WOKULSKI STANISŁAW

B. Prus Lalka, bohater główny; szlachcic, kupiec galanteryjny; zakochany w arystokratce, Izabeli Łęckiej

Wygląd: Izabela nazywa go "pniem z czerwonymi rękami", Wokulski jest przystojnym, choć nie wyróżniającym się urodą mężczyzną. Zwraca jednak uwagę kobiet - Stawskiej, Wąsowskiej. Tylko Izabela jest tak uprzedzona, że nie widzi w Wokulskim mężczyzny

Życiorys - plan losów bohatera (uwaga: losy bohatera zostały tu przedstawione w porządku chronologicznym, w powieści Wokulski występuje jako czterdziestopięcioletni mężczyzna)

01.Utrata majątku przez rodzinę Wokulskich, młody Stanisław postanawia pracować, aby zebrać pieniądze potrzebne na kształcenie

02.Praca w winiarni Hopfera, kontakty ze studentami, uparte i wytrwałe zdobywanie wiedzy (jak pozytywista)

03.Wstąpienie do Szkoły Przygotowawczej, a po jej ukończeniu nauka w Szkole Głównej

04.Przerwanie studiów i udział w powstaniu, zesłanie na Syberię (jak romantyk)

05.Powrót do Warszawy, trudności w zdobyciu pracy, pomoc Rzeckiego

06.W sklepie Mincla, śmierć pracodawcy i ślub z wdową po nim, Małgorzatą, utrata poczucia sensu i celu życia

07.Śmierć żony, nieudane próby kontynuowania pasji naukowych

08.W teatrze - spotkanie z Izabelą Łęcką, pierwsze prawdziwe i gorące uczucie (jak romantyk)

09.Uparte zdobywanie majątku, wyjazd na wojnę rosyjsko-turecką, powrót do Warszawy z pokaźną sumą pieniędzy, próby zbliżenia do ukochanej (darzy ją uczuciem romantycznym, zdobywa jak pozytywista)

10.Działalność handlowa (praca organiczna): otwarcie nowego sklepu, założenie spółki do handlu ze Wschodem, interesy z Suzinem; działalność charytatywna (praca u podstaw): pomoc Marii, Wysockiemu, Węgiełkowi, wkład w organizowanie ochronek dla dzieci (jak pozytywista)

11.Perypetie miłosne, wyjazd do Paryża (spotkanie z profesorem Geistem), powrót i dalsze adorowanie ukochanej

12.Próba samobójstwa z powodu nieszczęśliwej miłości (jak romantyk)

13.Powrót do Warszawy, apatia

14.Nagłe zniknięcie, wiele możliwości dalszych losów bohatera:

a) samobójstwo w ruinach zasławskiego zamku (wynika z listu Węgiełka do Rzeckiego i wiadomości od Szumana, jakoby widziano Wokulskiego kupującego dynamit u jednego z górników);

b) wyjazd do Paryża i współpraca z Geistem (do Paryża nagle wyjechał także Ochocki, Rzecki domyśla się, że wraz ze Stanisławem rozpoczną badanie nad wynalazkiem genialnego profesora);

c) wyjazd za granicę i rozpoczęcie nowego życia (wiadomość od Szlangbauma)

Charakterystyka: W koncepcji pisarza Wokulski miał być człowiekiem wybitnym, wartościowym, pozostającym w konflikcie z otoczeniem, które stawia mu wciąż przeszkody w jego działalności. Tak myśli o sobie sam Wokulski, tak mówią o nim Ochocki, Rzecki, Szuman. Potwierdzają to przytaczane w Pamiętniku starego subiekta głosy opinii publicznej, tj. kupców, rzemieślników, z którymi kontaktuje się Rzecki. Symbolicznym obrazem tej postawy bohatera jest wydobywanie się Stacha z piwnicy u Hopfera, wbrew przeszkodom i śmiechom kolegów. Rzecki myśli o nim tak: "Kiedy chciał się uczyć, jeszcze jako subiekt Hopfera, wszyscy mu dokuczali. Kiedy wstąpił do uniwersytetu, żądano od niego poświęceń. Kiedy wrócił do kraju, nawet pracy mu odmówiono. Kiedy zrobił majątek, obrzucono go podejrzeniami, a kiedy zakochał się, ubóstwiana kobieta zdradziła go w najnikczemniejszy sposób..."

