jak stada dzikich gęsi lub łabędzi (...)
Ściskają się, grubieją, rosną, nowe dziwy!
Dostają krzywych karków, rozpuszczają grzywy,
Wysuwają nóg rzędy i po niebios sklepie
Przelatują jak tabun rumaków po stepie".
CHMURY - ZAPOWIEDŹ BURZY:
"Już chmura, roztaczając cienie na kształt sieci,
Wyjawia resztki światła, a za słońcem leci,
Jak gdyby je pochwycić chciała przed zachodem".
CHMURA - SYMBOL WYJĄTKOWOŚCI, niemal boskości romantycznego wieszcza, który chce ratować naród, natchnąć go myślą o wolności i pobudzić do walki o nią. Kordian ze szczytu Mont Blanc spływa na chmurze niczym biblijny Bóg. Jego celem jest posłanie, misja, ma się stać wybawicielem narodu z niewoli:
"Ludy! Winkelried ożył!
Polska Winkelriedem narodów!
Poświęci się, choć padnie jak dawniej! jak nieraz!
Nieście mię, chmury! nieście, wiatry! nieście, ptacy!
Chmura znosi go z igły lodu.
Chmura
Siadaj w mgłę - niosęć... Oto Polska - działaj teraz!...
Kordian
rzucając się na rodzinną ziemię z wyciągniętymi rękoma, woła:
Polacy!!!".
CHMURA - SYMBOL OCHRONY: "Ziemia to orzech w chmurnej zawarty łupinie".
CHMURA, CHMURZENIE SIĘ - SYMBOL ROSNĄCEGO ZAGROŻENIA: "Nad drzewami skupiają się chmury - lepiej, byś wrócił do swoich ludzi, którzy i tak już od dawna czekają na ciebie w jarze św. Ignacego", mówi Przechrzta do Hrabiego, nakłaniając go do opuszczenia obozu rewolucjonistów.
CHMURY - SYMBOL ZAGROŻENIA:
"Ale jakkolwiek czarne chmury skłębiły się na widnokręgu ukraińskim, jakkolwiek padała od nich noc złowroga, jakkolwiek we wnętrzu ich kłębiło się i huczało, a grzmoty przewalały się z końca w koniec, ludzie nie zdawali sobie jeszcze sprawy, do jakiego stopnia burza się rozpęta. Może nie zdawał sobie z tego sprawy i sam Chmielnicki, który tymczasem słał listy do pana krakowskiego, do komisarza kozackiego i do chorążego koronnego, pełne skarg i biadań, a zarazem zaklęć wierności dla Władysława IV i Rzplitej".
Po poddaniu się szlachty pod Ujściem Sienkiewicz opisuje: "Wtem spostrzegł (wojewoda poznański - przyp. wyd.), że oczy mnóstwa szlachty patrzą i przypatrują się czemuś wyżej, ponad jego głową.
Odwrócił się i ujrzał swego błazna, który wspinając się na palce i trzymając się jedną ręką za odrzwia pisał węglem na ścianie radnego domu, tuż nad drzwiami:
«Mane-Tekel-Fares.»
Na świecie niebo pokryło się chmurami i zbierało się na burzę".
"Odebrałem właśnie wiadomość, że owo się tam na granicy mołdawskiej chmury zbierają i że zagony wejść mogą."
"Tymczasem nad głową młodego Tatara zebrały się ciemne chmury: przejęto list do niego, będący dowodem zdrady".
CHMURA - MIEJSCE ZMAGAŃ, SYMBOL WRZAWY I ZAMĘTU BITEWNEGO: "Wkrótce dymy przesłoniły słońce, świat i nie było widać fortyfikacji tureckich, nie było widać Kamieńca, tylko jedną szarą, olbrzymią chmurę, pełną w środku gromów i łoskotu", "Ze straszliwym szumem pochylił się od jednego zamachu las włóczni ku łbom końskim i piętnaście chorągwi tej jazdy, która nawykła łamać wszystko po drodze, ruszyło, na kształt olbrzymiej chmury, naprzód".
