Potrzebuję wiedzieć czego się uczyć na sprawdzian z geografii temat polska fizyczna. Odpowiadam odrazu że nauczyciel po zapytaniu co będzie dokładnie odpowiedział masz to w książce a takiego tematu nie widzę.

Nauka która zajmuje się odtwarzaniem historii zmian w dziejach Ziemi to geologia historyczna. To dzięki badaniu skał możemy współcześnie określić, jakie przemiany następowały od początku powstania Ziemi. Aby rozpatrywać budowę geologiczną warto znać całą tablicę stratygraficzną, która dokonuje podziału dziejów Ziemi na epoki, okresy i ery. Za najstarszą erę w dziejach Ziemi uznaje się (w kolejności od najstarszej do najmłodszej):

prekambr (dzielony na dwa okresy archaik i proterozoik, datowany wiek od 4600 mln lat, występowały ruchy górotwórcze tzw. prekambryjskie)
paleozoik (dzielony na okresy: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon, perm, datowany od 590 mln lat, występowały ruchy górotwórcze kaledońskie i hercyńskie (inaczej waryscyjskie)
mezozoik (dzielony na okresy: trias, jura, kreda, datowany od 250 mln lat, występowały alpejskie ruchy górotwórcze - ich początkowa faza)
kenozoik (dzielony na okresy trzeciorzęd i czwartorzęd, datowany od 65 mln lat do czasów współczesnych, występowały ruchy górotwórcze alpejskie).
W każdej z poszczególnych er Ziemi, na terytorium Polski, zachodziły liczne zmiany geologiczne, stąd też podział Polski na kilka jednostek geologicznych: platformę wschodnioeuropejską, struktury paleozoiczne, struktury mezozoiczne, struktury kenozoiczne. W erze prekambryjskiej cały obszar naszego kraju był zalany wodami morskimi, co oznaczało występowanie licznych skał osadowych na grubej warstwie podłoża krystalicznego (bazalt, granit, skały metamorficzne) zwanego Platformą Wschodnioeuropejską. To właśnie na obszarze naszego kraju znajduje się tzw. granica geologiczna dzieląca dwie duże struktury geologiczne Europy, a więc wyżej wskazaną platformę wschodnioeuropejską i platformę paleozoiczną. Linia graniczna na terytorium Polski biegnie od Kołobrzegu, przez Chojnice, Toruń, Warszawę, dalej w kierunku Zamościa, jest zwana tzw. linią T-T (Teisseyrera-Tornquista, od naukowców , którzy badali struktury geologiczne).



Za najstarszą strukturę geologiczną na obszarze Polski uznaje się platformę prekambryjską, zbudowaną z fundamentu krystalicznego na którym zalega warstwa osadów. W obrębie platformy krystalicznej występują wyniesienia i obniżenia; miejsca, w których skały krystaliczne (powstałe w prekambrze) wystają ponad powierzchnię ziemi, są zwane tzw. tarczami krystalicznymi. Na skutek ruchów tektonicznych często dochodziło pofałdowań, wówczas skały krystaliczne zostawały pokryte skałami osadowymi o zmiennej miąższości, dochodzącej nawet do kilku kilometrów. W Polsce prekambryjskie struktury zalegają na różnych głębokościach, tworząc obniżenia (obniżenie Nadbużańskie, Podlaskie, Perybałtyckie) i wyniesienia (wyniesienie Mazursko-Suwalskie, Łeby, Podlaskie).