Przyczyną klęski Wokulskiego, według Prusa, jest społeczeństwo polskie, niezrozumienie, niedocenienie wybitnej jednostki. Jednak takie wyjaśnienie pozostaje w sprzeczności z przedstawioną sytuacją. Wiele osób pomaga przecież bohaterowi: i studenci, i Rzecki, i Suzin, i uczeni na zesłaniu, a więc nie jest zupełnie samotny. Gdyby chciał koniecznie być uczonym, mógł zająć się badaniami naukowymi po śmierci żony, wreszcie nie musiał zakochać się w Izabeli. Jeśli już koniecznie chciał się żenić z arystokratką, mógł znaleźć sobie inną, na przykład panią Wąsowską

Klęska bohatera znajduje natomiast uzasadnienie psychologiczne. Wokulski jest człowiekiem czynu, za wszelką cenę chce działać i nie znajduje pola do popisu w społeczeństwie w stanie rozkładu. Ideały romantyczne przeżyły się, nikt już nie wierzy w skuteczność poświęceń patriotycznych, sam Wokulski uważa, że go oszukano, podsuwając zamiast programu jedynie mrzonki. Z ideałów pozytywistycznych pozostała filantropia i bogacenie się. Dla swych dalekosiężnych planów, np. budowy nadwiślańskich bulwarów czy też kanalizacji, Wokulski nie znajduje poparcia. Miłość do Izabeli jest więc namiastką, działaniem zastępczym, w którym Wokulski rozładowuje nagromadzoną w nim energię. Miłość dostarcza mu motywacji do działania

Druga sprzeczność istnieje pomiędzy poczuciem klęski bohatera, a jego rzeczywistymi sukcesami. W rzeczywistości Wokulski jest niewątpliwie człowiekiem sukcesu, awansuje ze sklepu do buduaru hrabiny, zdobywa ogromny majątek, rozbudowuje sklep, organizuje spółkę do handlu z cesarstwem, staje się międzynarodowym przedsiębiorcą i biznesmenem. Problem polega na tym, że Wokulski pragnął uznania, sławy, społecznej aprobaty, a spotykał się z podejrzliwością, plotkami, insynuacjami i niechęcią tak kupców, jak i arystokratów. Przeżywał także konflikt we własnym sumieniu. Wszystkie swoje sukcesy uważał za znikome wobec działalności powstańczej czy kariery uczonego. Problem polega też na tym, że Wokulski nie mógł się spełnić tak jak chciał, że to, co robił, robił jakby wbrew sobie, na przekór sobie. Zdobywanie i poszerzanie majątku było w latach 70. jedyną działalnością, jakiej mógł się poświęcić, dlatego Wokulski walczy z sobą, przeżywa wyrzuty sumienia, że zamiast służyć ojczyźnie, pomagać biednym, zdobywa majątek, by dostać się na salony arystokracji i zabiegać o miłość Izabeli

W licznych w powieści monologach wewnętrznych ujawniają się rozterki bohatera: "To są moi - ci, którzy leżą tam na śmietniku i może dlatego są nędzni, a będą jeszcze nędzniejsi, że ja chcę wydawać o trzydzieści tysięcy rubli rocznie na zabawę w motyla. Głupi handlarzu, podły człowieku!...". "Zrobię, co się da i komu można, lecz osobistego szczęścia się nie wyrzeknę, to darmo...". Taka konstrukcja postaci Wokulskiego służy Prusowi do zilustrowania kryzysu postaw romantycznych i pozytywistycznych

