Przyczyny wybuchu powstania listopadowego:
-łamanie konstytucji nadanej Królestwu Polskiemu przez cara w 1815 roku
-obsadzanie wysokich urzędów jedynie ludźmi lojalnymi wobec carskich urzędników
-działalność legalnej i nielegalnej opozycji w Królestwie
-utrata nadziei na rozszerzenie autonomii,
-informacje o zwycięstwie rewolucji lipcowej w Paryżu,
-obawa, ze car Mikołaj I wykorzysta polską armie do stłumienia antyholenderskiego powstania w Belgii
-zawiązanie sprzysiężenia podchorążych w 1828 roku w Warszawie, stawiającego sobie za cel odzyskanie przez Polskę niepodległości.
Przebieg nocy listopadowej:
-z 29 na 30 listopada wybuchło w Warszawie powstanie, rozpoczął je atak podchorążych na koszary i arsenał celem zdobycia broni oraz Belweder, gdzie mieszkał ks. Konstanty. Brat cara ostatecznie uszedł z życiem i opuścił stolicę, reszta wojskowych przejęła miasto.
Program społeczny: kaliszanie domagali się oczynszowania chłopów, prawica Towarzystwa Patriotycznego chciała oczynszowania, a lewica uwłaszczenia za odszkodowaniem. Ostatecznie brak zgodnej postawy wobec kwestii chłopskiej i konkretnych rozwiązań spowodował dezaprobatę chłopską. Chłopi w konsekwencji powstania nie poparli uznając je za sprawę szlachecką.
Program polityczny:
-władzę powstania stanowiła Rada administracyjna, która przekształciła się później w Rząd Tymczasowy, radykalny odłam reprezentowało Towarzystwo Patriotyczne, które domagało się od strony rosyjskiej: odzyskania zabranych ziem, liberalizacja (uzyskanie całkowitej wolności) oraz usunięcia z Warszawy ks. Konstantego. Wobec niepowodzenia rozmów z carem, 5 grudnia ogłoszono dyktatorem gen. Józefa Chłopickiego.
Program społeczny: kaliszanie domagali się oczynszowania chłopów, prawica Towarzystwa Patriotycznego chciała oczynszowania, a lewica uwłaszczenia za odszkodowaniem. Ostatecznie brak zgodnej postawy wobec kwestii chłopskiej i konkretnych rozwiązań spowodował dezaprobatę chłopską. Chłopi w konsekwencji powstania nie poparli uznając je za sprawę szlachecką.
-25 stycznia 1831 roku sejm ogłosił detronizację cara, gen. Chłopickiego odwołano a jego miejsce zajął Michał Radziwiłł, podobnie jak jego poprzednik niechętny powstaniu.
-ukonstytuował się Rząd Narodowy z Adamem Czartoryskim na czele
-w lutym 1831 roku armia rosyjska przekroczyła granicę Królestwa,
najważniejsze bitwy: zwycięstwo gen. Dwernickiego pod Stoczkiem 14 lutego, walki o Olszynkę Grochowską 25 lutego, zwycięstwo pod Wawrem, Dębem Wielkim (31 marca) i Iganiami (10 kwietnia), klęska pod Ostrołęką 26 maja.
-15 sierpnia Towarzystwo Patriotyczne zorganizowało w Warszawie manifestację, dokonano samosądów na generałach podejrzanych o zdradę. Władzę dyktatora powierzono gen. Janowi Krukowieckiemu.
-bohaterska obrona Woli przez gen Józefa Sowińskiego
-klęska Modlina i Zamościa
-rozszerzenie powstania na Litwę i Żmudź.
-Przyczyny klęski: przewaga liczebna Rosjan, nieudolne kierownictwo powstania, prowadzące pertraktacje z carem, brak koordynacji działań powstańczych, brak poparcia chłopów i nierozwiązanie kwestii chłopskiej, brak poparcia ze strony państw zachodnich.
Znaczenie powstania: przez około dziesięć miesięcy Polacy bohatersko stawiali czoła armii rosyjskiej. Car w konsekwencji nie wysłał wojsk do Belgii, dzięki czemu ogłosiła niepodległość. Większość oficerów udała się na emigrację, gdzie kontynuowała patriotyczną działalność.
Skutki powstania: jego upadek zapoczątkował rusyfikację Królestwa Polskiego, została zniesiona konstytucja, którą zastąpił tzw. Statut Organiczny, wobec uczestników i zwolenników powstania zastosowano kary więzienia, zsyłki i konfiskaty posiadanych dóbr . Podporządkowano Rosji oświatę, system karny i monetarny Królestwa, na terytorium którego stacjonowała armia rosyjska, przystąpiono jednocześnie do budowy twierdz Modlin i Dęblin.