Kolejną strukturą geologiczno-tektoniczną Polski jest struktura paleozoiczna, zajmując znaczny obszar Polski środkowej i zachodniej. Do struktury paleozoicznej zaliczamy: Sudety, Góry Świętokrzyskie, Zapadlisko Śląsko-Krakowskie i platformę paleozoiczną (tworzą jednostki tektoniczne: niecka Szczecińska, Łódzka, Miechowska, Mogielińska, monoklina Przedsudecka i wał Kujawsko-Pomorski). Obszar platformy paleozoicznej podlegał oddziaływaniu orogenezy kaledońskiej i hercyńskiej. Podczas ruchów górotwórczych kaledońskich doszło do wypiętrzenia częściowego Sudetów i Gór Świętokrzyskich (sylur, dewon), natomiast w trakcie orogenezy hercyńskiej (karbon, perm) doszło do ostatecznego wypiętrzenia Sudetów. Wówczas powstało zapadlisko Śląsko-Krakowskie, wypełnione skałami osadowymi (piaskowce, wapienie). Tym samym wykształciła się monoklina Przedsudecka, z łagodnym nachyleniem terenu na przedpolu Sudetów w kierunku północno-wschodnim. Podczas orogenezy hercyńskiej również Góry Świętokrzyskie ulegały popękaniu i częściowemu odmłodzeniu warstw skalnych. Dzięki położeniu Polski na trzonie krystalicznym starych i stabilnych struktur, bardzo rzadko występują u nas trzęsienia ziemi czy wybuchy wulkanów, co ma ogromne znaczenie dla życia człowieka. Podczas ery paleozoicznej obszar polski był nadal zalany wodą (stąd pokłady skał wapiennych), tylko niewielki obszar znajdował się na powierzchni (wypiętrzone Sudety, Góry Świętokrzyskie). Fałdowaniu Sudetów towarzyszyły częste wylewy lawy, stąd obecność złóż niklu, żelaza czy magnezu. Pod koniec dewonu klimat stopniowo się ocieplał, morze ustępowało, coraz więcej powierzchni Polski było odsłonięte (orogeneza hercyńska), nadal pod wodą zostawały tereny dzisiejszej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (stąd liczne pokłady wapieni). W trakcie orogenezy hercyńskiej znaczna część Europy uległa wypiętrzeniu, miedzy innymi: Góry Harz, Ardeny, Wogezy, Masyw Centralny, Las czeski, Schwarzwald. W tym czasie w Polsce powstały złoża granitów na Przedgórzu Sudeckim (rejon Strzelina i Strzegomia). Do skamieniałości tej ery należą stawonogi, tzw. trylobity i graptolity.



Kolejna struktura geologiczna na terenie Polski to struktura mezozoiczna, wówczas dochodzi do powstania tzw. wału Kujawsko-Pomorskiego (będącego antykliną, zbudowaną na zewnątrz ze skał młodszych a wewnątrz starszych), tutaj wykształciły się pokłady soli kamiennej. Era mezozoiczna w Polsce to klimat gorący i suchy, częste regresje i transgresje morza, aby pod koniec ery doszło do najsilniejszych ruchów górotwórczych - początkowej fazy orogenezy alpejskiej wraz ze zjawiskami wulkanicznymi. Jako skamieniałości przewodnie tej ery uznaje się amonity i belemnity.



Ostatnia struktura geologiczno-tektoniczna Polski to struktura kenozoiczna, obejmująca zasięgiem Karpaty i tzw. Zapadlisko Przedkarpackie. Karpaty zostały wypiętrzone na skutek orogenezy alpejskiej w erze kenozoicznej, są zbudowane z trzonu skał krystalicznych z tzw. wapienna warstwą reglową i wierchową oraz fliszu karpackiego. Karpaty dzielą się na trzy jednostki, różniące się budową geologiczną: Tatry, Pieniny i Podhale. Podczas fałdowania Karpat na skutek dużego nacisku płaszczowin z południa, doszło do powstania Zapadliska Przedkarpackiego (początkowo zalane morzem, klimat ciepły więc doszło do powstania dużych pokładów soli kamiennej - Bochnia, Wieliczka, złóż siarki - Tarnobrzeg, Staszów, także gipsów - Niecka Nidziańska) . Równocześnie dochodzi do odmłodzenia rzeźby Sudetów, powstają zręby i zapadliska tektoniczne, wykształca się tzw. uskok brzeżny oddzielający Sudety od Przedgórza Sudeckiego. Koniec trzeciorzędu to również zakończenie fałdowań alpejskich, także ukształtowanie obecnej rzeźby lądów i mórz na kuli ziemskiej. Z kolei okres czwartorzędu przynosi zlodowacenie plejstoceńskie, które swoim zasięgiem objęło znaczne tereny Polski - około 85 % (północna, środkowa).