Bohater jest też jednym z największych kochanków w polskiej literaturze. Analiza psychologiczna jego uczuć jest wnikliwa, przeprowadzona dzięki licznym wewnętrznym monologom, a także dialogom dwóch różnych "ja" Wokulskiego. Za ich pośrednictwem poznajmy rozterki bohatera, zmuszonego wybierać pomiędzy namiętną miłością, a poczuciem obowiązków społecznych

Wokulski ma 45 lat, jest człowiekiem dojrzałym, doświadczonym, ale nigdy dotąd nie kochał. Nagromadzony kapitał uczuć procentuje, jak stwierdza pan Stanisław, po kupiecku, ogromną eksplozją namiętności. Kocha jak romantyk, bo z romantycznej poezji czerpał wzorce uczuć, kocha ideał, kobietę-anioła, czystą, nieskalaną, niedostępną. Uczucia ogarniają całe jego życie, bez reszty pogrąża się w zabiegach o względy ukochanej. Otacza ją czcią, uwielbieniem, jest bezgranicznie wierny i oddany, spełnia najbardziej wyszukane zachcianki i kaprysy. Izabela urzekła go urodą, ale także wykwintnymi manierami, niedostępnością, luksusem, pięknem otoczenia i ludzi, wśród których żyła. Wokulski, mimo życiowych doświadczeń, jest parweniuszem, imponuje mu luksus salonów, a niedostępność i chłód Izabeli mobilizują go do działania. Trzeźwy realista w duszy Wokulskiego tłumaczy mu czasami, iż Izabela nie jest warta takich starań, że jest pusta, próżna, powierzchowna, niezdolna do głębokich uczuć, ale romantyczny kochanek nie chce słuchać głosu rozsądku i wielbi po swojemu, dlatego w końcu przeżywa tak ogromne rozczarowanie

Wokulski kocha jak rasowy romantyk, ale zdobywa Izabelę jak typowy pozytywista. Wie z doświadczenia, że w rzeczywistości lat 70. XIX w. wiele można kupić, więc postępuje jak kupiec, ofiarowując ukochanej pieniądze za kamienicę, wykupując weksle, obsypując ją prezentami. Niemal udaje mu się z powodzeniem zakończyć transakcję. Zostaje narzeczonym Łęckiej i prawdopodobnie byłby jej mężem. Gdyby nie... głos romantyka mówiący, że nie można kupić uczuć, że jego anioł przystanie na jego miłość tylko w zamian za swobodę finansową i sam nigdy nie odwzajemni uczucia. Zbyt późno to pojął, ale romantyczne pierwiastki jego charakteru (czystość uczuć, uczciwość, spontaniczność, pragnienie autentycznej miłości) pozwoliły na ocalenie, Wokulski odrzucił schematy obowiązujące w sferze otaczającej pannę Łęcką

Uczucia Wokulskiego przybierają czasami postać prawie patologiczną, chorobliwą. Bohater kocha głęboko, ale nie umie o tym mówić, sądzi, że Izabela powinna się domyślać jego uczuć. Wokulski patrzy i wielbi milcząc. Izabela tymczasem w ogóle nie bierze pod uwagę możliwości, że mogłaby się zakochać w kupcu, gdyby nie trudności finansowe Łęckich, Wokulski prawdopodobnie nie miałby wstępu do ich salonu. W powieściowej sytuacji Izabela może mu się tylko... sprzedać, uznając to za wyjątkową łaskawość z jej strony. Wyraźnie widać, że miłość bohatera jest skazana na niespełnienie, a on sam na "niebo i piekło" nieodwzajemnionego uczucia

