Filozof, przyrodnik, pisarz polityczny. Był synem mieszczanina, burmistrza Piły. Obrał stan duchowny jako jedyną dla mieszczanina szansę kariery naukowej i literackiej. Po ukończeniu seminarium duchownego w Poznaniu wyjechał na studia zagraniczne do Francji i Niemiec. Interesował się głównie naukami przyrodniczymi, geologią, fizyką.
Po powrocie do kraju został wychowawcą synów Andrzeja Zamoyskiego. W domu mecenasa zainteresował się kwestiami politycznymi, zaczął analizować przejawy degeneracji ustroju Rzeczypospolitej. Skłoniło go to do napisania traktatu Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego (1787). Dzieło wywołało wielki ferment umysłowy w okresie poprzedzającym Sejm Czteroletni.
W czasie obrad Sejmu wypowiedział się Staszic jeszcze raz w rozprawie Przestrogi dla Polski (1790). W latach 1790-91 przebywał za granicą, w czasie insurekcji kościuszkowskiej także wyjechał z kraju.
Z początkiem XIX w. zasłynął jako kontynuator oświeceniowej "pracy organicznej", uczony-geolog, autor dzieła O ziemiorodztwie Karpatów i innych gór i równin Polski (1815), organizator i prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a także członek Izby Edukacyjnej oraz współorganizator uniwersytetu w Warszawie i Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach. Stworzył także fundację Towarzystwo Hrubieszowskie, samorządową instytucję w swych dobrach, w których chłopi uzyskali wolność i prawa własności. Za dzieło swego życia uważał Staszic poemat historiozoficzny Ród ludzki (1819-20). Był też tłumaczem, m.in. przełożył Iliadę Homera (1815).