Wyróżniamy następujące zlodowacenia w Polsce, które miały znaczny wpływ na rzeźbę:

zlodowacenie południowopolskie (Sanu), jako najstarsze o największym zasięgu występowania, miąższość osadów polodowcowych około 50 metrów, miejscami tylko głębiej
zlodowacenie środkowopolskie (Odry), miąższość osadów polodowcowych między 50-150 metrów
zlodowacenie północnopolskie (Wisły) , jako najmłodsze zwane również bałtyckim, miąższość osadów polodowcowych największa, na znacznym obszarze 200 metrów, a na Pojezierzu Suwalskim przekracza 200 metrów
Podczas epoki lodowcowej na terenach wolnych od lodu (Tatry, Karkonosze) powstawały lodowce górskie, także specyficzne formy rzeźby, na przykład cyrki polodowcowe (współczesne jeziora jak Morskie Oko, Czarny Staw), doliny U-kształtne, które świadczą o istnieniu zlodowaceń w przeszłości geologiczne Polski.



Z budową geologiczną Polski ściśle wiąże się występowanie surowców mineralnych, także wielkość złóż danego surowca i głębokość zalegania rud. Biorąc pod uwagę pochodzenie złóż, można je podzielić na złoża osadowe (powstają na skutek gromadzenia się skał osadowych), magmowe (ich powstanie jest związane z ruchami magmy pod powierzchnia ziemi) i metamorficzne (są rezultatem krystalizacji skał osadowych czy też magmowych pod wpływem oddziaływania wysokiej temperatury i ciśnienia).



Z kolei uwzględniając formę złóż mineralnych wyodrębnia się złoża: kominowe (podłużne ułożone jako efekt wydostawania się magmy kominem na powierzchnię ziemi), masywne izometryczne (na przykład gniazd czy słupy), pyłowe (maja zazwyczaj kształt zżył, pokryw pokładów) oraz nieregularne (mieszanka wszystkich wymienionych form). Największe bogactwo surowców mineralnych w Polsce spotykamy w południowej części kraju, gdyż tutaj było najwięcej ruchów tektonicznych i różnorodnych procesów; występowanie orogenez, liczne transgresje na przemian z regresjami morza, ciągłe zmiany warunków klimatycznych.



Uwzględniając warunki przyrodnicze i zmiany środowiska oraz wiek powstania złóż mineralnych i miejsce występowania w Polsce można dokonać następującej klasyfikacji:

rudy żelaza - jako skały pochodzenia magmowego i osadowego, powstałe już w prekambrze i erze paleozoicznej na skutek silnych ruchów tektonicznych i zalewania wodami morskimi; obecnie w Polsce spotykane w rejonie Suwałk (miejscowość Krzemianka), w Sudetach
rudy miedzi - powstawały jako złoża pochodzenia osadowego, które gromadziły się podczas licznych transgresji morskich w erze paleozoicznej, obecnie w Polsce spotykane na Dolnym Śląsku
węgiel brunatny - pokłady węgla powstawały w klimacie ciepłym, wilgotnym, ze szczątków roślin, drzew które z czasem ulegały zwęglowieniu, duże pokłady tego surowca występują w Polsce z trzeciorzędu; największe pokłady węgla brunatnego występują w rejonie Bełchatowa, Konina, Turka, Koła
węgiel brunatny - najbardziej zasobne pokłady surowcowe w Polsce; ich powstanie nastąpiło na skutek oddziaływania klimatu wilgotnego i gorącego, który umożliwiał rozwój bujnej roślinności, do tego zalewy wód morskich, w których na skutek beztlenowych warunków obumierały szczątki roślinne; pokłady węgla kamiennego w Polsce pochodzą z karbonu (era paleozoiczna); obecnie złoża węgla kamiennego spotykamy w: Górny Śląsk, Zagłębie Lubelskie w rejonie Bogdanki, Zagłębie Wałbrzyskie
sól kamienna i sól potasowa - powstanie złóż tego surowca wymaga obecności morza i ciepłego klimatu, co miało miejsce w permie (era paleozoiczna) i trzeciorzędzie (era kenozoiczna); sól kamienna uchodzi za jeden z najstarszych surowców mineralnych wydobywanych w Polsce, znaczne ilości spotykamy w rejonie Wieliczki, Bochni, Rybnika, Żor (pochodzenie z trzeciorzędu) oraz na Wale Kujawsko-Pomorskim w rejonie miejscowości Inowrocław i Kłodawa (pochodzenie z permu);z kolei największe złoża soli potasowej występują w rejonie Wejherowa i Kłodawy
rudy cynku i ołowiu - ich złoża datuje się na erę mezozoiczną, powstawały na skutek zalewów morza i odsłaniania lądu w klimacie ciepłym i suchym; obecnie w Polsce są wydobywane w rejonie Olkusza, Zawiercia czy Tarnowskich Gór
siarka - powstanie złóż siarki w Polsce wiąże się z oddziaływaniem procesów chemicznych na pokłady gipsów w trzeciorzędzie; duże pokłady siarki spotykamy w rejonie Tarnobrzegu, Jeziórka, Grzybowa
ropa naftowa i gaz ziemny - najlepsze warunki do powstania bitumin były w okresach transgresji morskich, gdzie ze szczątków roślinnych i zwierzęcych na dnie zbiorników wodnych wytwarzały się gaz i ropa; złoża tego surowca obecne w Polsce pochodzą z permu i trzeciorzędu i są stosunkowo małe; występują w Karpatach - rejon Przemyśla, Jarosławia, Jedlicze, na Wale kujawsko-Pomorskim - rejon Grodziska Wielkopolskiego, w dnie Bałtyku oraz na Pobrzeżu Bałtyku - rejon Kamienia Pomorskiego, Żarnowca, Karlina
surowce skalne - wapienie, margle, dolomity, gipsy, piaski, żwiry; powstawały na przestrzeni wszystkich er, zarówno w wodzie jaki i lądzie wskutek gromadzenia się różnych składników mineralnych; obecnie w Polsce spotykane najczęściej w rejonie: Gór Świętokrzyskich, Wyżyny Lubelskiej, Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej, Sudetach, Przedgórzu Sudeckim.

