teoria psychologiczna stworzona po koniec XIX wieku przez Z. Freuda, który przyczyn większości zaburzeń psychicznych, nerwic i neuroz doszukiwał się w zachwianiu bądź tłumieniu popędów (głównie popędu seksualnego - libido). Freud wyróżnił trzy warstwy psychiki ludzkiej: sferę instynktów (id), których działanie ze względów moralnych i społecznych jednostka musi tłumić, nadświadomość (superego) - wszystkie zasady oraz normy moralne i społeczne nabyte w trakcie wychowania oraz świadomość (ego), której zadaniem jest utrzymywanie w równowadze działania id i superego.
Wiedeński neurolog wskazał także na istnienie podświadomości, w której tkwią ukryte popędy, a która ujawnia się niekiedy w snach. Analiza podświadomości, i co za tym idzie uświadomienie sobie przyczyn zaburzeń, prowadzi, według Freuda, do odzyskania równowagi psychicznej. Tłumiony popęd seksualny jest nie tylko przyczyną nerwic, ale może także podlegać procesowi sublimacji, czyli znajdować swoje ujście w społecznie akceptowanym zachowaniu, np. twórczości artystycznej lub pracy (wg Freuda jest ona sublimacją skłonności sadystycznych). Freudyzm wywarł ogromny wpływ nie tylko na całą psychologię, ale również na literaturą i krytykę literacką. (zob. psychoanaliza).