skorupa ziemska

zewnętrzna warstwa Ziemi, sztywna i krucha, nie ulęgająca plastycznym odkształceniom. Ma niejednolitą miąższość (grubość); jest najmniejsza pod oceanami (7-8 km), a największa pod obszarami górskimi (pod Andami - 70 km, pod Himalajami - 80 km). Średnia miąższość skorupy ziemskiej wynosi więc 35-40 km. Jest zbudowana z różnorodnych skał magmowych, osadowych i metamorficznych. Ze względu na rodzaj skał dzieli się na dwie warstwy: skorupę kontynentalną i skorupę oceaniczną. Skorupa kontynentalna, z przewagą krzemu (Si) i aluminium (Al), powszechnie nazywa się sial. Składem chemicznym odpowiada granitowi. Skorupa oceaniczna, której podstawowymi składnikami są krzem (Si) i magnez (Mg), nazywa się sima. Składem chemicznym odpowiada bazaltowi. Warstwy te oddziela od siebie powierzchnia nieciągłości Conrada, natomiast całą skorupę ziemską od płaszcza Ziemi oddziela powierzchnia nieciągłości Moho.

Pionowe ruchy Ziemi: Na wielu obszarach Ziemi zachodzą ruchy epejrogeniczne (lądotwórcze). Są to bardzo powolne obniżające lub wynoszące ruchy skorupy ziemskiej. Nie towarzyszą im żadne deformacje lub fałdowania skał. Powolne obniżanie skorupy ziemskiej prowadzi do wkraczania na te obszary morza. Konsekwencją tego jest sedymentacja skał osadowych. Grubość serii skalnych dochodzi do kilkuset, a nawet kilku tysięcy metrów.

Takie ruchy miały miejsce na obszarze dzisiejszej Polski południowej i zachodniej przez kilkaset milionów lat. Współczesne obniżające ruchy epejrogeniczne występują np. w Holandii, w rejonie Gdańska, w basenie Morza Tyrreńskiego. Przykładem ruchów wynoszących jest ruch Półwyspu Apenińskiego.

Drugim rodzajem pionowych ruchów skorupy ziemskiej są ruchy izostatyczne. Skorupa ziemska dąży do stanu grawitacyjnej równowagi izostatycznej. Równowaga ta może być zachowana dzięki temu, że astenosfera zachowuje się jak ciało plastyczne. Ugina się pod wpływem zwiększonego obciążenia i podnosi na skutek jego zmniejszenia. Przyczyną ruchów izostatycznych może być zlodowacenie. Wielka masa lodu wgniata skorupę ziemską w astenosferę (dziś na Grenlandii, Antarktydzie). Po stopnieniu pokrywy lodowej następuje odciążenie skał i wynoszące ruchy izostatyczne (Skandynawia). Inną przyczyną ruchów izostatycznych może być przemieszczanie materiału skalnego. Góry ulegają nieustannemu niszczeniu. Materiał skalny pochodzący z niszczenia jest przemieszczany do wszelkiego rodzaju obniżeń. Zmniejsza się masa gór, co powoduje ich podniesienie. Natomiast obszary, na których gromadzi się materiał skalny, zwiększają swoją masę, co powoduje ich obniżanie.

Ruchy izostatyczne różnią się od epejrogenicznych tym, że mają na nie wpływ czynniki zewnętrzne. Natomiast ruchy epejrogeniczne zachodzą tylko pod wpływem procesów wewnętrznych Ziemi.