Geografia fizyczna Polski

1. Położenie geograficzne. Terytorium i suwerenność państwa polskiego.
Granice (od najdłuższej):
· Czechy 790 km
· Słowacja 541 km
· Ukraina 528 km
· Niemcy 467 km
· Białoruś 416 km
· Rosja 210 km
· Litwa 103 km
Średnia wysokość: 172 m n.p.m.
Powierzchnia: 312,7 tys. km2

2. Budowa i historia geologiczna Polski a rozmieszczenie zasobów mineralnych.
Prowincje tektoniczne (wielkie obszary o podobnej ze względu na procesy tektoniczne i czas powstania budowie)
· prekambryjska (Płyta Wschodnioeuropejska; Wyniesienie Łeby, Obniżenie Nadbałtyckie, Wyniesienie Mazursko- Suwalskie, Obniżenie Podlaskie, Wyniesienie Sławatycz, Obniżenie Nadbużańskie)
· paleozoiczna (Płyta Zachodnioeuropejska; Sudety, Blok Przedsudecki, Monoklina Przedsudecka, Niecka Górnośląska, Góry Świętokrzyskie, Niecka Brzeżna, Niecka Szczecińsko- Miechowska)
· mezozoiczna i kenozoiczna (Płyta Południowoeuropejska; Karpaty, Zapadlisko Przedkarpackie)
Historia geologiczna:
· Prekambr (Polska na półkuli pd., procesy magmowe i metamorfizm doprowadzają do powstania złóż mineralnych: ok. Suwałk złoża rudy polimetalicznej[magnetyt, tytan i wanad], na obszarach zalanych morzem osadzały się piaskowce i iłowce)
· Kambr (powolne dźwiganie obszaru, na dnie oceanu piaski i iły →diageneza→ piaskowce i iłowce [Łysogóry], węglanowe szczątki org. morskich→ wapienie [Sudety]
· Ordowik, Sylur, Dewon (orogeneza kaledońska→ Góry Świętokrzyskie & Sudety, w przybrzeżnych akwenach→ osady→ iłowce, łupki ilaste i piaskowce [o zabarwieniu czerwonym→ związki manganu i żelaza], pokłady wapieni→ G. Świętokrzyskie, w ciepłych morzach→ rafy koralowe→ wapienie koralowe)
· Karbon (najważniejszy dla kształt. terytorium Polski; równikowe, gorące szer. geogr.; rosły paprocie, skrzypy & widłaki; orogeneza hercyńska; wypiętrzone Sudety i Góry Świętokrzyskie; pokłady węgla→ Górnośląskie Zagłębie Węglowe [zapadlisko ślask.- krak. wypełnione wodą, potem zasypane przez szczątki roślin]→procesy: prod. biomasy &szybkie tempo obniżania zapadliska, węgiel kamienny- Zagłębie Lubelskie, Wałbrzych)
· Perm (Polska na szer. zwrotnikowych; gorący klimat, małe opady lub ich brak oraz wypłycanie oceanu→ sól kamienna i potasowa[wydobywane w miejscach koncentracji, wysadach solnych- diapirach- słupy soli wyciśnięte przez górne warstwy skalne; szczątki org. morskich→ ropa naftowa, gaz ziemny; hydrotermalne wzbogacanie osadów znoszonych z Sudetów→ łupki miedzionośne→ [Dolny Śląsk: Polkowice, Lubin
