Rosyjski pisarz i myśliciel, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli realizmu w literaturze rosyjskiej XIX wieku; jego dzieła wywarły ogromny wpływ na literaturę światową, a poglądy na rozwój myśli etycznej.
Pochodzil z arystokratycznej rodziny z tytułem hrabiowskim. Urodził się w Jasnej Polanie, majątku w pobliżu Tuły. Wcześnie stracił rodziców - matkę, kiedy był niemowlęciem, ojca, jako dziewięcioletni chłopiec. Uczył się w domu, gdzie duży nacisk kładziono na znajomość języków zachodnich. Potem studiował filologię orientalną, prawo na Uniwersytecie Kazańskim. Nie uzyskał jednak dyplomu.
W 1851 r. wyjechał na Kaukaz, gdzie wstąpił do wojska. Walczył w wojnie krymskiej, a w okresie od listopada 1854 do września 1855 bronił oblężonego Sewastopola.
W latach 1856-1862 mieszkał w Jasnej Polanie, Moskwie, Petersburgu. Odbył podróże po Europie zachodniej, zwiedził Francję, Niemcy, Włochy, Szwajcarię. Powróciwszy do Jasnej Polany założył tam szkołę dla dzieci chłopskich i zajął się wydawaniem czasopisma pedagogicznego "Jasna Polana".
W 1862 r. ożenił się z Zofią Bers i osiadł na stałe na wsi. Nastąpił rozkwit jego twórczości literackiej. Po 1877 r. twórca Anny Kareniny przeżył silny kryzys duchowy, posunął się nawet do stworzenia własnej doktryny etyczno-religijnej, którą nazwał "odnowionym chrześcijaństwem", buntował się przeciwko oficjalnej religii i oficjalnej władzy.
Od 1855 r. powrócił do twórczości literackiej. Ostatni okres życia Tołstoja był naznaczony konfliktem majątkowym z rodziną, w tym własną żoną. Pisarz postanowił rozdać cały majątek ubogim i utrzymywać się z pracy fizycznej, przeciw temu ostro protestowała żona. Widząc w tym rozwiązanie konfliktu, Tołstoj uciekł z Jasnej Polany. W drodze zapadł na zapalenie płuc i zmarł na małej stacyjce Astapowo.
Tołstoj zadebiutował autobiograficzną trylogią Dzieciństwo (1852). Potem ukazały się Lata chłopięce (1854) i Młodość (1857). Rozgłos zdobył Opowiadaniami sewastopolskimi (1855- 56) o tematyce wojennej. Był zwolennikiem życia opartego na zasadach patriarchalnych, myśl tę rozwinął m.in. w powieści z czasów napoleońskich Wojna i pokój (1863-69), w której połączył fatalistyczną koncepcję historii z ideą o decydującej roli zbiorowego wysiłku narodu w dziejach, oraz w klasycznej pod względem konstrukcji powieści psychologicznej Anna Karenina (1873-1877). Podjął w niej kwestie społeczne i etyczne, problem prawa człowieka do szczęścia, stworzył jednocześnie jedną z najwspanialszych postaci kobiecych w literaturze.
W ostatnim okresie twórczości powstały m.in.: Zmartwychwstanie (powst. 1889-99, wyd. 1899), Sonata Kreutzerowska (1891).
Lew Tołstoj zdobył również rozgłos jako twórca swoistej filozofii. Był wielkim moralistą, który uważał, że rozwój cywilizacji stanowi zagrożenie dla przyszłości. Celem człowieka powinno być stworzenie na ziemi Królestwa Bożego poprzez przezwyciężenie nienawiści, przemocy, egoizmu, nauczenie ludzi pokory i znoszenia cierpienia.
Żoną Tołstoja została Sonia Andriejewna z domu Bers. Tołstoj przyjaźnił się z rodziną Bersów, sądzono nawet, że zaleca się do starszej siostry Soni, Lizy. Toteż jego oświadczyny Soni były dla wszystkich niejakim zaskoczeniem, zwłaszcza, że Tołstoj nalegał, aby ślub odbył się już w tydzień po zaręczynach. Tak się też stało. "Lecz przedtem doznała Sonia przeżycia, które boleśnie zaciążyć miało na jej życiu małżeńskim i do którego niejednokrotnie w swych Pamiętnikach powracać będzie. Tołstoj bowiem, wykonując to, co mu się wydało nakazem sumienia, dał swej narzeczonej do przeczytania swe dzienniki, odsłaniające z całą bezkompromisowością epizody jego życia seksualnego, które nazywał "upadkami". Dla osiemnastoletniego dziewczęcia był to ciężar ponad siły, a nałożenie go na nią graniczyło z okrucieństwem. Nigdy nie zapomniała tego, co przeczytała. W krytycznych okresach pożycia małżeńskiego (...) wspomnienia tej lektury stawały się podstawą nieuzasadnionej już wówczas zazdrości". (Z. Tołstojowa Pamiętniki, wybór i przekład Maria Leśniewska).
