Woliński Park Narodowy znajduje się na wyspie Wolin, która położona jest u ujścia Odry w pobliżu granicy polsko-niemieckiej. Wyspa jest jednym z najbardziej interesujących terenów Polski północno-zachodniej. Na specyficzność geograficzną tego terenu wpływa wyspiarski charakter tego regionu, różnorodność typów rzeźby na niedużym obszarze, zróżnicowanie świata roślinnego i zwierzęcego oraz niezwykłe walory krajobrazowe.
Woliński Park Narodowy powstał 3 marca w 1960 roku na terenie ówczesnego województwa szczecińskiego, a dzisiejszego zachodnio-pomorskiego. Park zajmuje powierzchnię 11018,82 hektarów, przy czym ścisłą ochroną objętych jest 165 hektarów. Oprócz tego teren Parku otoczony jest otuliną o wielkości 3368,64 hektarów.
Za godło Wolińskiego Parku przyjęto orła bielika. Rośliny i zwierzęta na obszarze Parku są reprezentantami przyrody części zachodniej strefy nadmorskiej.
Środkowa część wyspy to teren o charakterze pagórkowatym, pofalowanym. Najwyższym wzniesieniem jest Grzywacz, ale ma on zaledwie 125 m n.p.m. wysokości, schodzi ku Zatoce Pomorskiej wysokim i stromym klifem. Jest on nieustannie atakowany przez wiatry i fale morskie, proces erozji postępuje bardzo szybko, czego wynikiem jest obsuwanie się brzegu. Zjawisko to ma dość intensywny przebieg, bo prawie 1 m w ciągu roku, dlatego też niektóre obszary w obrębie wyspy mogą być zagrożone zalaniem.
Świat zwierzęcy wyspy charakteryzuje się dużą różnorodnością i jest bogato reprezentowany przez rzadkie gatunki. W obrębie granic Wolińskiego Parku Narodowego występuje ponad 270 gatunków zwierząt spośród wszystkich grup systematycznych, które objęte zostały ochroną gatunkową. Występują tutaj obok gatunków pospolitych, takich jak: sarny, jelenie, dziki, kuny i lisy i drobne ssaki: nornice, ryjówki, łasice, gatunki rzadko spotykane np.: morświny, foki szare, gniewosze plamiste, gronostaje, jenoty, a także sześć różnych gatunków nietoperzy.
Ornitofauna czyli ogół występujących w danym środowisku gatunków ptaków, jest także bogato reprezentowana. W Parku można spotkać blisko 230 gatunków. Przez wyspę Wolin biegnie szlak przelotu wielu gatunków ptaków wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego. Najczęściej spotykane tutaj ptaki to: markaczki, uhle, lodówki, nury czarnoszyje i rdzawoszyje, nurogęsi, gęsi zbożowe, szlachary, łabędzie nieme, krzykliwe i czarnodziobe, a także biegusy, czeczotki, gile, jemiołuszki, orzechówki i inne.
Podmokłe obszary Wstecznej Delty są ważną przystanią dla wodno-błotnych ptaków. Można tu zaobserwować gatunki takie jak: biegusy zmienne, ostrygojady, wodniczki, kuliki wielkie. Podczas wiosennych oraz jesiennych wędrówek ptaki znajdują w Parku schronienie, spokój i pokarm.
Każdego roku w lasach wolińskich gniazduje kilka par największego z rodzimych ptaków drapieżnych – orła bielika. Gniazdują tu również inne ptaki drapieżne, np. kobuzy, kanie czarne, kanie rude, trzmielojady, pustułki, jastrzębie, sowy, orliki krzykliwe.
Na terenie Parku występują również siedliska wielu owadów. Można tutaj spotkać największego w Polsce chrząszcza jelonka. Na wyspie badacze odkryli i oznaczyli aż trzy nowe gatunki owadów.
W wodach Zatoki Pomorskiej żyją bardzo rzadkie ssaki morskie – morświny i foki szare oraz wiele gatunków ryb.
Woliński Park Narodowy obfituje również w wiele ciekawych gatunków roślin. W obrębie całej wyspy Wolin odnotowano występowanie blisko 1300 gatunków roślin naczyniowych, jest między nimi także mikołajek nadmorski. Strome brzegi jeziora Turkusowego oraz wybrzeże klifowe porasta kępy rokitnika zwyczajnego.
Piaszczyste i płytkie dno morskie stanowi doskonałe środowisko życia dla dużych glonów, np. brunatnic, krasnorostów i zielenic. Najliczniejsze pośród nich to morszczyn i zielenica.
Tereny lądowe wyspy porośnięte są lasami. W krajobrazie dominują wzniesienia morenowe, które pokryte są lasami bukowymi oraz bukowo-dębowymi i również sosnowymi. Znaczną większość lądowej powierzchni w Parku zajmuje jednak sosna, bo aż 68% i jest ona dominującym gatunkiem w lasach. Buk obejmuje 23% obszaru wyspy, a dąb tylko 7%. Pozostałą część lasów tworzą gatunki takie jak: świerk, brzoza, modrzew, daglezja.