· Trias, Jura (morze w środkowej Polsce, na obrzeżach rudy cynku i ołowiu[Wyżyna Krakowsko- Częstochowska, Wyżyna Śląska:Olkusz, Tarnowskie Góry], wapienie i margle- wapień+ił,[Wyżyna Krakowsko- Częstochowska, Góry Świętokrzyskie])
· Kreda (transgresja morska w środk.- wsch. Polsce; cieopłe i płytkie morze gromadziło szczątki org. →kreda, wapienie, margle, piaskowce→[Wyżyna Lubelska Wyżyna Kielecko- Sandomierska, Góry Stołowe])
· Trzeciorzęd- Paleogen (orogeneza alpejska, wypiętrzanie Karpat; na dnie mórz materiały→ piaskowce, wapienie, łupki)
· Trzeciorzęd – Neogen (Karpaty→ góry fałdowe, Sudety→ góry zrębowe; sól kamienna [Wieliczka], gips [Niecka Nidziańska], w górnej cz. zatoki Oceanu Tetydy strefy nasycone siarkowodorem→ bakterie siarkowe→ olbrzymie złoża siarki- proces chemosyntezy, gromadzenie drobin siarki.,[Tarnobrzeg] materia organiczna pod wpływem ciśnienia i temperatury→ropa naftowa, gaz ziemny[Karpaty: Krosno i Jasło, Obniżenie Podkarpackie]; na dnie jeziorzysk gromadziły się iły; lasy nad jeziorzyskami przysypane materiałem skalnym→ pnie np. sekwoi i torf→węgiel brunatny→[Bełchatów, Konin, Turoszów,Trzcianka, Legnica])
· Czwartorzęd- plejstocen (ukształt. prawie całego obszaru Polski, zldowacenia; lądolód skandynawski pozostawił wiele surowców→ piaski, żwiry, glina zwałowa, less.
Rozmieszczenie zasobów mineralnych
ZASOBY M-CE WYSTĘPOWANIA
ropa naftowa & gaz ziemny ok. Jarosławia, Przemyśla, Grodziska Wlkp., Żarnowca, Karlina, Kamienia Pomorskiego, Barnówka, Rybaków, Załęcza, Żuchlowa
węgiel kamienny Zagłębie Górnośląskie, Z-e Lubelskie
węgiel brunatny ok. Turoszowa, Konina, Adamowa, Bełchatowa, Szczercowa
siarka Osiek, Basznia
miedź Sieroszowice, Polkowice
cynk & ołów Zawiercie, Olkusz
żelazo ok. Szczercowa, Krzeminki
sól kamienna i potasowa Kłodawa, Inowrocław, Góra, Wapno

3. Rzeźba powierzchni
Obszary <200 m n.p.m.: 75,1% pow. kraju
Obszary >500 m n.p.m.: 3,1% pow. kraju
Rzeźba terenu
· mikrorzeźba (rowki krasowe, tarasy na stokach, doły po eksploatacji powierzchniowej[pod wpływem akumulacji eolicznej lub wodnej, erozji wodnej, czynników biogennych i antropogenicznych])

