bergsonizm

nazwa kierunku filozoficznego z przełomu XIX i XX wieku, pochodząca od nazwiska franc. filozofa H. Bergsona (1859-1941). Bergsonizm wywarł duży wpływ na kształtowanie się późnego symbolizmu i futuryzmu, ekspresjonizmu oraz charakterystycznej dla prozy XX wieku techniki strumienia świadomości. Filozofia Bergsona, zwrócona przeciwko racjonalizmowi, nadrzędną rolę w poznaniu przyznawała intuicji (zob. intuicjonizm). Jednym z jej kluczowych haseł była koncepcja élan vital (pędu życia), zakładająca istnienie w człowieku wewnętrznej energii witalnej, nadającej dynamizm istnieniu. W tym kontekście życie człowieka traktowane było jako strumień doznań i działań. Bergson zajmował się także problemem czasu i jego względności. Filozofia Bergsona wywarła wpływ na literaturę XX wieku i to zarówno zachodnioeuropejską (W poszukiwaniu straconego czasu M. Prousta, Ulisses J. Joyce'a), jak i polską (poezja B. Leśmiana).