Poeta i rzeźbiarz. Urodził się w Warszawie; po stracie ojca, ubogiego szlachcica, spędzał dzieciństwo w trudnych warunkach, w domu ojczyma na Mazowszu. W Warszawie ukończył tzw. szkołę obwodową, po czym podjął pracę w sądownictwie. Okres warszawski w jego życiu to czas intensywnego samokształcenia i początków twórczości. Już pierwsze utwory, śpiewane na towarzyskich przyjęciach z muzyką przyjaciela Ignacego Komorowskiego, zdobyły wielką popularność, np. Kalina, Galary.
Ukrywając się przed aresztowaniem z powodu działalności spiskowej, przebywał najpierw w Poznaniu, potem w Krakowie, gdzie rozpoczął działalność agitacyjną i pedagogiczną.
W maju 1849 r. zbiegł do Drezna, potem wyjechał na Łużyce, a w końcu do Wielkopolski, gdzie ogłaszał w czasopismach nowe wiersze. Zmuszony przez władze do opuszczenia państwa pruskiego, udał się do Brukseli, a w latach 1852-55 przebywał w Paryżu, tam zetknął się z Adamem Mickiewiczem i Cyprianem Kamilem Norwidem. W r. 1855 w Poznaniu ukazały się tomiki jego poezji: Lirenka i Zachwycenie, które ugruntowały pozycję literacką Lenartowicza. Sam poeta nazywał siebie "lirnikiem mazowieckim", podkreślając tym samym związek z Mazowszem.
Od 1860 r. przebywał we Florencji, poślubił malarkę Z. Szymanowską. Tęsknota za ojczyzną, śmierć synka, a później żony spowodowały depresję poety.
W latach 1879-83 na uniwersytecie bolońskim wygłaszał wykłady z literatury słowiańskiej, zwłaszcza polskiej, przerwane z powodu krytyki Polaków we Włoszech.
Teofil Lenartowicz przyjaźnił się w tym czasie z Józefem I. Kraszewskim i korespondował z Marią Konopnicką, w której widział kontynuatorkę nurtu ludowego swojej poezji.
Lenartowicza zasłynął zwłaszcza jako twórca oryginalnej postaci ludowości, w której wieś jest skarbnicą wartości moralnych, narodowych i estetycznych. Jego poezja zdobyła szeroką popularność, wiele utworów weszło do kanonu bezimiennych pieśni, a także wierszy dla dzieci.
Poeta zmarł we Florencji, jego grób znajduje się w Krakowie na Skałce.