· makrorzeźba
formy naturalne [w wyniku procesów fizycznych i biologicznych, bez ingerencji człowieka]
formy sztuczne [antropogeniczne]
Rzeźba młodoglacjalna (zlodowacenie północnopolskie, morena denna [glina& piaski gliniaste], kulminacje np. Wierzyca[tworzone przez moreny spiętrzone lub akumulacyjne z glin, głazów, żwirów, piasków pomieszanych ze sobą], FORMY WYPUKŁE: drumliny [wzgórza z żwiru i piasku, pokryte gliną], pagórki morenowe, kemy[wały i pagóry z piasków, żwirów i mułków], ozy[podłużne wały piaszczyste]; FORMY WKLĘSŁE: rynny jeziorne, wytopiska, zagłębienia morenowe, pradoliny, sandry)
Rzeźba staroglacjalna (te same co w młodoglacjalnej, tylko słabiej zarysowane; równiny, płytkie, szerokie doliny, płaskie i rozległe kotliny, brak jezior
Rzeźba przedczwartorzędowa (dominuje rzeźba gór niskich i średnich, wyjątek: Tatry→ rzeźba wysokogórska[granie, doliny U-kształtne, cyrki lodowcowe, żleby, stożki piargowe]; w Sudetach i G. Świętokrzyskich [płaskie szczyty, strome krawędzie denudacyjne], gołoborza, tam gdzie są wapienie→ formy krasu podziemnego i powierzchniowego, w piaskowcach, z lessu→ wąwozy.
Pasowy układ powierzchni Polski
· pas pobrzeży (0-100 m n.p.m.) [ok. Elbląga→ depresja-1,8 m p.p.m.]
· pas pojezierzy (ok.50-329 m n.p.m.)
· pas nizin środkowopolskich (ok.50-150 m n.p.m.)
· pas wyżyn (ok.200-400 m n.p.m.), kulminacja- 612 m n.p.m.
· pas kotlin podkarpackich (ok.140-300 m n.p.m.)
· pas gór (Karpaty i Sudety) do 2499 m n.p.m.

4. Klimat
Obszar występowania układu barycznego Charakterystyka układu barycznego Charakterystyka mas powietrza
Niż Islandzki (zimą PPmc, latem PPmch) -stałe, niskie ciśnienie atmosferyczne-silniejsze oddz. w zimie, słabsze w lecie powietrze chłodne, wilgotne, w zimie przynoszące opady deszczu lub śniegu, w lecie chłodną pogodę z opadami
Wyż Azorski (PZms) -stałe wysokie ciśnienie-silniejsze oddz. w lecie, słabsze w zimie powietrze ciepłe, a nawet gorące, o zróżnicowanej wilgotności
Niż Azjatycki (PPkc) -niskie ciśnienie w lecie w lecie powietrze gorące i suche, upały
Wyż Azjatycki (PPkch) -wysokie ciśnienie w zimie w zimie mroźne powietrze z małą wilgoci, niewielkie opady
(coś) Arktyczne (PA) -stałe wysokie ciśnienie-mały wpływ na klimat Polski, gł. wiosną i jesienią zimne, a nawet mroźne powietrze, przynoszące niewielkie opady, głównie śnieżne
(coś) Północna Afryka, Bliski Wschód -stałe wysokie ciśnienie nad obszarami zwrotnikowymi,-słabe, sporadyczne oddziaływanie na obszar Polski powietrze gorące i suche
Wyż Bałkański -ciepłe i suche powietrze

Cechy klimatu przejściowego
Pora roku Zakres średniej dobowej temperatury
zima <0ºC
przedwiośnie 0-5ºC
wiosna 5-15ºC
lato >15ºC
jesień 5-15ºC
przedzimie 0-5ºC
· mniejsze amplitudy rocznych temperatur na zachodzie kraju, a większe na wschodzie→ silne wpływy oceaniczne
· niewielkie opady, skoncentrowane gł. w lecie→ klimat kontynentalny
· duża zmienność pogody
· występowanie 6 klimatycznych pór roku
Cecha klimatu Charakterystyka zmienności
średnia roczna temperatura od 6ºC, Suwalszczyzna, NE do 8ºC , Nizina Śląska W
średnia temperatura w lipcu od 17ºC w górach i nad morzem do 19ºC na Nizinie Śląskiej, w Kotlinie Sandomierskiej
średnia temperatura w styczniu od ok. 0ºC na zachodzie do –5ºC na wschodzie
amplituda średnich temperatur miesięcznych od 17ºC nad morzem do ponad 23ºC na E
długość okresu wegetacyjnego (temp. min. 5ºC) od 180 dni na Pojezierzu Suwalskim do 220 na Nizinie Śląskiej
roczna suma opadów od 450 mm na Pojezierzu Kujawskim do 700 mm na Pojezierzach i ponad 2000 mm w Tatrach, średnio ok. 600 mm

