GUSTAW (Pustelnik)

A. Mickiewicz IV cz. Dziadów, bohater główny, fantastyczny - występuje jako duch, zjawa; romantyczny kochanek

Uwaga: W dramacie postać ta najpierw występuje jako Pustelnik, potem jako Gustaw

Wygląd: O wyglądzie Gustawa mówi jedno z dzieci Księdza:

"Czemu waspan tak jesteś dziwacznie ubrany?

Jak strach albo rozbójnik, co to mówią w bajce,

Z różnych kawałków sukmany,

Na skroniach trawa i liście,

Wytarte płótno, przy pięknej kitajce?

(postrzega sztylet, Pustelnik chowa)

Jaka to na sznurku blacha?

Różne paciorki, wstążek okrajce?

Cha cha cha cha!

Dalibóg, waspan wyglądasz na stracha!

Cha cha cha cha!"

Wygląd widma skłania dziecko do śmiechu i zarazem staje się okazją do przestrogi - nie można wyśmiewać ludzi dotkniętych szaleństwem z miłości, bo może ono dotknąć każdego człowieka

Życiorys: Biografia Gustawa jest typowa dla romantycznego kochanka. Wrażliwością i uczuciowością najprawdopodobniej wyróżniał się już od dziecka. Cechy te stały się bardziej wyraziste w okresie wczesnej młodości, kiedy jego nauczycielem był ksiądz. Wyraża się on o Gustawie - uczniu bardzo pochlebnie:

"Ty niegdyś w mojej szkole ozdoba młodzieży,

Na tobie najpiękniejszem zakładał nadzieje"

Mówi jeszcze coś o wiele ważniejszego: "Kochałem cię jak syna". Otoczony miłością Gustaw poszerzał wiedzę, a ponieważ miał naturę skłonną do romantycznych porywów, rozczytywał się w "pięknych księgach", wśród których wymienia: eposy Homera, poemat Jerozolima wyzwolona T. Tasso, wreszcie Nową Heloizę J. J. Rousseau i Cierpienia młodego Wertera J. W. Goethego. O ile dwa pierwsze przysłużyły się niewątpliwie wyrobieniu smaku literackiego u młodego czytelnika, o tyle z Nowej Heloizy i Cierpień... Gustaw zaczerpnął wiadomości na temat nowego typu uczuciowości, który mu doskonale odpowiadał. Właśnie tu znalazł wzorzec miłości, jaką chciał przeżyć. "Książki zbójeckie", jak je nazywa, uformowały w nim romantycznego indywidualistę. To z nich zaczerpnął treści i myśli, które doprowadziły ostatecznie do samobójstwa

Kulminacyjnym punktem biografii Gustawa jest oczywiście jego wielka romantyczna miłość, rozumiana jako "komunia dusz", poczucie mistycznej (duchowej) jedności z ukochaną, miłość, która sprawiła, że Gustaw "za życia był w niebie". Dzieje miłości Gustaw opowiada podczas "godziny miłości". Uczucie poprzedziły żmudne poszukiwania "boskiej kochanki". Na koniec młodzieniec znalazł ją w pobliżu - była prawdopodobnie mieszkanką jednego z okolicznych dworków. Odtąd młodzi spędzali romantyczne chwile i pierwsze miłosne uniesienia:

"Każde wzruszenie moje natychmiast ją wzruszy, (...)

Tak znaliśmy nawzajem czucia wspólnej duszy"

Oboje bardzo przeżywają rozstanie - moment istotny dla dziejów miłości wszystkich bohaterów romantycznych (Werter, Giaur, Konrad Wallenrod). Jednak uczucie ukochanej widocznie nie dorównywało miłości Gustawa, skoro wyszła za mąż za bogatego, utytułowanego mężczyznę i stopniowo zapomniała o ukochanym z czasów młodości (na drodze kochanków stanęły stosunki społeczne, układy towarzyskie - co jest charakterystyczne dla miłości romantycznej). Gustaw dowiedział się o tym w najbardziej smutnych okolicznościach: właśnie powrócił w rodzinne strony i natychmiast pospieszył do domu ukochanej, gdzie w tym czasie odbywało się wesele. Bohater przeżył wielki wstrząs. Ta, którą miał za idealną, uświęconą, boską okazała się "puchem marnym", a miłość - uczucie, które uważał za dar, wyróżnienie, efekt działania sił nadprzyrodzonych - objawiła swą ulotność i nietrwałość

Od tej chwili rozpoczyna się dla Gustawa "godzina rozpaczy" - pełna cierpienia, złorzeczeń, uwielbienia i oskarżeń świata i ukochanej kobiety. Gustaw jest w skrajnej desperacji. Nie panuje nad sobą. Przeklina chwile szczęścia, aby zaraz potem rozgrzeszać i uniewinniać ukochaną. Nigdy jednak o niej nie zapomina. Pogrążony w nieustannym cierpieniu, przeżywając ogromne napięcie uczuciowe, nie mając nadziei na połączenie z ukochaną, Gustaw popełnia w końcu samobójstwo. To stawia go w szeregu innych kochanków romantycznych: Werter, Giaur

Charakterystyka: Wyraźnie widać, że Mickiewicz, kreując postać Gustawa, odwołał się do doświadczeń znakomitych poetów okresu preromantyzmu i romantyzmu. Gustaw jest samotny, nieszczęśliwy, wyobcowany ze społeczeństwa. Jego uczucie jest ogromne, kosmiczne, jest siłą niszczącą człowieka, czyniącą go niezdolnym do życia. Jest on jednostką nieprzeciętną, ma poczucie wyższości, buntuje się przeciw porządkowi, który usiłuje mu narzucić świat. Z drugiej strony swe nieszczęście, osamotnienie, sprzeniewierzenie się normalnym ludzkim obowiązkom przeżywa jako winę tragiczną. Jest więc rozdarty; polemizując z rozsądnym księdzem, usiłuje uzasadnić, że istota jego tragedii leży poza możliwościami poznania rozumowego. Dlatego zjawia się w noc "dziadów", gdyż obrzęd stanowi sytuację umożliwiającą poznanie tajemnic oraz nawiązanie kontaktu między jednostką osamotnioną i światem

Wspomina to wszystko w "godzinie miłości". W "godzinie rozpaczy" cierpi z powodu zazdrości, zawodu, rozczarowania, rozdarty między uwielbieniem ukochanej i gwałtownymi oskarżeniami tej kobiety o brak serca, interesowność, ziemskość. W "godzinie przestrogi"walczą ze sobą w osobie Gustawa romantyczny indywidualista z człowiekiem społecznym. Zbyt wielka miłość, odwrócenie się od życia i jego obowiązków popchnęły bohatera do zguby, stąd przestroga w jego wypowiedzi przed takim rozumieniem kobiety i uczuć. Można to odczytać jako próbę przezwyciężenia zniewalającej mocy uczucia, czyniącego ludzi "umarłymi dla świata"

Rola w utworze: Gustaw jest najlepszą w literaturze polskiej realizacją modelu romantycznego kochanka. Całą historię jego miłości zwykło się łączyć z wątkiem biograficznym autora dramatu - jego niespełnioną miłością do siostry przyjaciela - Maryli Wereszczakówny, która, jakkolwiek darzyła sympatią młodego, przystojnego poetę, wyszła za mąż za bogatego hrabiego Wawrzyńca Puttkamera. W tekście IV cz. Dziadów dwukrotnie pojawia się jej imię