Stan zbliżony do depresji pan Stanisław przeżywa już w Paryżu, a potem po raz drugi po opuszczeniu pociągu w Skierniewicach. Pisarz świetnie uchwycił emocjonalne napięcie i rozchwianie bohatera po wysłuchaniu rozmowy Izabeli ze Starskim. Wydaje mu się mianowicie, że źródłem jego udręki nie jest treść rozmowy, a stukot i kołysanie pociągu: "Kiedy się to jednak stało, musiał przyznać, że od zdrady i upokorzeń jest coś gorszego. Ale co? Oto - jazda koleją. Jak ten pociąg drży, jak on pędzi!... Drżenie pociągu udziela się jego nogom, płucom, mózgowi; w nim samym wszystko drży, każda kosteczka, każde włókno nerwowe...". Taki sposób opisywania emocji zbliża Lalkę do powieści modernistycznej

Pisząc o Wokulskim, nie można zapomnieć o słynnym podwójnym zakończeniu wątku bohatera. Prus pozostawił otwartym problem czy Wokulski "umarł przywalony resztkami feudalizmu", czy też wybrał nowe życie w pracowni Geista lub gdziekolwiek, gdzie znalazł otwarte perspektywy

Odpowiedź zależy od tego, co w odczuciu czytelnika było silniejsze w bohaterze: ideały romantyczne, w tym ideał kobiety, czy praktycyzm i realizm kupca, przedsiębiorczość i ambicje naukowe

Wokulski - cechy pozytywisty: Realizm, racjonalizm, realizacja ideałów pracy organicznej (bogacenie się, działalność w celu zwiększenia dochodów obywateli) i pracy u podstaw (pomoc najuboższym, zainteresowanie losem najuboższych mieszkańców Warszawy i prowincji); fascynacja nauką, postępem technicznym, popieranie działalności naukowców, badaczy (przyjaźń z Ochockim, pomoc Geistowi); tolerancja wobec poglądów i postaw innych; akceptacja haseł asymilacji Żydów i innych narodowości (stosunek do Szlangbauma, Niemców), ocenianie ludzi według ich ideałów, efektów pracy, wartości moralnych, a nie według stanu posiadania; energia, umiejętność przewidywania, dbałość o własne kompetencje zawodowe, zdolność do pokonywania własnych słabości, ambicja; zdobywanie przedmiotu uczuć, sposób, w jaki próbuje zbliżyć się do Izabeli (otoczenie jej siecią intryg finansowych, uzależnienie bytu jej rodziny od własnego majątku)

Wokulski - cechy romantyka: Romantyczna biografia okresu młodości - walka w powstaniu o wolność i niepodległość, zesłanie na Syberię; miłość do Izabeli - nieszczęśliwa, nieodwzajemniona, idealizowanie przedmiotu uczuć, pragnienie "komunii dusz", traktowanie ukochanej jak "bliźniaczej duszy", z którą życie na ziemi jest rajem, uzależnienie się od uczucia w takim stopniu, że być może było ono powodem samobójstwa; skłonność do depresji, załamań, kryzysów psychicznych, nadwrażliwość dotycząca jednak wyłącznie tego, co związane z Izabelą; zdolność do przeżywania wielkich przełomów uczuciowych, skłonność do głębokich przemyśleń, refleksji, rozpamiętywania, analiz własnych uczuć, wspominania każdego gestu, uśmiechu, stwierdzenia ukochanej; indywidualizm, niechęć do ulegania, podporządkowywania się komukolwiek, skłonność do gwałtownych zmian nastroju

Rola w utworze: Główny bohater Lalki to jedna z najciekawszych kreacji w literaturze polskiej. Jest postacią interesującą, złożoną, skomplikowaną, pełną sprzeczności. Ta wieloznaczność w rysunku postaci wynika w wielu ról, które odgrywa ona w powieści i licznych zadań wyznaczonych jej przez pisarza. Po pierwsze Wokulski jest postacią reprezentatywną dla pokolenia przełomu dwóch epok, jest romantykiem i pozytywistą. Jego losy są typowe dla roczników, których przeżyciem pokoleniowym było powstanie 1863 r. Zwano je pokoleniem straconym