5. Sieć hydrograficzna
Obszary źródliskowe tereny, gdzie znajdują się źródła rzek, najważniejsze to łańcuchy górskie
· Karpaty i Sudety(Wisła, Odra, San, Bóbr)
· Pas Wyżyn (Bug, Wieprz, Pilica, Warta)
· Pas Pojezierza Pomorskiego i Mazurskiego
na S: Brda, Wda, Gwda
na N: Łyna, Łeba, Parsęta
Układ sieci wodnej Polski związany jest z fałdowaniami alpejskimi oraz zlodowaceniami plejstoceńskimi
Najdłuższe rzeki Polski płyną z SE w kierunku NW→ naturalne nachylenie Polski, układ schodkowy
Zlewiska i dorzecza
· zlewisko Morza Bałtyckiego 99,7%
dorzecze Odry i Wisły, rzek przymorza, Pregoły, Niemna
· zlewisko Morza Czarnego 0,2%
dorzecze Dniestru(rz. Strwiąż, Czarna Orawa)
· zlewisko Morza Północnego 0,1%
dorzecze Łaby (rz. Dzika Orlica, Izera)

Dorzecze Wisły

· Wieprz (P)
· Bug (P)
· Narew (P)
· San (P)

· Pilica (L)
· Bzura (L)
· Biebrza(P)
· Dunajec(P)

(L)Nida, Radomka, Wda
Dorzecze Odry

· Warta(P)
· Noteć (P)
· Bóbr (L)
· Barycz (P)
· Prosna (P)
· Gwda (P)
· Nysa Kłodzka (L)
· Nysa Łużycka (L)
(L) Oława, Ślęża, Nysa, Bystrzyca
Ustrój rzeczny: śnieżno- deszczowy
Przyczyny powodzi:
· nagłe ocieplenia wiosenne
· letnie opady
· cofka
Jeziorność Polski wynosi 0,9%
24 tys. jezior: 7 tys. o pow. >1 ha
Najwięcej jezior na Pojezierzu Pomorskim, największe na Mazurach.
Jeziora pochodzenia
· polodowcowego
rynnowe- b.głębokie
morenowe- (nieregularna linia brzegowa)-Śniardwy
wytopiskowe- np. oczka
cyrkowe- górskie
· przybrzeżne (wzdłuż linii brzegowej)-np. Łebsko, Gardno, Wicko, Bukowo
· przyrzeczne (tam, gdzie rzeki meandrują)-Druzno, Dąbie
· krasowe- Pojezierze Łęczyńsko- Włodawskie
· poch. eolicznego Pojezierze Wielkopolskie
· antropogeniczne (zbiorniki retencyjne)
· sztuczne Solina, Jeziorsko, Rożnowskie, Włocławskie, Czorsztyńskie

