GLEBA

najbardziej zewnętrzna, zwietrzała część litosfery składająca się z luźnych cząstek organicznych i mineralnych, powietrza oraz wilgoci. Pod wpływem żyjących w niej i na niej organizmów w glebie zachodzą przemiany cząstek organicznych w mineralne i odwrotnie - chemosynteza. Powstanie gleby jest uzależnione od wielu czynników. Najważniejsze z nich to: klimat, woda, roślinność, rodzaj skały, ukształtowanie powierzchni.

W procesie tworzenia się gleby można wyróżnić kilka etapów:

wietrzenie skał - proces przygotowawczy, prowadzący do rozpadu i rozkładu skały litej i powstania zwietrzeliny, która jest niezbędna do utworzenia gleby. W niektórych glebach luźne cząstki mineralne powstały w wyniku innych procesów (np. lessowy pył kwarcowy został nawiany przez wiatr lub namuły rzeczne naniesione przez wodę rzeczną).

humifikacja - proces tworzenia się próchnicy ze szczątków organicznych. Powstaje ona przy udziale mikroorganizmów (bakterii, grzybów). Ilość próchnicy w glebie decyduje o jej żyzności. Najlepsze warunki do tworzenia próchnicy posiadają trawiaste obszary stepowe.

migracja cząstek glebowych - przemieszczanie się cząstek glebowych związane z wsiąkaniem wody. Wytwarzają się wówczas poziomy (warstwy) charakterystyczne dla danego typu gleby.

• Większość gleb posiada następujące

poziomy (warstwy) glebowe:

poziom próchniczy - znajduje się w nim większość cząstek organicznych. Jego grubość oraz zawartość próchnicy przesądza o żyzności gleby.

poziom wymywania (eluwialny) - warstwa, z której wsiąkająca woda wypłukała niektóre cząstki mineralne i organiczne, a następnie osadziła je niżej.

poziom wmywania (iluwialny) - warstwa z większą ilością cząstek mineralnych i organicznych osadzonych przez wsiąkającą wodę. Cząstki te zostały wypłukane z wyższych poziomów i tutaj osadzone.

skała macierzysta - skała, na której wytworzyła się gleba. Często decyduje o rodzaju gleby i jej przydatności dla rolnictwa.

Ważną cechą gleby jest jej odczyn (kwaśny, obojętny lub zasadowy). Od niego jest uzależniony charakter roślinności wegetującej na danej glebie. W rolnictwie ustalenie odczynu gleby pozwala na planowanie zabiegów agrotechnicznych (najczęściej jest to odkwaszanie).

Odczyn i struktura gleby, zawartość próchnicy oraz stosunki wodne decydują o żyzności gleby. Żyzność jest to potencjalna możliwość gleby do dostarczenia roślinności niezbędnych składników organicznych i mineralnych. Dzięki odpowiednim zabiegom agrotechnicznym (nawożenie, melioracja) można zwiększyć żyzność gleby. Pojęcie urodzajności gleby oznacza rzeczywistą zdolność gleby do wytwarzania na niej masy roślinnej. Składa się na nią naturalna żyzność gleby oraz elementy podnoszące jej produktywność. Ze względu na możliwości produktywne wprowadzono klasy bonitacyjne gleb. W Polsce wyróżnia się 6 klas bonitacyjnych.

Niewłaściwa uprawa może doprowadzić do degradacji gleby, czyli spadku jej żyzności. Najgroźniejszym zjawiskiem degradującym jest erozja gleby. Spowodowana jest zmywaniem przez wody opadowe cząstek glebowych na terenach pochyłych. Narażone są na nią wylesione tereny górskie zajęte pod uprawę (szczególnie roślin okopowych). Aby przeciwdziałać erozji gleb stosuje się np. orkę w poprzek stoku, pozostawia się miedze lub buduje specjalne progi zatrzymujące spływającą wodę.