Na terenie dwóch obszarów ścisłej ochrony w południowej części Parku oraz na jednym w północnej, najlepiej zachowały się zespoły buczyn, w tym buczyna storczykowa. Wykształciła się na specjalnym typie gleby tzw. naspie przyklifowej, która powstaje w wyniku nawiewania do wnętrza lasu drobin minerałów z klifu. W tym specyficznym zespole roślinnym występuje m.in. 9 gatunków storczyków.
Niezwykle cennym gatunkiem, który występuje w leśnych terenach na północy jest Długosz królewski.
W okolicach delty Świny można spotkać największą ilość rzadkich oraz zagrożonych gatunków roślin, np. woskownicę europejską, kłoć wiechowatą, turówkę wonną oraz wyjątkowo rzadkie rośliny solnisk – słonorośla, takie jak sit Gerarda, czosnek kątowaty, świbka, mlecznik nadmorski, muchotrzew solniskowy.
Na plażach wyspy rosną rośliny takie jak: honkenia piaskowa, rukwiel nadmorska, wydmuchrzyca piaskowa, solanka kolczasta. W południowej części Wolińskiego Parku występuje niezwykle rzadko spotykana pajęcznica liliowata.
Wiele z wymienionych tutaj roślin i zwierząt żyje wyłącznie w Wolińskim Parku Narodowym dlatego tak niezwykle ważna jest ochrona tego obszaru.
Oto charakterystyka wybranych gatunków roślin i zwierząt Wolińskiego Parku Narodowego.
Morświn to ssak morski, który zaliczany jest do rzędu waleni, zamieszkuje przybrzeżne wody północnego Oceanu Atlantyckiego, Oceanu Spokojnego, Morze Północne, Morze Śródziemne oraz Bałtyckie. Długość ciała do 180 cm oraz ciężar do 70 kg . Ciało ma torpedowato wydłużone, płetwę ogonową poziomą, trójkątną płetwę grzbietową. Ubarwienie ciała jest czarne natomiast brzuch biały. Żyją pojedynczo lub w niewielkich stadach, żywią się rybami. Jest to niestety jedyny przedstawiciel waleni w wodach polskich. Kiedyś licznie tępiony, głównie przez rybaków, obecnie objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Foka szara to morski ssak, należy do rodziny fok, rzędu płetwonogich. Jest największą foką bałtycką. Długość ciała samca wynosi 250–300 cm, a samicy 170–200 cm, ciężar samca wynosi 200–290 kg, samicy 100–125 kg. Foka szara różni się od Foki pospolitej przede wszystkim wielkością oraz wyraźnie wydłużonym, „psim” kształtem pyska. Ubarwienie ma zmienne. Samce ciemniejsze, posiadają liczne, wydłużone plamy, a samice są szarawe, mają rzadziej rozmieszczone plamy. Stare samce mają barwę czarno-brązową bez widocznych plam. Pod koniec zimy rodzą się młode foki. Początkowo, przez pierwsze 2 do 3 tygodni życia ich futerka są białe. Osiągają dojrzałość płciową dopiero w wieku około 4–5 lat (samice) oraz 6 lat (samce). Samice mogą żyć do 23 lat, a samce do 34. Foka szara to gatunek najczęściej pojawiający się u wybrzeży Polski. Jeszcze przed 1939 rokiem, była dosyć pospolita, traktowano ją raczej jako szkodnika, ponieważ zjadała ryby z sieci. Nagradzano zabicie każdej foki.
Orzeł bielik to ptak należący do rodziny jastrzębiowatych. Występuje w Azji Mniejszej i Środkowej, zachodniej Grenlandii, Islandii, Europie środkowej i wschodniej. Zamieszkuje duże, stare drzewostany w pobliżu większych zbiorników wodnych, a także strome wybrzeża. Nieliczne pary gniazdują na północy Polski. Orzeł bielik podlega ścisłej ochronie nie tylko jako gatunek lecz ochronie podlegają również stanowiska lęgowe. Jest to herbowy ptak Polski.
Żmija zygzakowata gatunek węża należący do rodziny żmijowatych. Żyje w Europie oraz na Syberii. W Polsce zamieszkuje przede wszystkim tereny leśne, głównie polany, skraje lasów, poręby. Często można ją spotkać w pobliżu wody. Długość ciała do 90 cm (zwykle znacznie mniej). Głowa trójkątna, szyja dosyć wyraźnie zaznaczona, dosyć masywne ciało. Wierzch ciała w różnych odcieniach szarości lub brązu, rzadziej brunatny czy czarny, z wyraźnie widoczną wzdłuż grzbietu zygzakowatą, ciemniejszą wstęgą, u odmiany czarnej niewidoczna. Brzuch szary albo jasnobrązowy, żółty spód ogona. Poluje głównie w dzień. Odżywia się drobnymi gryzoniami, czasem drobnymi ptakami i żabami. Jest pożyteczna, ponieważ tępi gryzonie. Jest jajożyworodna. Samica może urodzić 5–18 młodych. Jest wężem jadowitym, może być groźna dla człowieka, jednak wypadki śmiertelne są rzadkie. Jad jest cennym surowcem wykorzystywanym w przemyśle farmaceutycznym. Żmija zygzakowata to jedyny jadowity występujący w Polsce gatunek węża. Objęty jest ochroną gatunkową.