NAJWIĘKSZE JEZIORA W POLSCE

Nazwa Typ genetyczny Położenie
Śniardwy moreny dennej Pojezierze Mazurskie
Mamry rynnowe Pojezierze Mazurskie
Łebsko przybrzeżne Pojezierze Słowińskie
Dąbie deltowe Nizina Szczecińska
Miedwie rynnowe Nizina Szczecińska
Jeziorak rynnowe Pojezierze Mazurskie
Niegocin moreny dennej Pojezierze Mazurskie
NAJGŁĘBSZE JEZIORA W POLSCE
Nazwa Typ genetyczny Położenie
Hańcza rynnowe Pojezierze Mazurskie
Drawsko Pojezierze Pomorskie
Wielki Staw cyrkowe Tatry
Czarny Staw n. Morskim Okiem cyrkowe Tatry
Wigry rynnowe Pojezierze Mazurskie
Wdzydze rynnowe Pojezierze Pomorskie
6.(7).Gleby
Rodzaje gleb
· brunatnoziemne (na podłożu skał okruchowych, duży udział frakcji ilastych; czasami powstały po akumulacji lodowcowej, czasami na utworach lessopodobnych; roślinność to lasy liściaste o charakterze grądowym; najczęściej na płd Polski)
brunatne właściwe
brunatne kwaśne
· bielicowe (na podłożu piaszczystym, najczęściej porośniętym przez bory; zajmują ok. 25% pow. Polski)
rdzawe (charak. barwa, na zażelazionych piaskach)
bielicowe (na ubogich piaskach, jasna barwa)
bielice (proces bielicowania, brak poziomu próchnicznego)
· czarnoziemy (najbardziej urodzajne na świecie; na lessie; duża grubość poziomu próchnicznego, Wyżyna Lubelska- ok. Hrubieszowa, punktowo na Wyżynie Małopolskiej)
· czarne ziemie (urodzajne; zanikanie obszarów bagiennych, gł. Pojezierze Kujawskie, Nizina Wielkopolska, ok. Sochaczewa i Pyrzyc)
· rędziny (na obszarach ze skał węglanowych; porastane przez dąbrowy, urodzajne, trudne w uprawie, Wyżyna małopolska, Wyżyna Lubelska)
· mady (z namułów i nanosów rzecznych; mają małą wartość rolniczą ze względu na dominację szkieletu mineralnego nad zasobami próchnicy; Żuławy Wislane)
· gleby górskie (z powodu wymywania non stop w fazie inicjalnej; b. trudna uprawa)
· antropogeniczne (w miastach; nie mają wielu poziomów glebowych; właściwa uprawa podniosła urodzajność)
Klasyfikacja bonitacyjna
Klasa gleby Przykład Powierzchnia Polski (w %)
I. Najlepsza czarnoziemy, mady, niektóre czarne ziemie, rędziny i gleby brunatne wytworzone z lessów 0,5
II. B. dobra gleby podobnych typów co w kl. I, niektóre b. dobre brunatne i płowe 3,2
III. Dobra brunatne i płowe, mady piaszczyste, zdegradowane czarnoziemy, niektóre rędziny 23,7
IV. Średnia brunatne, płowe, bielicowe, mady ciężkie, rędziny 39,3
V. Słaba brunatne, rdzawe, płowe, bielicowe, piaszczyste mady, rędziny i kamieniste gleby górskie 20,8
VI. Najsłabsza gleby bielicowe, rdzawe, inicjalne, piaszczyste i podmokłe mady 12,5

7.(8) Szata roślinna
Zasięg wybranych drzew
· buk europejski→ zasięg północno- wschodni
· jodła europejska→ zasięg północny
· sosna zwyczajna→ zasięg południowo- wschodni
· świerk europejski→ zasięg północno-zachodni i wschodni
Granica północna Granica południowa Granica wschodnia Granica zachodnia
lipa szerokolistna jarząb szwedzki buk oset dziewięć sił
modrzew europejski brzoza karłowata klon
topola czarna wierzba lapońska jawor
jodła dąb bezszypułkowy
Typy lasów Polski
· bory sosnowe (prawie w całej Polsce; gat. stosunkowo odporny na niekorzystne warunki środowiskowe; miękkie i długie włókna drewna pozwalają produkować papier różnego rodzaju; słabe, piaszczyste gleby; palowy system korzeniowy; atakowane przez sówkę choinówkę)
· bory świerkowe (obszary górskie, wsch. cz. Pojezierza Mazurskiego; dobrze przystosowany do złych warunków; rozłożysty system korzeniowy→ płytki!; wiatrołomy)
· bory mieszane (gleby żyźniejsze; świadome zalesianie; sosna, dąb, brzoza, buk, świerk, jodła, ostatnio modrzew; zrzuca igły→ nie kumuluje zanieczyszczeń, odporny)
· lasy grądowe (liściaste na suchym, bogatym w składniki podłożu; buki, graby, dęby, jesiony; wielopiętrowość; bogactwo gatunków)
· łęgi (wzdłuż rzek i nad jeziorami, w miejscach okresowo zalewanych wodą; wierzba, topola, olcha, wiąz, jesion; kiedyś wierzba→ źródło wikliny)
· olsy (tereny stale podmokłe; wierzba i olcha dominują, wiąz, jesion, topola; struktura kępkowa, na terenie torfowisk)
Piętrowość roślinna
· regiel dolny (buk, wiąz, jodła, świerk)
· regiel górny (świerk, jodła, modrzew)
· kosówka (kosodrzewina)
· hale (łąki)
Łąki *murawy xerotermiczne(światłolubne), najczęściej stepy
· łąki gradowe (polany śródleśne na obszarze grądów)
· łąki zalewowe, łęgowe, zajmujące dawne lasy łęgowe
· łąki bagienne, na osuszonych bagnach *łąki górskie, hale.