CZARNA CHMURA - SYMBOL ŻAŁOBY: Autorka tak opisuje w powieści powstańczą mogiłę: "Tu, nad tym grobem, wiecznie było cicho i samotnie. Świat o nim nie wie nic i tylko niebieskie sklepienie zapala nad nim w pogodne noce gromnice gwiazd i lampę księżyca, a w dżdżyste i burzliwe rozciąga mokre całuny chmur i huczy potężnym, żałosnym hymnem wichrów. Wiosny i lata grają mu rozgłośną muzyką ptasich śpiewów, a zimy kładnąc po drzewach śniegi i szrony zmieniają je w marmurowe i kryształowe grobowce. Wtedy tu bywa zimno i pusto; blade słońce miriadami iskier haftuje śnieżne wysłanie polany, a w kryształowych koronkach drzew przemienionych w grobowce czerwony gil niekiedy zagwiżdże, sroka uderzy w żałobne skrzydła lub siwe wrony, te kumochy lasu, osiądą na nich i ochrypłymi głosy zagadają o plotkach ziemi... Zupełnie jak w starej pieśni:
Chyba czarny kruk zakracze,
Czarna chmura dżdżem zapłacze...".
OBŁOKI - SYMBOL IDEAŁU, DO KTÓREGO SIĘ DĄŻY, IDEALIZMU: Powieść kończy się opisem zmagań Judyma, rozdartego pomiędzy ideał pomocy ludziom a najuboższych warstw społeczeństwa, z przyziemnością, pragnieniem własnego szczęścia: "Judym zsunął się w zwalisko, żeby go nikt nie widział. Rzucił się na wznak. Pod sobą w głębi ziemi słyszał od czasu do czasu huk wystrzałów dynamitu i prochu. W górze widział obłoki sunące po niebie lazurowym. Obłoki jasne, święte, zaczerwienione obłoki...
Tuż nad jego głową stała sosna rozdarta".
OBŁOKI - SYMBOL MARZYCIELSTWA, MŁODOPOLSKIEJ EGZALTACJI SZTUKĄ: Poeta tak charakteryzuje rozpoetyzowaną Rachelę:
"Ze świętymi pani przestaje;
za pan brat z różami w ogrodzie;
za pan brat z obłokami,
a ku swojej wygodzie
chce pani za pan brat z poetami".
chmury - symbol ułudy: W ostatnim akcie dramatu obserwatorzy "widowiska" na niebie zastanawiają się:
"Te widma chmur
znaczą? - ?".
CHMURA - SYMBOL NIEJASNOŚCI, CUDOWNOŚCI, OCZEKIWANIA: Wanda, oczarowana Cezarym, tak go postrzega: "Osoba Cezarego zatracała się i niemal rozpływała w łagodnej, powłóczystej chmurze. Ta strona święta, gdzie on się obracał, posiadała swój zapach fiołkowy czy różany - i szczególniejszą melodię swoją, której jednak nie można było pochwycić ani wygrać.
Próbowała nieraz przełożyć, przetłumaczyć na muzykę brzmienie jego głosu radosne albo posępne i nieraz grała coś samej sobie, czego nikt nie mógł zrozumieć. Słyszała go w rozmaitych utworach muzycznych, które odtwarzała, albo zatracała go w muzyce i musiała odszukiwać. Wołały na nią wówczas przedziwne głosy muzyczne, prowadziły ją na niedosięgłe wyżyny i tam gdzieś, na wysokościach, przejmowały serce głębokim wzruszeniem. Uderzenie w materialny klawisz otwierało jakby błam wielki w błękitnej chmurze. Wpływała w zaświat i niosły ją objęcia obłoków, ścierając z jej twarzy samotnych łez potoki".
OBŁOKI - TAJEMNICA, ZAGROŻENIE: W wierszu podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do obłoków:
"Obłoki, straszne moje obłoki (...)
Chmury, obłoki białe i milczące".
Wiersz ma charakter katastroficzny. W finale utworu poeta jeszcze raz zwraca się do obłoków:
"O jakże wy straszne
Jesteście Stróże świata, obłoki! Niech zasnę
Niech litościwa ogarnie mnie noc".
