PAN COGITO

Z. Herbert Pan Cogito; literacki portret bohatera

Poeta stworzył Pana Cogito jako wyraziciela prawd, które uważa za najistotniejsze. Samo imię Pana Cogito jest znaczące, nawiązuje do filozofii racjonalizmu, uznającego potęgę rozumu ludzkiego, a zwłaszcza do formuły Kartezjusza - "Cogito ergo sum", tzn. myślę, więc jestem. Właśnie zdolność myślenia nadaje człowiekowi niepowtarzalną wartość. Z tego przekonania wynika propozycja postawy umiaru, dystansu wobec rzeczywistości. Wartość człowieka wyraża się w umiejętności zachowania niezależności myślenia i działania, nawet gdyby własne czyny i poglądy były niezgodne z ogólnie przyjętymi, narzucanymi. Pan Cogito jest właśnie człowiekiem niezależnie myślącym. Świat, który go otacza, jest zły, pełen przemocy, poniżenia człowieka, zniewolenia i zakłamania. Rządzą nim kaci, szpicle i tchórze. Na nich opiera się system tłumiący każdą wolną myśl, zabijający indywidualność, stosujący metody przymusu i zastraszenia. By żyć w takim świecie, Pan Cogito wybiera postawę heroiczną, aktywnie przeciwstawia się złu. Z niezależnością i aktywnością łączy się postawa wyprostowana, oznaczająca zachowanie własnej godności i nieugiętości w świecie powszechnego zniewolenia. Zadaniem człowieka niezależnego jest służenie prawdzie i zasadom, wartościom uniwersalnym, których trzeba bronić nawet za cenę życia. Taka postawa wymaga odwagi. Jedyną bronią człowieka słabego i bezradnego wobec przemocy jest gniew i pogarda, ale i tak Pan Cogito wzywa do nieugiętości i bezkompromisowości. Jedynym jego oparciem może być szeroko rozumiana tradycja, stanowiąca zbiór wzorów, zapis wartości