Długosz królewski to paproć należąca do rodziny długoszowatych, występuje w wilgotnych lasach oraz miejscach podmokłych. Ma duże liście, nawet do 2 m, długie i pierzaste. Na górnej części liścia są zarodnie. W Polsce występuje bardzo rzadko, jest pod ochroną.
Mikołajek nadmorski należy do rodziny baldaszkowatych. Roślina objęta całkowitą ochroną prawną, jej wyjątkowa uroda powoduje, iż jest masowo zrywana przez ludzi i przez to zagrożona wyginięciem. Wieloletnia roślina zielna, przystosowana do życia w surowych warunkach, wydmowa. Łodyga dorasta do 50 cm wysokości, posiada liczne kolczaste liście, z powodu dosyć dużej liczby kolców, a także kulistego kwiatostanu roślina ta wyglądem przypomina oset.
W granicach Wolińskiego Parku Narodowego (1,3 km od Międzyzdrojów), na powierzchni 16,85 hektarów położony jest rezerwat żubrów. Zwierzęta żyją w zamkniętej hodowli, ponieważ wolińskie bory i buczyny są ubogie w pokarm. Rezerwat jest podzielony na dwie kwatery: zimową o powierzchni 14 hektarów oraz letnią o obszarze 4 hektarów. Pomiędzy nimi zbudowana jest drewniana paszarnia. Za ogrodzeniem usytuowano trasy widokowe. W lipcu w roku 1976 na teren rezerwatu przywieziono pierwsze cztery żubry z Białowieży i z Borek, były to: krowa „Pomina”, byk „Podskakiewicz” oraz dwie jałówki „Pompeja” i „Podwyżka”. Znaczna większość zwierząt żyjących obecnie urodziła się na terenie rezerwatu. Przeciętnie każdego roku przychodzi na świat 1 lub 2 cielęta. Liczba żubrów zwykle wynosiła 6 do 12, obecnie żyje 6 osobników. Aby uniknąć zbyt bliskiego spokrewnienia pomiędzy osobnikami (czyli hodowli wsobnej), co jakiś czas sprowadza się zwierzęta z zewnątrz. Żubry wolińskie zaliczane są do żubrów nizinnych. Ostatni z tej linii żubr żyjący na wolności w Puszczy Białowieskiej, zginął podczas I wojny światowej w 1919 roku. Na szczęście w zwierzyńcach oraz ogrodach zoologicznych w Europie ocalało 12 żubrów (7 krów, 5 byków), z nich odtworzono populację. Wolińskie żubry wpisywane są do Księgi Rodowodowej Żubrów. Imiona wszystkich polskich żubrów rozpoczynają się od liter PO (Poland).
Istniał jeszcze drugi podgatunek żubrów, tzw. Żubr kaukaski (górski) lecz nie udało się odtworzenie gatunku, ponieważ pozostał przy życiu tylko jeden osobnik. Byk ten został skrzyżowany z samicami żubrów białowieskich i pozostawił po sobie liczne potomstwo. Stąd wyróżnia się obecnie linię żubrów białowiesko-kaukaską. Osobniki takie w Polskich rezerwatach otrzymują imiona rozpoczynające się od liter PU.
W odrębnej zagrodzie rezerwatu wygospodarowano specjalne miejsce chorych, osłabionych czy osieroconych dzików i saren. Po rekonwalescencji wypuszczane są na wolność. Stałym mieszkańcem wolińskiego rezerwatu jest także stary i ślepy już, orzeł bielik, nazwany Jurand. Wszystkie zwierzęta otoczone są stałą opieką weterynaryjną.
Woliński Park Narodowy posiada wiele ciekawych pomników przyrody w postaci form skalnych i drzew. Najciekawszym drzewom-pomnikom nadano nazwy: dęby Regalindy, które rosną w Międzyzdrojach, Telesfor, Storrady, Bolko, Wolinianin i Szwedzki, dąb Prastary we wsi Wapnica, jesion Olbrzym, buk Władysław i kilkusetletnie cisy pospolite. Są też ciekawostki przyrodnicze, np. brzoza brodawkowata, drzewiaste formy jałowców, korona dębu uformowana na podobiznę głowy żubra.
Skalne formy pomników przyrody również mają ciekawe nazwy, jest między nimi: Lech, Czech i Rus, a nawet Mieszko I.
